سازمان‌های اطلاعاتی (قدرت و سیاست)

سازمان‌های اطلاعاتی (قدرت و سیاست)

اطلاعات و فعالیت اطلاعاتی بر سیاست، مسائل سیاسی و الگوهای توزیع قدرت در جامعه تأثیراتی عمیق بر جای می‏‌گذارد؛ چراکه اتخاذ سیاست و استفاده مناسب از زمان، نیازمند داشتن اطلاعات است. در این راستا، سازمان‏‌های اطلاعاتی نقش مهمی در تصمیم‌گیری دولت‌‏ها دارند و در ردیف سازمان‌های تأثیرگذار در تصمیم‌‏سازی کلان کشور محسوب می‌‏شوند و دقیقاً به‌‏دلیل همین اهمیت است که رابطه سیاستمداران با افسران و مدیران اطلاعاتی همواره یکی از موضوعات مورد توجه در مطالعات اطلاعاتی بوده و چگونگی پیوند سیاست و اطلاعات یکی از شاخصه‌های مهم دولت‌های امروزی است؛ اگرچه تدوین چارچوب مطلق در این زمینه امکان‌پذیر نیست. کتاب حاضر تلاش دارد تا با نگاهی جدید و چارچوب‏‌بندی خاص در خصوص مسائل اساسی در تعاملات درون سازمان‏‌های اطلاعاتی و بیرون آن با دستگاه سیاسی کشور، مجموعه‏‌ای از مفاهیم مرتبط با قدرت و سیاست در اطلاعات را در اختیار علاقه‌مندان به پژوهش در علوم اطلاعاتی و امنیتی قرار دهد.

نویسنده کتاب، ابراهیم خلیلی دانش‌‏آموخته دکترای تخصصی آموزش عالی (گرایش مدیریت آموزش عالی) از دانشگاه علامه طباطبایی است. علاقه‏‌مندی‏‌های ایشان پژوهش در حوزه‏‌های علوم اطلاعاتی و امنیتی و همچنین مسائل استقلال و حکمرانی در آموزش عالی است. مهم‌‏ترین کتاب‏‌های منتشر ‏شده ایشان عبارت‌‏اند از: – مدیریت سازمان‌‏های امنیتی؛ – مبانی اطلاعات؛ – سازمان‏‌های اطلاعاتی (چیستی و چرایی)؛ – استقلال دانشگاه (شاخص‏‌ها و چالش‏‌ها).

سازمان‌های اطلاعاتی: (قدرت و سیاست)
نویسنده: ابراهیم خلیلی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۷۶۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۶-۵۰-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸


ایران و روابط فراآتلانتیکی

ایران و روابط فراآتلانتیکی

در طی دهه‌های گذشته روابط فراآتلانتیکی با فرازونشیب زیادی همراه بوده است، اما یکی از مهم‏ترین موضوعاتی که همواره در روابط فراآتلانتیکی مطرح بوده و به‌‏ویژه بعد از جنگ سرد تبدیل به یک «مسئله» شده، نحوه مواجهه و تعامل با جمهوری اسلامی ایران بوده است. اروپا و آمریکا در برخی مقاطع در قبال جمهوری اسلامی ایران هماهنگ و هم‏گرا بودند و در برخی مقاطع دچار اختلاف و واگرایی شدند. کتاب حاضر، پاسخی به چرایی این هم‏گرایی و واگرایی در مواضع فراآتلانتیکی در قبال جمهوری اسلامی ایران در مقاطع مختلف است. از آنجا که جمهوری اسلامی ایران در قالب سیاست «غرب منهای آمریکا» ضمن تداوم مقاومت در برابر آمریکا به‌‏دنبال توسعه روابط با اروپا بوده است، فهم چگونگی و چرایی هم‏گرایی و واگرایی بین آن‏ها در قبال ایران می‏‌تواند به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کمک کند.

نویسنده کتاب، عزیزالله حاتم‏‌زاده دانش‌‏آموخته دکترای روابط بین‌‏الملل (با گرایش مطالعات امنیتی) از دانشگاه تهران است. حوزه و تمرکز اصلی مطالعاتی وی روابط فراآتلانتیکی، روابط ایران و غرب و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده و تاکنون مقالات متعددی در این حوزه‌‏ها در مجلات علمی و معتبر به چاپ رسانیده است. نویسنده همچنین سابقه همکاری با برخی از مهم‌‏ترین اندیشکده‌‏ها و مراکز فکری مانند شورای راهبردی روابط خارجی، مؤسسه ابرار معاصر تهران و اندیشکده حکمرانی شریف را دارد و در حال حاضر مدیر «دپارتمان آمریکا» در مؤسسه ایران-یوریکا (مؤسسه ایرانی مطالعات اروپا و آمریکا) است.

ایران در روابط فرا‌آتلانتیکی
نویسنده: عزیزالله حاتم‌زاده
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۱۰۰جلد
قیمت: ۱٫۲۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۰-۴۹-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸


درآمدی بر تروریسم و ضد تروریسم

درآمدی بر تروریسم و ضد تروریسم

کتاب حاضر به کندوکاو جنبه‌‏های مختلف تروریسم و ضدتروریسم در ایران و جهان می‏‌پردازد. این کتاب با نگاهی به تروریسم به‏‌عنوان مسئله‌‏ای جهانی، به بررسی مبانی و چارچوب‌‏های مفهومی و نظری آن پرداخته است. مسائل بنیادین تروریسم و ضدتروریسم ازجمله؛ منطق تروریست‏‌ها، ارتباط جغرافیا با تروریسم، تأثیر حذف سرکرده‌‏های تروریست‌‏ها، ارتباط فقر با تروریسم از موضوعات محوری کتاب است. همچنین در بخشی به ‏اجمال وضعیت تروریسم در ایران پیش از اسلام، پس از اسلام، دوران پهلوی اول و دوم و نیز تروریسم در ایران پس از انقلاب بررسی شده است. درنهایت پاسخ به پرسش‌‏های مهم مانند: «آینده تروریسم و ضدتروریسم چگونه خواهد بود؟»، «ارتباط نبردهای ترکیبی با تروریسم چیست؟» از فرازهای پایانی کتاب است تا دریچه‏‌ای جدید و علمی برای پژوهشگران و دانش‏‌پژوهان عرصه سیاست، جامعه‏‌شناسی، روابط بین‌‏الملل، مطالعات صلح و امنیت باشد.

نویسنده کتاب، یاسر اسماعیل‌‏زاده دانش‌‏آموخته دکتری علوم سیاسی و نویسنده و پژوهشگر مطالعات تروریسم و ضدتروریسم است که تاکنون آثاری از وی به زبان‌‏های انگلیسی و فارسی ازجمله کتاب‌‏های: «تعریف تروریسم؛ مناظره‏‌ها، چالش‏‌ها و فرصت‌‏ها»، «سیاست خارجی و امنیت در روابط ایران و ترکیه»، «تعادل خاورمیانه‏‌ای؛ امنیت، صلح و مقابله با افراط‏‌گرایی» به چاپ رسیده است. همچنین مقالات متعددی در موضوعات مطالعات خشونت سیاسی، راهبردهای ضدتروریسم، هم‏گرایی جهانی در ضدتروریسم و آینده تروریسم و صلح از ایشان منتشر شده است. این پژوهشگر هم‌‏اکنون در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران پژوهشگر پسادکتری است و بر روی پروژه «آینده تروریسم بین‌‏الملل در غرب آسیا» متمرکز است.

