بررسی و ارزیابی سند «بازبینی وضعیت هسته‌ای» آمریکا
پس از انتشار اسناد جدید «راهبرد امنیت ملی» و «راهبرد دفاع ملی» آمریکا از سوی دولت دونالد ترامپ، در دوم فوریه ۲۰۱۸ پنتاگون سند جدید «بازبینی وضعیت هسته‌ای»[۱] ایالات متحده را منتشر کرد. این سند ضمن اینکه به وضعیت نیروها و سلاحهای هسته‌ای آمریکا و رقبا و دشمنان آن پرداخته، برنامهها و اهداف وزارت دفاع آمریکا در راستای تقویت توان رقابتی این کشور در این عرصه را تشریح کرده است. این نوشتار به بررسی و ارزیابی این سند میپردازد.
تهدیدها و چالشهای هسته‌ای آمریکا
در این سند نیز مانند اسناد منتشرشده اخیر آمریکا یعنی «راهبرد امنیت ملی» و «راهبرد دفاع ملی»، بر تهدید روسیه، چین، کره شمالی، ایران و در نهایت تروریسم تمرکز شده است. در مورد روسیه عنوان شده است که این کشور هرچند به پیروی از آمریکا نیروهای راهبردی هسته‌ای خود را بهطور گستردهای کاهش داده، اما شمار زیادی از «سلاحهای هسته‌ای غیرراهبردی» خویش را حفظ کرده است. همچنین، در حال بهروزرسانی این سلاحها و دیگر سیستمهای راهبردی خود است. از این دردسرسازتر اینکه روسها راهبردها و توانمندیهای نظامی خویش را بر تقویت توانمندیهای هسته‌ای بنا نهادهاند. این تحولات به همراه تصرف کریمه و تهدید هسته‌ای علیه متحدان آمریکا، نشان میدهد روسیه تصمیم به بازگشت به سیاست رقابت قدرتهای بزرگ گرفته است. در مورد چین نیز گفته شده که این کشور در حال مدرنسازی و گسترش نیروهای هسته‌ای خود است و مانند روسیه، در پی توانمندیهای هسته‌ای کاملاً جدیدی است که برای دستیابی به اهداف امنیت ملی خاصی طراحی شده‌اند. این در حالی است که این کشور همزمان در حال مدرنسازی قدرت نظامی متعارف خود و به چالش کشیدن برتری نظامی سنتی آمریکا در غرب اقیانوس آرام است.
بعد از روسیه و چین، این سند تهدید کره شمالی و ایران را مطرح کرده است. در مورد کره شمالی آمده است که تحریکات هسته‌ای این کشور، صلح منطقهای و جهانی را تهدید میکند. همچنین گفته شده که جاهطلبیهای هسته‌ای ایران بهعنوان یک نگرانی باقی مانده است. در مورد ادعاهای مطرحشده علیه جمهوری اسلامی ایران در این سند، در ادامه بیشتر بحث خواهد شد. پس از این چهار کشور، از تروریسم هسته‌ای بهعنوان خطری واقعی یاد شده است.
وضعیت توانمندیهای هسته‌ای آمریکا
در سند جدید «بازبینی وضعیت هسته‌ای» آمریکا گفته شده که در پی قراردادهای «کاهش سلاحهای راهبردی» در سال ۱۹۹۱، «کاهش سلاحهای راهبردی تهاجمی» در سال ۲۰۰۲ و «استارت جدید» در سال ۲۰۱۰، زرادخانه سلاحهای هسته‌ای آمریکا نسبت به اوج آن در زمان جنگ سرد، ۸۵ درصد کاهش پیدا کرده است. در این سند، وضعت سه گانه هسته‌ای آمریکا (متشکل از زیردریاییهای مسلح به تسلیحات هسته‌ای، بمبافکنهای راهبردی هسته‌ای و موشکهای بالستیک زمینپایه بینقارهای مسلح به کلاهکهای اتمی) اینگونه بیان شده است: ۱۴ زیردریایی کلاس اوهایو[۲] (که تا زمان ارائه حداقل ۱۲ زیردریایی کلاس کلمبیا[۳]، عملیاتی باقی خواهند ماند)؛ ۴۰۰ موشک بالستیک بینقارهای زمینپایه «مینیوتمن ۳»[۴] (که طبق برنامه قرار است از سال ۲۰۲۹ موشکهای جدیدی جایگزین آنها شود)؛ و ۴۶ بمبافکن راهبردی «ب-۵۲ اچ»[۵] و ۲۰ بمبافکن راهبردی «ب-۲ آ»[۶] (در اواسط دهه ۲۰۲۰ نیز بمبافکن ب-۲۱ به جمع بمبافکنهای متعارف و هسته‌ای آمریکا اضافه خواهد شد). در این میان، وضعیت کنونی «نیروی راهبردی غیرهستهای» آمریکا ضعیف ارزیابی شده است. گفته شده که هم اکنون این نیرو شامل تعداد نسبتاً کمی بمب گرانشی ب-۶۱ که توسط جنگندههای «اف-۱۵ ای»[۷] و هواپیماهای با کارکرد دوگانه (حمل بمبهای متعارف و هسته‌ای) متحدان آمریکا حمل میشوند، است.
