در شماره ۱۳۵ ماهنگار دیدهبان امنیت ملی میخوانید:
◄ آموزههای راهبردی ناآرامیهای خیابانی ۱۴۰۱
ناآرامیهای خیابانی ۱۴۰۱ را میتوان گستردهترین و طولانیترین ناآرامیهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانست که با شدت و گسترهای متفاوت، در همه استانهای ایران مشاهده شد و توانست حمایت وسیع ایرانیان خارج از کشور و همبستگی برخی دولتها و شخصیتهای سیاسی، اجتماعی، علمی و هنری کشورهای غربی را به دست آورد. گزارش حاضر در دوره پساناآرامیها و با هدف درسآموزی در سطح راهبردی از این ناآرامیها به نگارش درآمده و در مجموع به ده آموزه راهبردی مشخص اشاره کرده است.
◄ حجاب و امنیت ملی: دلالتهای هنجاری و ارزشی
بهرغم گذشت بیش از چهار دهه از تأسیس جمهوری اسلامی ایران، مقوله پوشش و حجاب زنان کماکان بهعنوان یکی از موضوعات اصلی حوزه سیاست، اجتماع و امنیت باقی مانده و درباره پوشش حداقلی، مطلوب و آرمانی بانوان نظرات و مواضع مختلف فقهی، اجتماعی و سیاسی ابراز میشود. در این مدت، گروههای مختلف اجتماعی در معرض تغییرات اجتماعی و فرهنگی قرار گرفتهاند اما این تغییرات گاه در گفتمان رسمی شناسایی نشده و بازتاب نیافته و گاه زمینه بروز ناآرامیها و اغتشاشاتی میشود که تازهترین مورد در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ رخ داد. در این نوشتار مقوله حجاب از منظر ارزشها و هنجارها بررسی شده و دلالتهای آن برای امنیت ملی واکاوی شده است.
◄ برآورد وضعیت امنیت غذایی کشور
امنیت غذایی یکی از اهداف سند توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد و از موضوعات مهم همهٔ محافل علمی و سیاسی جهان است. بنا به تعریف سازمان ملل، امنیت غذایی به معنای فراهم بودن و دسترسی آحاد مردم به غذای کافی و باثبات است. در نقطه مقابل، ناامنی غذایی، بحرانی است که افراد جامعه دسترسی مناسب به مواد غذایی باکیفیت برای حفظ سبک زندگی سالم نداشته باشند. امنیت غذایی در ایران نیز از مباحث مهم است. شاخصهای جهانی نشان از تحولات اساسی در این زمینه دارند. در حالی که سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، رتبه ایران در شاخص امنیت غذایی را ۷۶ از میان ۱۹۵ کشور جهان و بالاتر از میانگین جهانی اعلام نموده، بانک جهانی با انتشار لیست ۱۰ کشور اول که بحران امنیت غذایی ناشی از تورم را میگذرانند، ایران را در جایگاه هفتم این لیست قرار داده است. این آمارها بعضاً متناقض جلوه مینمایند که مقاله حاضر به تبیین آنها خواهد پرداخت.
◄ بررسی امکان و آثار احتمالی توافق موقت با آمریکا
در هفتههای اخبار پراکندهای از تعاملات دیپلماتیک بین نمایندگان ایران و آمریکا با هدف دستیابی به یک توافق موقت و محدود منتشر شده است. روایت رایج این است که با توجه به کنار رفتن سیاست احیای برجام از دستور کار آمریکا، دولت بایدن بهجای ادامه وضع نامطمئن موجود، مایل به توافقی است که جلو تشدید تنشها را گرفته و جو بین ایران و غرب را تا حدی آرامتر کند. فارغ از صحتوسقم اخبار مذکور، بررسی ابعاد مختلف توافق موقت بهویژه از منظر امنیت ملی ایران حائز اهمیت است.
◄ واکاوی ابعاد ملی و بینالمللی اقدامات افغانستان در مناقشه هیرمند
در ماههای گذشته گسترش ابعاد مناقشه ایران و افغانستان بر سر حقابه سیستان و درگیری لفظی سران دو کشور بار دیگر نشان داد که «مسئله آبهای فرامرزی» از محوریترین مسائل سیاستخارجی ایران با افغانستان است. از بین چهار حوضه آبریز فرامرزی در افغانستان، ایران در دو حوضه آبریز «هیرمند» و «هریرود-مرغاب» با این کشور مرز مشترک آبی دارد. این نوشتار با تمرکز بر هیدروپلیتیک «حوضه آبریز هیرمند» تلاش دارد ضمن تشریح ابعاد اقدامات یکجانبه افغانستان در بالادست، پیامدهای ناشی از گسترش بیرویه سازههای آبی بر سرشاخههای رودخانه هیرمند و عدم رهاسازی آب به سمت ایران را تشریح کند.
◄ تحول راهبردی در حوزه جنوبی خلیج فارس: پیامدهای منطقهای و دلالتهای راهبردی
کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بهویژه سه کشور عربستان، امارات و قطر در سالهای اخیر برخلاف رویههای راهبردی مرسوم گذشته خود که عمدتاً حول بازی امنیتی و تقابل و تنازعات ایدئولوژیک در منطقه میچرخید، در چارچوب یک تحول راهبردی از خود الگویی توسعهگرا و خواهان تنشزدایی و ثبات منطقهای ارائه دادهاند که در حال رواج به سراسر منطقه و جهان عرب است. گزارش حاضر با نگاه به این تحول راهبردی و شاخصههای آن، بهدنبال بررسی متغیرها و محرکهای این تحول، نتایج و دستاوردها، پیامدهای منطقهای و دلالتهای آن برای جمهوری اسلامی ایران است.