درآمدی بر تروریسم و ضد تروریسم
نویسنده: یاسر اسماعیل‌زاده
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۱۰۰جلد
قیمت: ۱٫۲۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۳-۴۸-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸


مکتب امنیتی امام خمینی(ره)؛ گفتمان انقلاب اسلامی و امنیت متعالیه

مکتب امنیتی امام خمینی(ره)؛ گفتمان انقلاب اسلامی و امنیت متعالیه

مکتب امنیتی امام خمینی(ره)، مکتبی توحیدی و متعالی است که بر تضادپنداری جفت‌های رایج در معارف دین‌گریز نظیر؛ علم و ‌دین، دنیا وآخرت، سیاست و دیانت وآرمان و واقعیت خط بطلان می‌کشد و با تفسیری بدیع از فطرت انسان و ترسیمی دقیق از نفس و جنود نفسانی‌ در مراتب مختلف، تحقق امنیت حقیقی در‌ تمامی سطوح فردی ‌و‌ اجتماعی‌ را منوط به جهاد و قیام برای خدا و تفوق جنود عقل بر جنود جهل ‌می‏‌نماید. در این مکتب، آنچه و آنکه موجب مخدوش‌‏شدن و تزلزل هویت است، «دگر» اوست که تقابل و تضاد میان این دو موجب برجسته‌‏ترشدن هویت خودی در برابر دیگری و سستی و تسلیم‌‏شدن در برابر آن، موجب بحران هویت و ناامنی است. در چنین نگاهی، قیام برای خدا با تأسیس حکومت متوقف نمی‏‌شود، بلکه قیام برای تحقق آرمان‏‌ها امری همیشگی است که توقف آن موجب عدم تعادل و بروز ناامنی خواهد شد.

نویسنده کتاب، علیرضا خسروی دانش‌‏آموخته دکتری روابط بین‌‏الملل از دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است. ازجمله آثار ایشان عبارت‏‌اند از:
تألیف:
– هویت و امنیت؛ روش‌‏شناسی تحلیل ریسک و سناریوهای ثبات سیاسی.
ترجمه:
– سیاست خارجی در جهان برساخته؛
– مقدمه‌ای بر تحلیل سیاست خارجی.

مکتب امنیتی امام خمینی(ره)؛ گفتمان انقلاب اسلامی و امنیت متعالیه
نویسنده: علیرضا خسروی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۱۰۰جلد
قیمت: ۱٫۷۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۰-۳۶-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸


خوزستان؛ تهدیدات و تحولات خارجی

خوزستان؛ تهدیدات و تحولات خارجی

خوزستان مهم‌‏ترین استان راهبردی ایران و قطب انرژی، صنعتی و کشاورزی ایران است. این مسئله موجب شده است تا مورد طمع توسعه‌طلبانه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار گیرد. با کشف و استخراج نفت از سوی بریتانیا حفظ و حراست خوزستان هدف اصلی سیاست این کشور شد. در کتاب حاضر تحولات و تهدیداتی که از سوی بریتانیا و عراق متوجه خوزستان بوده از سال‌های آغازین قرن بیستم تا آزادی خرمشهر در جنگ ایران و عراق بررسی شده است.

نویسنده  کتاب، اصغر جعفری ولدانی دوره کارشناسی ارشد را در مرکز مطالعات عالی دانشگاه تهران و دکتری علوم سیاسی را در همان دانشگاه گذرانده است. وی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی بوده و در سال ۱۳۹۴ به رتبه استادی این دانشگاه نائل شدند. ایشان از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۳ به مدت ۱۳ سال مدیر گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل این دانشگاه بودند. از استاد جعفری ولدانی تا کنون ۱۲۹ مقاله و کتاب منتشر شده است که برخی از عناوین نزدیک به موضوع این کتاب به شرح زیر است: • بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق • روابط عراق و کویت • کانون‌های بحران در خلیج فارس • مسائل ژو پولیتیکی خلیج فارس • نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی • ژئوپلیتیک خوزستان و تهدیدات خارجی • چالش‌ها و منازعات در خاور میانه

فهرست مطالب

سخن ناشر
پیشگفتار
مقدمه
بخش اول: خوزستان و تهدیدات دولت بریتانیا
فصل اول: رضا شاه و جلوگیری از تجزیه خوزستان
فصل دوم: لغو قرارداد دارسی و تهدید تجزیه خوزستان
فصل سوم: الگوهای رفتاری بریتانیا در خوزستان
فصل چهارم: طرح‌‏های اشغال خوزستان: موافقان و مخالفان
بخش دوم: خوزستان و تهدیدات عراق
فصل اول: عراق و تحریف فریب‏کارانه تاریخ
فصل دوم: اقدامات عراق، مصر و سوریه در خوزستان
فصل سوم: مبانی نظریه سیاست‌‏های توسعه‌‏طلبانه عراق
فصل چهارم: سازمان‏های خلق عرب و خوزستان
فصل پنجم: خواب‏‌های آشفته رهبران عراق
فصل ششم: خوزستان و عراق: از خونین‌شهر تا خرمشهر


ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۶ - مرداد ۱۴۰۲

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۶ – مرداد ۱۴۰۲

در شماره ۱۳۶ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

جامعهٔ پسااعتراضی و الزامات عادی‏‌سازی/ سعید صادقی جقه
جامعه پسااعتراضی، جامعه‌‏ای است که شهروندانش ترکیبی از ناامیدی، خشم، ترس، اضطراب و عدم اطمینان را تجربه کرده و در بازگشت به زندگی عادی با دشواری مواجه هستند. به‌‏طور مشابه، نظام سیاسی و حکمرانی هم در این جوامع، بخش قابل‌توجهی از اعتماد مردمی را از دست داده و دچار سردرگمی‌‏های سیاستی و کارکردی می‌‏شود. در نوشتار حاضر با تأمل در برخی تحولات اجتماعی ـ سیاسی مرتبط با اعتراضات سال گذشته، توصیه‏‌هایی برای اجتناب از پیامدهای منفی اعتراضات و گذر از دوره پسااعتراضات ارائه شده است.
◄ ارزیابی محورهای دفاعی و امنیتی در برنامهٔ هفتم توسعه/ گروه مطالعات پایه و روش‌شناسی
لایحه برنامه هفتم توسعه در آستانه رسیدگی و تصویب در مجلس شورای اسلامی است. بخشی مهم از این لایحه مربوط به حوزه مسائل دفاعی و امنیتی است. الزامات و مطالبات مطرح شده در این بخش گرچه با این مقصود مطرح شده که کاستی‏‌ها و خلأهای دفاعی و امنیتی کشور را پوشش دهد، با این حال به نظر می‌‏آید شتاب‌زدگی، فقدان دید جامع و همه‌‏جانبه‏‌نگر، عدم توجه به گستره رو به رشد تهدیدات دفاعی و امنیتی علیه ایران و در نهایت این تصور که صرفاً افزایش هزینه‏‌ها و سهم از بودجه موجب بهبود وضعیت امنیتی و دفاعی خواهد شد، در متن این بخش از لایحه برنامه هفتم غلبه دارد. از همین رو به نظر می‌‏آید مفادی از لایحه مزبور نیازمند بازاندیشی اساسی است.
دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان دهه هشتادی/ سیدنوید کلهرودی
با انتشار نتایج آزمون پرلز ۲۰۲۱ در خردادماه سال جاری، مشخص شد که دانش‌آموزان ایرانی به لحاظ رتبه جزو آخرین کشورها هستند. این اتفاق به نظر ما دلایلی مختلفی دارد که از جمله می‌توان به بی‌معنا شدن کلان‌روایتی به نام درس خواندن،‌ بی‌سوادی و کم‌سوادی معلمان قدیمی و تفاوت عظیم سبک زندگی آن‎ها با بچه‌‎های دهه هشتادی،‌ افت محتوای کتب درسی و کاربردی نبودن آن‎ها، شکل‌گیری مافیای کنکور و تغذیه آن‎ها از ترس دانش‌آموزان، کیفیت پایین آموزشی دانشگاه فرهنگیان و در نهایت بحران‌های روانی و اجتماعی همچون افزایش طلاق اشاره کرد. نگارنده تلاش کرده تا در این یادداشت ضمن تشریح این عوامل به ارائه چند راهکار جهت بهبود این وضعیت بپردازد.
سایه‌روشن جشن عید غدیر ۱۴۰۲ در تهران/ گروه مطالعات ایران
روزجمعه، ۱۶ تیرماه ۱۴۰۱، مصادف با روز عید غدیر جشنی بزرگ به شکل راهپیمایی و در حد فاصل میدان امام حسین (ع) و میدان آزادی برگزار شد. این دومین بار است که جشن عید غدیر به این شکل و شمایل در تهران برگزار می‌شود. به‌رغم تلاش‌های بسیار، نیت‌های پاک و وجوه روشن و مثبت این جشن بزرگ، آنچه در عمل رخ داد نمایش‌دهندهٔ برخی سویه‌های تاریک و ابعاد منفی است که چنانچه بدان‌ها توجه کافی صورت نگیرد و برگزاری این جشن بزرگ و باشکوه به شکل فعلی تداوم یابد، ممکن است از اهداف معنوی و ملی خود دور شده و به ضد خود تبدیل شود. لذا در این گزارش تلاش می‌کنیم ضمن تشریح سویه‌های مثبت و منفی این جشن بزرگ، نکاتی را برای اصلاح امور در سال‌های بعد و کاربست در موارد مشابه پیشنهاد کنیم.
◄ آسیب‌شناسی نظام مدیریت حوضه‌های آبریز در ایران/ مراد کاویانی‌راد
ایران سرزمینی به‎ذات کم بارش با آب‌وهوایی خشک و نیمه‌خشک است. طی چند دهه گذشته برخاسته از گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، گسترش کشاورزی آب‎بر، ناکارایی مدیریت منابع آب، پراکنش نامتعادل جمعیت و مکان‎یابی نادرست بسیاری از صنایع آب‎بر و چیرگی ایدئولوژی و امنیت بر توسعه، بارگذاری‌های محیطی فراتر از ظرفیت محیطی و توانش جغرافیایی در بسیاری از مناطق رخ داده و بازتاب‏‌های آن در قالب افت گسترده سطح آبخوان‌ها و فرونشست زمین در سراسر کشور نمود یافته است. طی این بازه زمانی نیز برنامه‌‏های توسعه‌‎ای گوناگون و گاه ناسازگار به اجرا درآمده که افزون بر این‌که کارایی نداشته با توانش‌های جغرافیایی و مرز طبیعی حوضه‌های آبریز ناسازگار بوده‎ و‏ به فروسایی بنیادهای زیستی به‏‌ویژه نابودی منابع محدود آب نیز انجامیده‌اند.
موج توسعه‌گرایی اقتصادی در منطقه و غفلت راهبردی ایران/ یاسر نورعلی‌وند
توسعه‌گرایی اقتصادی و حرکت در مسیر اقتصادهای دانش‌بنیان و فناوری‌محور در منطقه در حالی در سال‌های اخیر به یک موج فراگیر منطقه‌ای تبدیل شده است که در ایران شاهد یک غفلت راهبردی و عقب‌فتادگی روزافزون در این زمینه هستیم. گزارش پیش رو، به بررسی پیشران‌های این توسعه‌گرایی اقتصادی و ویژگی‌ها و الزامات آن و همچنین پیامدهای غفلت راهبردی ایران از این روند فراگیر منطقه‌ای می‌پردازد.
ابعاد اقتصادی-سیاسی مناقشه بر سر میدان گازی آرش/ عبداله قنبرلو
در حالی‌که تنش‌های سیاسی تهران-ریاض رو به کاهش گذاشته و روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای عربی و در رأس آن‌ها عربستان سعودی در حال بهبود است، ظهور مناقشه جدید بر سر میدان آرش ابهامات تازه‌ای را درباره جهت‌گیری روابط بین دو کشور ایجاد کرده است. فعلاً نمی‌توان با دقت پیش‌بینی کرد که اختلاف مذکور در آینده به چه سمت و سویی کشیده شده و چه تأثیری بر دیپلماسی تنش‌زدایانه و منافع ایران بگذارد؛ اما روشن است که دولت جمهوری اسلامی برای حرکت در دو مسیر پیگیری منافع کشور و تنش‌زدایی در منطقه راه دشواری در پیش دارد.
نظام مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با رژیم صهیونیستی/ گروه مطالعات بین‌الملل
در بیش از چهار دهه گذشته مناسبات ایران و رژیم صهیونیستی همواره بر بنیان دشمنی بوده است. حمایت از مردم مظلوم فلسطین یکی از دال‌های گفتمانی انقلاب اسلامی بود که در سال‌های گذشته به شکل دشمنی کامل با رژیم صهیونیستی تکوین یافته است. طبعاً دشمنی شدید بین دو بازیگر آثار و پیامدهای پایداری در مناسبات منطقه‌ای به همراه دارد. پرسش اساسی این گزارش این است که در حال حاضر و در آینده میان‌مدت پنج‌ساله، جمهوری اسلامی ایران‌ در محیط راهبردی خود در ارتباط با رژیم صهیونیستی با چه مسائل و مشکلاتی روبرو است؟ این مسائل چه تأثیری بر همدیگر دارند و برای مقابله با این مسائل تمرکز و اولویت‌ تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌مداران باید معطوف به کدام یک از آن‌ها باشد؟
ابتکار امنیت جهانی چین و معماری امنیتی جدید در غرب آسیا/ علیرضا ثمودی
ارائۀ ابتکار امنیت جهانی از سوی رئیس‌جمهور چین در مجمع بوآئو در آوریل ۲۰۲۲، حاوی اصول کلی و موسع دربارۀ مسائل امنیتی در سطح جهان است. این ابتکار آخرین گفتمان بین‌المللی چین است که به‌دنبال به چالش کشیدن نظام حکمرانی جهانی غرب‌محور و مشروعیت‌زدایی از نقش آمریکا و تدوین یک رویکرد خاص به حکمرانی امنیتی در آسیا است. در این یادداشت، تلاش شده است افزون بر اشاره به دلایل توافق تهران و ریاض، پیامدهای ابتکار امنیت جهانی چین بر خاورمیانه و خلیج فارس بررسی شود.
چشم‌انداز دعوای ایران علیه کانادا در دیوان بین‌المللی دادگستری/ پیمان حسنی
در تاریخ ۲۷ ژوئن سال ۲۰۲۳دیوان بین‌المللی دادگستری (از این پس به اختصار دیوان) از ثبت شکایتی از جانب دولت جمهوری اسلامی ایران علیه دولت کانادا درخصوص نقض مصونیت‌های دولت جمهوری اسلامی ایران خبر داد. توقیف ساختمان‌های دولت ایران و ضبط غیرقانونی وجوه متعلق به دانشجویان واقع در حساب سفارت ایران در کانادا از جمله اقدامات کانادا بوده که نقض مصونیت دولت ایران به شمار رفته و مغایر قواعد مسلم حقوق بین‌الملل عرفی است. در این نوشتار، پس از بررسی فرض دارا بودن صلاحیت رسیدگی برای دیوان، فرجام رسیدگی به این دعوی از منظر ماهیتی در پرتو رأی مصونیت صلاحیتی دیوان ۲۰۱۲(دعوی آلمان علیه ایتالیا) بررسی خواهد شد.
نگاه دیگران: بازتاب‌های رونمایی از موشک هایپرسونیک فتاح/ علیرضا ثمودی
رونمایی از موشک هایپرسونیک فتاح در خرداد ماه ۱۴۰۲ بازتاب خاصی در میان کشورهای غربی و کشورهای منطقه، به‌ویژه رژیم صهیونیستی داشته است. البته باید به این موضوع اشاره کرد که در مورد قابلیت‌های موشک فتاح دیدگاه‌های مختلفی به‌ویژه در درون جامعۀ دفاعی و اطلاعاتی رژیم صهیونیستی مطرح شده است. برخی از کارشناسان به عملیاتی شدن این موشک با تردید نگاه می‌کنند و در مقابل برخی دیگر اشاره می‌کنند که باید هر تهدید از سوی ایران را جدی گرفت. همچنین اعلام این خبر با واکنش دولت‌های غربی مواجه شد و تلاش دولت‌ها و رسانه‌های غربی، مطرح ساختن این روایت بوده است که فعالیت‌های ایران به یک تهدید جهانی تبدیل شده است.
کتاب ماه: اهمیت روایتگری در بازسازی شهر: نگاهی به کتاب «شهر از نو»/ سید نوید کلهرودی
بازسازی دوباره یک شهر پس از وقوع یک حادثه (همچون سیل و زلزله) و یا یک رخداد مخرب انسانی (همچون بمباران ناشی از جنگ) تنها به دوباره‌سازی فیزیکی و ساختن دوباره شهر محدود نمی‎شود. به‌عبارت‌دیگر در فرآیند دوباره ساختن یک شهر باید به مسائل مختلفی از جمله هویت‌بخشی به شهر و ساکنان ناامید و بی‎خانمان آن توجه داشت. فرآیندی که می‎تواند به مشروعیت‌بخشی و یا حتی مشروعیت‌زدایی از نظام‎های سیاسی منجر شود. لارنس ویل و توماس کامپانلا، نویسندگان کتاب «شهر از نو» که با ترجمه نوید پورمحمدرضا از سوی نشر اطراف در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است، توضیح می‎دهند که توجه به مسائل فرهنگی با استفاده از هنر روایتگری و تخیل اصلی‎ترین عنصری است که نظام‎های سیاسی در بازسازی یک شهر و بهبود تاب‌آوری ساکنان آن باید در پیش بگیرند.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۵ - تیر ۱۴۰۲