ارتقای توان بازدارندگی هسته‌ای آمریکا
جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، در مقدمهای که بر سند جدید «بازبینی وضعیت هسته‌ای» این کشور نوشته، عنوان کرده است که «این بازبینی در لحظهای کلیدی در تاریخ کشورمان، که آمریکا با وضعیت امنیتی بینالمللی پیچیدهتر و مبرمتری نسبت به هر زمان دیگری پس از جنگ سرد مواجه است، انجام گرفته است. در این محیط، اگر میخواهیم بازدارندگی هسته‌ای معتبر خود را حفظ کرده و شرایط را برای دیپلماتهایمان تضمین کنیم که همچنان از موضوع قدرت در موضوعات مربوط به جنگ و صلح صحبت کنند، به تأخیر انداختن مدرنیزاسیون نیروهای هستهایمان غیرممکن است». البته وی مدرنیزاسیون نیروهای هسته‌ای را در ادامه اقدامات دولت سابق آمریکا و در راستای تکمیل آن عنوان کرده است. افزایش سرمایهگذاری در این زمینه، که از قبل شروع شده است، بخشی از برنامه پنتاگون در این مورد محسوب میشود. متیس درباره اهمیت بازدارندگی هسته‌ای گفته است که «حفظ یک بازدارندگی هسته‌ای موثر بسیار ارزانتر از جنگیدن در جنگی است که نتوانیم جلوی آن را بگیریم». او هزینههای بازدارندگی هسته‌ای را در شرایط کنونی حدود ۳ تا ۴ درصد بودجه دفاعی سالانه برآورد کرده و گفته که برای جایگزینی سیستمهای قدیمی، در طول بیش از یک دهه آینده نیاز داریم سالانه ۳ تا ۴ درصد بودجه دفاعی را به این امر اختصاص دهیم. وزیر دفاع آمریکا البته به این نکته نیز اشاره کرده است که تقویت توان هسته‌ای کشورش به معنای رویگردانی از کنترل تسلیحات، عدم اشاعه و اهداف امنیت هسته‌ای نیست و تعهدات آمریکا به ان.پی.تی (قرارداد منع اشاعه سلاحهای هسته‌ای) به قوت باقی است.
تقویت سلاحهای هسته‌ای «کمبازده»
تأکید بر توسعه سلاحهای هسته‌ای «کم بازده»[۸] که در زمره «توانمندیهای هسته‌ای غیرراهبردی» محسوب میشوند، یکی از نکات کلیدی این سند است که آن را از اسناد مشابه گذشته متمایز میکند. برخی معتقدند این رویکرد آمریکا نشان از آن دارد که این کشور قصد دارد «آستانه هسته‌ای»[۹] را پایین بیاورد، ولی جیمز متیس، در مقدمهای که بر این سند نوشته، عنوان کرده است که چنین رویکردی به هیچ طریقی آستانه هسته‌ای را پایین نمیآورد. با توجه به اشاراتی که در قسمتهای مختلف این سند شده است، به نظر میرسد هدف از این کار، مقابله با توان روسیه در این زمینه است. در جایی از این سند گفته شده که «گسترش گزینههای هسته‌ای انعطافپذیر آمریکا از جمله گزینههای کمبازده، در شرایط کنونی برای حفظ بازدارندگی معتبر علیه تجاوزهای منطقهای مهم است. این کار آستانه هسته‌ای را بالا میبرد و کمک میکند به تضمین اینکه دشمنان بالقوه در راهاندازی جنگ محدود هسته‌ای مزیتی را احساس نکنند». در مجموع، با توجه به اینکه در این سند گفته شده که روسیه تعداد زیادی از سلاحهای هسته‌ای غیرراهبردی خود را حفظ کرده است، بهنظر میرسد هدف اصلی این گزینه، ایجاد بازدارندگی در مقابل روسها باشد. البته این نوع سلاحها میتواند برای بازدارندگی در برابر دیگران از جمله چین نیز مدنظر باشد. به هر حال، هرچند آمریکاییها اصرار دارند که رویکردشان «آستانه هسته‌ای» را پایین نمیآورد، ولی روی آوردن به سلاحهای کمبازده هسته‌ای که توان تخریبشان برابر با بمبهایی است که آمریکا در هیروشیما و ناکازاکی استفاده کرد، میتواند نشان از تهدیدی جدی برای امنیت جهانی باشد.