◄ ملاحظات راهبردی انتخابات ترکیه
بر اساس نتایج بهدستآمده در انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه، قدرت برای ۵ سال دیگر در این کشور همچنان در دست رجب طیب اردوغان و حزب حاکم خواهد بود. در ۵ سال آینده دولت اردوغان برای بهبود وضعیت در ترکیه باید اقداماتی عملگرایانه را در عرصه سیاست داخلی و خارجی ترکیه انجام دهد. نظر به اهمیت تحولات ترکیه برای امنیت ملی کشورمان، در این مقاله ضمن تحلیل انتخابات این کشور، گزارههایی که دولت جدید در عرصه سیاست داخلی و خارجی و همچنین در رابطه با ایران میتواند داشته باشد بررسی میشود.
◄ ساختار دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی علیه ایران
این نوشتار تلاش کرده است روندها و رویکردهای دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی در قبال جامعه ایرانی را بررسی کرده و به پرسش زیر پاسخ دهد: «چه بسترها و زمینههایی موجب روند فزاینده تأثیرگذاری دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی بر جامعه ایرانی شده است؟». برای پاسخ به این مسئله، میبایست به پرسشهای دیگری نیز پرداخته شود: «دیپلماسی عمومی چه جایگاهی در راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی دارد؟»، «چه نهادهایی اهداف تعیینشده در دیپلماسی عمومی این رژیم را پیش میبرند؟»، «هدف اسرائیل از دیپلماسی عمومی علیه ایران چیست؟»، «راهبردها و سیاستهای دیپلماسی عمومی اسرائیل در منطقه و ایران چه بوده است؟».
◄ مناسبات ایران و روسیه در پرتو تحولات جدید روابط دو کشور
در ادامۀ تلاشها برای تقویت روابط میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه، توافق تکمیل مسیر ریلی شاخۀ غربی کریدور بینالمللی حملونقل شمال-جنوب به امضای مقامهای دو کشور رسید. اتهامها دربارۀ حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین نیز همچنان مطرح است و به یکی از مسائل چالشی در روابط ایران با کشورهای غربی و اوکراین تبدیل شده است. رفتوآمد مقامها بین تهران و مسکو نیز پررونق است. این نوشتار، به وضعیت و چشمانداز روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه در پرتو تحولات و رویدادهای اخیراً روابط دو کشور میپردازد.
◄ مسائل و چالشهای امنیت بینالمللی در نشست شانگریلا
بیستمین کنفرانس شانگریلا در شرایطی برگزار شد که منطقۀ هندوپاسیفیک تنشهای مختلفی را پشت سر میگذارد و روابط واشنگتن و پکن بر سر طیفی از موضوعات با تنش همراه است. محور اصلی سخنان ارائه شده در این نشست آن بود که آسیا به کانون رقابت جهانی در منطقۀ آسیا و هندوپاسیفیک تبدیل شده است. در این یادداشت به مهمترین نکتههای مطرح شده از سوی شرکتکنندگان بهویژه مواضع وزرای دفاع چین، آمریکا، بریتانیا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اشاره میشود. تمایل قدرتهای غربی به حضور پررنگتر در هندوپاسیفیک، موضوع تایوان، دریای چین جنوبی و جنگ اوکراین از مهمترین مسائل مطرح شده در این کنفرانس بود.
◄ نگاه دیگران: تضعیف تلاشهای مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا
بنیاد هریتج در یادداشتی با عنوان «تضعیف تلاشهای مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا۱» به تاریخ ۲۷ آوریل ۲۰۲۳ به قلم جیمز فیلیپس و پیتر بروکس به بررسی همکاریهای فزاینده ایران و روسیه بهویژه در حوزۀ نظامی پرداخته است و توصیههایی را برای مقابله با این همکاریها مطرح میکند. اعلام پایان رسمی توافق هستهای و از سرگیری راهبرد فشار حداکثری بر ضد ایران، اعمال تحریمهای بیشتر، تضعیف توانمندیهای ایران در حوزۀ تولید پهپاد، تقویت دفاع منطقهای در برابر ایران، حمایت از اوکراین در برابر تهاجم روسیه، و افزایش تولید نفت و گاز آمریکا از مهمترین توصیههای ارائه شده در این گزارش است. آنچه در پی میآید ترجمهٔ همراه با اندکی تلخیص این گزارش است. در پایان نیز چند سطری به تحلیل آن اختصاص دادهایم.
◄ کتاب ماه: زندگی چگونه بود؟ تاریخ تحلیلی توسعه و خوشبختی در جهان ۲۰۱۰-۱۸۲۰
این مطلب با هدف معرفی کتابی سودمند و درخور توجه در حوزهی مطالعات توسعه نوشته میشود؛ کتابی با عنوان «زندگی چگونه بود؟ خوشبختی جهانی از دهۀ ۱۸۲۰ بعد». این کتاب در واقع یک گزارش تحقیقی است که در سال ۲۰۱۴ با همکاری OECD و پروژهٔ Clio Infra در ۲۷۲ صفحه منتشر شده است. برگردان فارسی این اثر، با اضافه کردن پژوهشهایی از تاریخ توسعه در ایران، به اهتمام محمد سمیعی و محمد کریمی، توسط نشر نی چاپ شده و به زودی در دسترس علاقهمندان و پژوهشگران حوزهی مطالعات توسعه قرار خواهد گرفت.