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۵ – تیر ۱۴۰۲

در شماره ۱۳۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

آموزه‌های راهبردی ناآرامی‌های خیابانی ۱۴۰۱

ناآرامی‌‏های خیابانی ۱۴۰۱ را می‌‏توان گسترده‌ترین و طولانی‌ترین ناآرامی‏‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانست که با شدت و گستره‏ای متفاوت، در همه استان‏‌های ایران مشاهده شد و توانست حمایت وسیع ایرانیان خارج از کشور و همبستگی برخی دولت‌ها و شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی، علمی و هنری کشورهای غربی را به دست آورد. گزارش حاضر در دوره پساناآرامی‏‌ها و با هدف درس‌‏آموزی در سطح راهبردی از این ناآرامی‌‏ها به نگارش درآمده و در مجموع به ده آموزه راهبردی مشخص اشاره کرده است.

◄ حجاب و امنیت ملی: دلالت‏‌های هنجاری و ارزشی

به‌رغم گذشت بیش از چهار دهه از تأسیس جمهوری اسلامی ایران، مقوله پوشش و حجاب زنان کماکان به‏‌عنوان یکی از موضوعات اصلی حوزه سیاست، اجتماع و امنیت باقی مانده و درباره پوشش حداقلی، مطلوب و آرمانی بانوان نظرات و مواضع مختلف فقهی، اجتماعی و سیاسی ابراز می‏‌شود. در این مدت، گروه‌‏های مختلف اجتماعی در معرض تغییرات اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته‌‏اند اما این تغییرات گاه در گفتمان رسمی شناسایی نشده و بازتاب نیافته و گاه زمینه بروز ناآرامی‏‌ها و اغتشاشاتی می‌‏شود که تازه‏‌ترین مورد در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ رخ داد. در این نوشتار مقوله حجاب از منظر ارزش‌‏ها و هنجارها بررسی شده و دلالت‏‌های آن برای امنیت ملی واکاوی شده است.

◄ برآورد وضعیت امنیت غذایی کشور

امنیت غذایی یکی از اهداف سند توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد و از موضوعات مهم همهٔ محافل علمی و سیاسی جهان است. بنا به تعریف سازمان ملل، امنیت غذایی به معنای فراهم بودن و دسترسی آحاد مردم به غذای کافی و باثبات است. در نقطه مقابل، ناامنی غذایی، بحرانی است که افراد جامعه دسترسی مناسب به مواد غذایی باکیفیت برای حفظ سبک زندگی سالم نداشته باشند. امنیت غذایی در ایران نیز از مباحث مهم است. شاخص‎های جهانی نشان از تحولات اساسی در این زمینه دارند. در حالی که سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، رتبه ایران در شاخص امنیت غذایی را ۷۶ از میان ۱۹۵ کشور جهان و بالاتر از میانگین جهانی اعلام نموده، بانک جهانی با انتشار لیست ۱۰ کشور اول که بحران امنیت غذایی ناشی از تورم را می‌گذرانند، ایران را در جایگاه هفتم این لیست قرار داده است. این آمارها بعضاً متناقض جلوه می‌‎نمایند که مقاله حاضر به تبیین آن‌ها خواهد پرداخت.