ادعاها درباره ایران
در سند جدید «بازبینی وضعیت هسته‌ای» آمریکا ۳۹ مرتبه به نام ایران اشاره شده است. این سند مانند دو سند امنیتی و نظامی دیگری که تا کنون توسط دولت ترامپ منتشر شده، اتهاماتی را متوجه جمهوری اسلامی ایران کرده است. تأکید زیادی بر این نکته شده که محدودیتهای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۳۱ پایان مییابد و جمهوری اسلامی ایران فرصت ارتقای توانمندیهای فناوری هسته‌ای خود را پیدا میکند. علاوه بر این، گفته شده که ایران توانایی فناوری توسعه سلاحهای هسته‌ای را حفظ کرده و در صورتی که اراده کند، میتواند در طول یک سال به سلاح هسته‌ای دست باید. همچنین، به برنامه توسعه موشکهای بالستیک بُرد بلند ایران و آنچه فعالیتهای بیثباتکننده ایران در کشورهای همسایه خوانده شده، اشاره شده است. به تروریسم هسته‌ای نیز در ذیل تهدید ایران پرداخته شده و در جایی نیز به نقل از «مدیر اطلاعات ملی» آمریکا ادعا شده که کره شمالی موشکهای بالستیک و مواد مرتبط با آن به کشورهایی مانند ایران و سوریه صادر میکند. علاوه بر این، این ادعا نیز مطرح شده است که اگر ایران تصمیم بگیرد سلاح هسته‌ای بهدست آورد، دیگر کشورهای منطقه نیز در راستای دستیابی به این سلاحها تحت فشار قرار خواهند گرفت. در مورد رویکرد آمریکا در برخورد با ایران آمده است: «راهبرد بازدارندگی ما برای تضمین اینکه رهبری ایران بفهمد هرگونه حمله راهبردی غیرهستهای علیه آمریکا، متحدان و شرکایش درهم شکسته خواهد شد و اینکه هزینه چنین کاری بسیار بیشتر از مزایای آن خواهد بود، طراحی شده است». در ادامه ادعا شده که آمریکا در حال حاضر توان مقابله با تهدیدهای ایران را دارد و مسیر تقویت توانمندیهای خود در این زمینه را تا جایی که لازم باشد، استمرار خواهد بخشید.
نتیجهگیری
در مجموع، به نظر میرسد چالش اصلی آمریکا در سند جدید «بازبینی وضعیت هسته‌ای» این کشور، روسیه است. در این سند ۱۴۷ مرتبه به روسیه اشاره شده که عمدتاً نیز بر تهدیدهای این کشور به ویژه توانمندیهای هسته‌ای آن تأکید شده است. پس از روسیه، ۵۵ مرتبه از چین و تهدیدهای آن یاد شده است. کره شمالی ۴۹ مرتبه مورد خطاب قرار گرفته و پس از آن، نام ایران ۳۹ بار تکرار شده است. بررسی کلی متن نشان میدهد اولویت چالشها و تهدیدهای هسته‌ای برای آمریکاییها به همین ترتیب تکرار اسامی چهار کشور مذکور است؛ یعنی اول روسیه، دوم چین، سوم کره شمالی و چهارم، ایران. نکته مهم دیگر این است که در راهبرد امنیت ملی و راهبرد دفاع ملی که توسط دولت ترامپ در آذرماه و دیماه منتشر شده نیز همین ترکیب وجود دارد. این نشان میدهد رویکرد امنیتی- نظامی دولت ترامپ تا حدود زیادی شکل گرفته و اولویتهای آن مشخص شده است. در چنین شرایطی، باید منتظر افزایش اختلافها و چالشها میان آمریکا و این چهار کشور در سالهای آینده بود. اینکه آمریکا کدام حلقه این معادله را هدف اصلی چالش خود قرار خواهد داد، موضوع بسیار مهم و نیازمند تأملی است
[۱] Nuclear Posture Review
[۲] OHIO-class
[۳] COLUMBIA-class SSBN
[۴] Minuteman III
[۵] B-52H
[۶] B-2A
[۷] F-15E
[۸] low-yield
[۹] nuclear threshold