◄ بررسی امکان و آثار احتمالی توافق موقت با آمریکا

در هفته‌های اخبار پراکنده‌ای از تعاملات دیپلماتیک بین نمایندگان ایران و آمریکا با هدف دستیابی به یک توافق موقت و محدود منتشر شده است. روایت رایج این است که با توجه به کنار رفتن سیاست احیای برجام از دستور کار آمریکا، دولت بایدن به‌جای ادامه وضع نامطمئن موجود، مایل به توافقی است که جلو تشدید تنش‌ها را گرفته و جو بین ایران و غرب را تا حدی آرام‌تر کند. فارغ از صحت‌وسقم اخبار مذکور، بررسی ابعاد مختلف توافق موقت به‌ویژه از منظر امنیت ملی ایران حائز اهمیت است.

◄ واکاوی ابعاد ملی و بین‌المللی اقدامات افغانستان در مناقشه هیرمند 

در ماه‌های گذشته گسترش ابعاد مناقشه ایران و افغانستان بر سر حقابه سیستان و درگیری لفظی سران دو کشور  بار دیگر نشان داد که «مسئله آب‌های فرامرزی» از محوری‌ترین مسائل سیاست‌خارجی ایران با افغانستان است. از بین چهار حوضه آبریز فرامرزی در افغانستان، ایران در دو حوضه آبریز «هیرمند» و «هریرود-مرغاب» با این کشور مرز مشترک آبی دارد. این نوشتار با تمرکز بر هیدروپلیتیک «حوضه آبریز هیرمند» تلاش دارد ضمن تشریح ابعاد اقدامات یکجانبه افغانستان در بالادست، پیامدهای ناشی از گسترش بی‌رویه سازه‌های آبی بر سرشاخه‌های رودخانه هیرمند و عدم رهاسازی آب به سمت ایران را تشریح کند.

◄ تحول راهبردی در حوزه جنوبی خلیج فارس: پیامدهای منطقه‌ای و دلالت‌های راهبردی

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به‌ویژه سه کشور عربستان، امارات و قطر در سال‌های اخیر برخلاف رویه‌های راهبردی مرسوم گذشته خود که عمدتاً حول بازی امنیتی و تقابل و تنازعات ایدئولوژیک در منطقه می‌چرخید، در چارچوب یک تحول راهبردی از خود الگویی توسعه‌گرا و خواهان تنش‌زدایی و ثبات منطقه‌ای ارائه داده‌اند که در حال رواج به سراسر منطقه و جهان عرب است. گزارش حاضر با نگاه به این تحول راهبردی و شاخصه‌های آن، به‌دنبال بررسی متغیرها و محرک‌های این تحول، نتایج و دستاوردها، پیامدهای منطقه‌ای و دلالت‌های آن برای جمهوری اسلامی ایران است.

◄ ملاحظات راهبردی انتخابات ترکیه

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه، قدرت برای ۵ سال دیگر در این کشور همچنان در دست رجب طیب اردوغان و حزب حاکم خواهد بود. در ۵ سال آینده دولت اردوغان برای بهبود وضعیت در ترکیه باید اقداماتی عمل‌گرایانه را در عرصه سیاست داخلی و خارجی ترکیه انجام دهد. نظر به اهمیت تحولات ترکیه برای امنیت ملی کشورمان، در این مقاله ضمن تحلیل انتخابات این کشور، گزاره‌‎هایی که دولت جدید در عرصه سیاست داخلی و خارجی و همچنین در رابطه با ایران می‌‏تواند داشته باشد بررسی می‌شود.

◄ ساختار دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی علیه ایران

این نوشتار تلاش کرده است روندها و رویکردهای دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی در قبال جامعه ایرانی را بررسی کرده و به پرسش زیر پاسخ دهد: «چه بسترها و زمینه‏‌هایی موجب روند فزاینده تأثیرگذاری دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی بر جامعه ایرانی شده است؟». برای پاسخ به این مسئله، می‏‌بایست به پرسش‏‌های دیگری نیز پرداخته شود: «دیپلماسی عمومی چه جایگاهی در راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی دارد؟»، «چه نهادهایی اهداف تعیین‏‌شده در دیپلماسی عمومی این رژیم را پیش می‏‌برند؟»، «هدف اسرائیل از دیپلماسی عمومی علیه ایران چیست؟»، «راهبردها و سیاست‏‌های دیپلماسی عمومی اسرائیل در منطقه و ایران چه بوده است؟».

◄ مناسبات ایران و روسیه در پرتو تحولات جدید روابط دو کشور

در ادامۀ تلاش‌‏ها برای تقویت روابط میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه، توافق تکمیل مسیر ریلی شاخۀ غربی کریدور بین‏المللی حمل‏ونقل شمال-جنوب به امضای مقام‏‌های دو کشور رسید. اتهام‏‌ها دربارۀ حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین نیز همچنان مطرح است و به یکی از مسائل چالشی در روابط ایران با کشورهای غربی و اوکراین تبدیل شده است. رفت‌وآمد مقام‌‏ها بین تهران و مسکو نیز پررونق است. این نوشتار، به وضعیت و چشم‌‏انداز روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه در پرتو تحولات و رویدادهای اخیراً روابط دو کشور می‏‌پردازد.

◄ مسائل و چالش‌های امنیت بین‌المللی در نشست شانگری‌لا

بیستمین کنفرانس شانگری‌لا در شرایطی برگزار شد که منطقۀ هندوپاسیفیک تنش‌های مختلفی را پشت سر می‌گذارد و روابط واشنگتن و پکن بر سر طیفی از موضوعات با تنش همراه است. محور اصلی سخنان ارائه شده در این نشست آن بود که آسیا به کانون رقابت جهانی در منطقۀ آسیا و هندوپاسیفیک تبدیل شده است. در این یادداشت به مهم‌ترین نکته‌های مطرح شده از سوی شرکت‌کنندگان به‌ویژه مواضع وزرای دفاع چین، آمریکا، بریتانیا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اشاره می‌شود. تمایل قدرت‌های غربی به حضور پررنگ‌تر در هندوپاسیفیک، موضوع تایوان، دریای چین جنوبی و جنگ اوکراین از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در این کنفرانس بود.

◄ نگاه دیگران: تضعیف تلاش‌های مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا

بنیاد هریتج در یادداشتی با عنوان «تضعیف تلاش‌های مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا۱» به تاریخ ۲۷ آوریل ۲۰۲۳ به قلم جیمز فیلیپس و پیتر بروکس به بررسی همکاری‌های فزاینده ایران و روسیه به‌ویژه در حوزۀ نظامی پرداخته است و توصیه‌هایی را برای مقابله با این همکاری‌ها مطرح می‌کند. اعلام پایان رسمی توافق هسته‌ای و از سرگیری راهبرد فشار حداکثری بر ضد ایران، اعمال تحریم‌های بیشتر،  تضعیف توانمندی‌های ایران در حوزۀ تولید پهپاد، تقویت دفاع منطقه‌ای در برابر ایران، حمایت از اوکراین در برابر تهاجم روسیه، و افزایش تولید نفت و گاز آمریکا از مهم‌ترین توصیه‌های ارائه شده در این گزارش است. آنچه در پی‌ می‌آید ترجمهٔ همراه با اندکی تلخیص این گزارش است. در پایان نیز چند سطری به تحلیل آن اختصاص داده‌ایم.

◄ کتاب ماه: زندگی چگونه بود؟ تاریخ تحلیلی توسعه و خوشبختی در جهان ۲۰۱۰-۱۸۲۰

این مطلب با هدف معرفی کتابی سودمند و درخور توجه در حوزه‌ی مطالعات توسعه نوشته می‌شود؛ کتابی با عنوان «زندگی چگونه بود؟ خوشبختی جهانی از دهۀ ۱۸۲۰ بعد». این کتاب در واقع یک گزارش تحقیقی است که در سال ۲۰۱۴ با همکاری OECD و پروژهٔ Clio Infra در ۲۷۲ صفحه منتشر شده است. برگردان فارسی این اثر، با اضافه کردن پژوهش‌هایی از تاریخ توسعه در ایران، به اهتمام محمد سمیعی و محمد کریمی، توسط نشر نی چاپ شده و به زودی در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه‌ی مطالعات توسعه قرار خواهد گرفت.

فرهنگ و امیت ملی

فرهنگ و امنیت ملی

فرهنگ و امنیت ملی؛ مبانی و مولفه‌های امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (مجموعه مقالات)

در زمانه کنونی که اطلاعات بدون محدودیت در میان ملت‏‌ها در گردش است، بقای دولت‌‏ها بدون اتکا به ظرفیت‌‏های فرهنگی و ارزش‌‏های ملی امکان‏‌پذیر نیست. مؤلفه‌‏های فرهنگی از طریق شکل‌‏دهی به هویت تصمیم‌‏سازان و سیاست‏‌گذاران، در تعیین مختصات سپهر امنیتی دولت‏‌ها ایفای نقش می‌‏کنند. ازاین‏‌رو، در صورت ضعف یا فقدان پویایی، فرهنگ به میدان تهاجم و تهدید علیه امنیت ملی تبدیل می‏‌شود. اهمیت فرهنگ و امنیت فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران دوچندان است، چراکه پایه‌‏های آن بر آموزه‏‌های فرهنگی و مکتبی بنا شده‏اند. به‏‌موازات افزایش نقش فرهنگ و متغیرهای فرهنگی در مطالعات «امنیت»، سیاست‌‏گذاران و تصمیم‌‏سازان نیازمند مقالات و کتاب‏‌های تحلیلی و پژوهشی برای سیاست‏‌گذاری فرهنگی هستند. در کتاب حاضر جمعی از پژوهشگران حوزه امنیت و فرهنگ به بررسی جنبه‌‏های راهبردی و سیاست‏گذارانه حوزه امنیت و فرهنگ پرداخته‌‏اند.

گردآورنده کتاب، سعید صادقی‌جقه دانشجوی دکتری جامعه‌‏شناسی فرهنگی در دانشگاه تربیت مدرس است. سیاست‌‏گذاری اجتماعی، سرمایه اجتماعی، سیاست‏‌گذاری فرهنگی و امنیت انسانی از حوزه‌‏های پژوهشی مورد علاقه وی هستند. در کنار مقاله‏‌های پژوهشی و گزارش‌‏های سیاستی و راهبردی، کتاب‏‌های «مقدمه‌‏ای بر سیاست‌‏گذاری اجتماعی»، «جامعه‌‏شناسی کار» و «شورش سیاسی» ازجمله ترجمه‌‏های ایشان است.

فهرست مطالب

سخن ناشر۷
دیباچه‏‌ای بر فرهنگ و امنیت ملی
سعید صادقی جقه
فصل اول: نسبت مفهومی فرهنگ و امنیت: جستاری در چیستی «امنیت فرهنگی»
فرزاد پورسعید
فصل دوم: فرهنگ، گفتمان‌‏های نسلی و امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در ایران
مهدی میرمحمدی
فصل سوم:تبیین امنیت فرهنگی در اندیشه امام خمینی(ره) بر اساس نظریه سازه‌‏انگاری
علیرضا قاضی‏‌زاده
فصل چهارم: تحلیل نسبت هویت‌های محلی با هویت ملی و امنیت فرهنگی
ابراهیم حاجیانی
فصل پنجم: تنوع فرهنگی و انسجام ملی در جامعه ایرانی
فرزاد پورسعید
فصل ششم: درآمدی بر اقتصاد فرهنگ در جمهوری اسلامی ایران
عطاء مقدم‌فر
فصل هفتم: تحولات دین‏داری و بعد اجتماعی امنیت ملی در ایران
محمدرضا پویافر
فصل هشتم: نهاد «خانواده» و جایگاه آن در امنیت فرهنگی
وحیده احمدی
فصل نهم: سیاست حافظه، خاطره جمعی و امنیت ملی
سعید صادقی جقه
فصل دهم: دیالکتیک شغل، قشربندی اجتماعی و مصرف فرهنگی و نسبت آن با امنیت فرهنگی در ایران معاصر
عطاء مقدم‌فر
فصل یازدهم: دیپلماسی فرهنگی و جایگاه بین‌المللی ایران
عبداله قنبرلو

به اهتمام: سعید صادقی‌جقه
نویسندگان: سعید صادقی‌جقه – فرزاد پورسعید – مهدی میرمحمدی – عطا‌الله مقدم فر – وحیده احمدی – عبداله قنبرلو محمدرضا پویافر – ابراهیم حاجیانی – علیرضا قاضی زاده
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۸۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۲-۴۵-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸


ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۴ - خرداد ۱۴۰۲

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۴ – خرداد ۱۴۰۲

در شماره ۱۳۴ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄ از پولیس تا شهر: مقدمه‌ای پدیدارشناسانه دربارهٔ مفهوم شهر/ حمید ملک‌زاده

«دانشگاه در ایران به ضرورتی تأسیس شد»۱٫ ضرورتی که در روایت سید جواد طباطبایی به شکل بنیادینی با مفهوم «اداره» منش‌نمایی می‌شود: اداره امور ملّت. یا اگر دقیق‌تر بگویم اداره واحد سیاسی. دو مفهوم اساسی در این روایت، و در آن عبارت، وجود دارند که برای نوشتن این یادداشت کوتاه به کار من می‌آیند: مفهوم اداره و مفهوم واحد سیاسی. تلاش خواهم کرد تا این مسئله را روشن کنم که چطور مفهوم اداره به معیاری برای سنجش علم خوب از علم بد تبدیل شده است. همین‌طور این مسئله را روشن می‌کنم که چرا نهادهای سیاسی و دانشگاه ایران در سال‌های اخیر بیش از پیش به مفهوم اداره۲ علاقه‌مند بوده‌اند. در اینجا من مفهوم اداره را به عنوان تکنیک سامان دادن به اجزاء و اعضای واحد سیاسی برای برآوردن هدفی از پیش قصد شده استفاده می‌کنم. تلاش خواهم کرد تا در نهایت این مسئله را بررسی کنم که چطور این فهم از اداره و پیوندی که با مفهوم واحد سیاسی برقرار می‌‌کند بر نوعی عقلِ سیاسی ویژه استوار شده است که به سازوکارهای خاصی از تولید انسان، از طریق مداخله در وجوه مادّی و روانی او نیرو می‎بخشد. از آنجایی که گستره دولت ملّی به عنوان واحد سیاسی می‌تواند این یادداشت کوتاه را با چالش‌های بنیادینی مواجه کند، من در این مطالعه ضمن حفظ مفهوم اداره، برای بحث درباره واحد سیاسی از مفهوم شهر استفاده خواهم کرد. درواقع تلاش می‌کنم تا ایده ابتدایی خودم را در مورد شهر، به عنوان یک واحد سیاسی که بر اساس سازوکارهای منبعث از مفهوم اداره کار می‌کند، مورد ارزیابی قرار دهم. بعد از مشخص کردن مسائلی که به اداره شهر، یا حکمرانی شهری، مربوط می‌شوند، از موضعی انتقادی، پیشنهادهای کاربردی لازم برای بحث درباره شهر و مدیریت آن ارائه می‌کنم.

◄ نظام زندگی روزمره: موضوع ارجاعی حکمرانی شهری / فرزاد پورسعید

حکم‏روایی نوین شهری بر مبنای تغییر پارادایم سیاست، از پارادایم حکومت‏‌محور به پارادایم حکم‏رانی شکل گرفته و مضمون آن اداره امور شهر از طریق تضمین روال‏‌مندی نظام زندگی روزمره شهروندان و ممانعت از بروز اختلال در آن به ویژه در سه حوزه «زمین»، «مسکن» و «فضا»ست. بر این اساس، منطق درونی سامان شهری در تجربه متأخر آن، روال‌‏مندی جریان زندگی روزمره یا نظام زندگی روزمره است و از این رو، مصرف‏‌کننده نهایی یا موضوع ارجاعی حکم‏رانی شهری نیز نظام زندگی روزمره شهروندان عادی است.
◄ امتناع از حکمرانی خوب شهری: اداره شهر و مسئله مشارکت
/ بهراد فرمهینی فراهانی

اگر حکومت شهری ناظر بر نقش نهادهای رسمی در مدیریت شهری است، حکمرانی شهری به فرایندهایی اشاره می‌کند که توسط کنش‌های جمعی و نهادهای جامعه‌ی مدنی در تصمیم‌گیری اثر می‌گذارند و سهم مشارکت شهروندان در آن لحاظ می‌شود. حقیقت آن است که جستارها و مقالات متعددی در خصوص حکمرانی خوب شهری به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند که نشان‌دهنده‌ی اشراف نظری به این موضوع است. بنابراین، به نظر می‌رسد در ایران مسئله بر سر چیستی ارزش‌های یک حکمرانی خوب شهری نیست بلکه مسئله این است که اولاً موانعی بر سر تحقق حکمرانی خوب شهری وجود دارد که اصلی‌ترین آن‌ها فقدان مشارکت و نبود الزامات آن است؛ و ثانیاً در عمل اعتقادی به نقشِ نهادهای جامعه‌ی مدنی در مدیریت شهر وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، در ایران از حکمرانی خوب شهری امتناع می‌شود. در این نوشتار، سعی بر آن است که موارد مذکور از طریق بحث و نیز ارائه شواهد برجسته شده و در انتها راهکارهایی در راستای تحقق حکمرانی خوب شهری بیان شوند.
◄ بایسته‌های فرهنگی حکمرانی شهری در جمهوری اسلامی ایران
/ سیدعلی مرندی

لازم است چهارچوب سیاست‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران با پرهیز از دوگانه «اباحه‌گری فرهنگی» و «حکومتی شدن فرهنگ» تنظیم گردد و راهکار چنین موضوعی اتخاذ موضع دینی، ملی و انقلابی در سیاست‌گذاری فرهنگی در عین پرهیز از تصدی‌گری در عرصه فرهنگ و فراهم آوردن بستر بروز فعالیت‌های فرهنگی مردمی است. برای این منظور پیشنهاد این نوشتار اتخاذ سیاست‌های فرهنگی زیر در نظام حکمرانی شهری است: «تقدم هنجارسازی بر تبلیغ»، «ترویج فرهنگ همسایگی»، «پرهیز از دوقطبی‌سازی»، «فراهم کردن امکان کنش درون‌ساختاری»، «تلاش برای مشارکت حداکثری مردمی در نهادهای حکومتی»، «مقابله با تراکم‌فروشی»، «مسجدمحوری در معماری شهری»، «پرهیز از یکپارچه‌سازی محیط فرهنگی»، «برطرف کردن اختلال در فرآیند زندگی روزمره»، «احیای امربه‌معروف در چارچوب فعالیت‌های مردمی»، «توجه به معماری اسلامی» و «احیای دسته‌های عزاداری».
◄ حکمرانی شهری و سبک زندگی
/ وحیده احمدی

این نوشتار با این هدف که بتواند چالش‌‏های سبک زندگی در حکمرانی شهری را برای کارگزاران، تصمیم‌‏گیران و سیاست‌‏گذاران این حوزه موشکافی کرده و با تبیین درست موضوع، شناخت درخور و شایسته‌‏ای از مسئله فراهم آورد و مهم‏تر از آن، پیامدهای سیاست‏‌گذاری ناکارآمد در این حوزه بر ثبات سیاسی را یادآوری کند، به نگارش درآمده است.
◄ حکمرانی شهری و مسئلهٔ شادی در ایران
/ مجتبی قلی‌پور

ایدهٔ اساسی این گزارش این است که در شهرهای مدرن، شادی، نیازی اساسی و غیرقابل چشم‌پوشی است و ضرورت‌های حکمرانی شهرها از منظر شادمانی شهروندان که در تحلیل نهایی، امنیت‌افزاترین مقولهٔ جهان امروز است، اقتضا می‌کند که شادی همچون کالایی عمومی در نظر گرفته شود و برای دسترسی تمام شهروندان، صرف‌نظر از وضعیت اقتصادی- اجتماعی به آن سرمایه‌گذاری و تدبیر شود. نگارنده از این منظر به نقد الگوی جاری حکمرانی شهری در ایران به طور کلی و در کلان‌شهر تهران به طور ویژه می‌پردازد؛ الگویی که تفریح و شادی را از یک سو امری حاشیه‌ای و غیرضروری دیده و از سوی دیگر آن را تبدیل به یکی از لوکس‌ترین و غیرقابل دسترس‌ترین کالاها کرده است.
◄ حکمرانی شهری و حافظهٔ تاریخی
/ سعید صادقی جقه

حافظه تاریخی و خاطره جمعی از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی هستند که به‌مثابه یک لوح و شناسنامه، سبک زندگی، جهان‏بینی و ریشه‌‏های تمدنی جوامع و ملت‏ها را در خود بازتاب داده و هویت اجتماعی و ملی شهروندان را شکل می‏‌دهند. حفظ، تقویت و ترمیم حافظه تاریخی و خاطره جمعی، در دنیای مدرن اهمیتی مضاعف یافته است، چرا که شهروندانی که اکنون به واسطه رسانه‏‌های جمعی در معرض محصولات فرهنگی سایر جوامع قرار دارند، در صورت ناآشنایی با فرهنگ شهر و دیار خود، لاجرم ارزش‏‌ها و نمادهای فرهنگ‏ دیگران را وام گرفته و به رنگ آن‌ها درخواهند آمد. نوشتار حاضر برخی از مؤلفه‌های مهم حافظه تاریخی را مورد بررسی قرار داده و توصیه‌‏هایی برای حفظ و تقویت حافظه تاریخی از طریق حکمرانی شهری یکپارچه ارائه داده است.
◄ حکمرانی شهری و ورزش همگانی: مسائل و راهبردها
/ سید مسعود موسوی

یکی از مهم‎ترین کارکردهای نظام حکمرانی شهری در تمام کشورها، زمینه‌‎سازی، فراهم کردن امکانات و سامان‌دهی امکانات موجود برای حضور هر چه بیشتر اقشار مختلف یک جامعه در فعالیت‌های ورزشی است و در این راستا، ورزش همگانی از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است. هر چه عملکرد حکمرانی شهری در یک شهر با شاخص‌های حکمرانی خوب شهری تناسب بیشتری داشته باشد میزان موفقیت آن برای جلب مشارکت بیشتر مردم برای حضور در فعالیت‌های ورزشی بیشتر خواهد بود. در مقاله حاضر، ضمن مرور شاخصص‌های حکمرانی خوب شهری در بخش ورزش و وضعیت حکمرانی شهری ورزشی در شهر تهران، چالش‌ها و آسیب‌های موجود در این عرصه مورد بررسی قرار گرفته و متناسب با آن‎ها راهبردهایی برای ارتقای سطح حکمرانی شهری در حوزه ورزش پیشنهاد شده است.
◄ آسیب‌شناسی اقدامات ضد فساد در شهرداری
/ زینب عبدالله‌خانی

فساد یکی از عواملی است که با کاهش مشروعیت نظام سیاسی، پشتوانه‌ی مردمی حکومت را از بین می‌برد و امنیت ملی را با چالش جدی مواجه می‌کند. فساد معمولاً در جایی پدید می‌آید که پای اموال دولتی یا عمومی در میان باشد. در این بین، شهرداری‌ها یکی از نهادهایی‌اند که خطر فساد آن‌ها را تهدید می‌کند و به دلیل رابطه‌ی مستقیم این نهادها با شهروندان، پیشگیری از فساد در آن‌ها اهمیت بیشتری دارد. مسئلهٔ اصلی این نوشتار آن است که چرا با وجود تمایل به مقابله با فساد و اقداماتی همچون شفافیت عملکرد، همچنان نتیجه‌ی مبارزه با فساد شکست است و پیروزی چشمگیری در خصوص حذف مصادیق فساد حاصل نمی‌شود. بدین منظور ابتدا برنامه‌های ضدفساد و اقدامات صورت‌گرفته را اجمالاً بررسی می‌کند، سپس موانعی را بازگو می‌کند که به دلیل وجود آن‌ها اقدامات ضد فساد به نتیجه نمی‌رسند. در نهایت با توجه به این موانع، راهبردهایی را ارائه می‌دهد که در حذف آن‌ها مؤثر باشند.
◄ حکمرانی شهری و مسئله مسکن
/ حکیمه صفایی

مسئله مدیریت مسکن از سوی شهرداری، یکی از مسائل پربحث و مورد اختلاف در میان صاحب‌نظران حوزه مدیریت شهری است. عمده صاحب‌نظران بر این باور هستند که چون مسکن در شهرهای بزرگ به کالایی گران و نادر تبدیل شده است و از آنجا که این گرانی و کمبود، اثراتی ویرانگر بر حیات شهرها خواهد داشت، مدیریت شهری در سطح شهرداری‏ها باید فعالانه در مورد آن وارد عمل شود. با این حال این حوزه از مدیریت شهری به سبب جذابیت عظیم اقتصادی خود، به‌شدت مستعد وقوع فساد و منحرف شدن از مسیر واقعی و اهداف خود است. در مقاله حاضر به این مسئله خواهیم پرداخت که الزامات ورود شهرداری‏‌ها به بازار مسکن چیست و از چه تهدیدات و اقدامات مخربی باید اجتناب گردد.
◄ جامعه مدنی و حکمرانی شهری
/ یاسر نورعلی‌وند

شکست‌های آشکار رویکردهای توسعه شهری تحت رهبری دولت در دهه‌های گذشته و افزایش معضلات شهری، گرایش به جامعه مدنی و سازمان‌های غیردولتی را به‌عنوان جایگزین توسعه دولتی، با ظرفیت ارائه رویکردهای نوآورانه و مردم‌محور برای ارائه خدمات، حمایت و توانمندسازی، برانگیخته است. گزارش پیش رو در پی تبیین چرایی و چگونگی این نقش و اهمیت آن در حکمرانی نوین شهری است.
◄ بایسته‌های زیست‌محیطی حکمرانی شهری در ایران
/ مراد کاویانی راد

جمعیت جهان از هشت میلیارد تَن گذشته و بیش نیمی از این جمعیت شهرنشین هستند که طی چند سال آینده، به ۶۰ درصد می‌رسد. این روند در چند دهه گذشته در بسیاری از کشورهای توسعه‏‌نیافته در قالب شهرنشینی شتابان به تمرکز فراتر از توانش محیطی شهرها در قالب اضافه‌بار محیطی، ناهنجاریی‌های فضایی، شکنندگی محیط زیست شهرها نمود یافته و آینده بیمناکی فراروی کیفیت زیست و محیط زیست شهروندان قرار داده است. بر بنیاد پیش‏‌بینی‌‏ها، فرایند شهرنشینی در ایران روندی فزاینده خواهد داشت و کمتر از سه دهه آینده به ۸۵ درصد با تمرکز بر کلان‌شهرها خواهد رسید. طی همین بازه زمانی گسترش شهرها در شکل افقی و پراکنده‎رویی، به فروسایی و افت کیفیت محیط‌زیست در قالب دگرگونی گسترده در کاربری زمین شهرها و نابودی گنجایش بُرد نشست‌گاه‌های شهری نمود داشته است. از این رو، تشدید چالش‌‌های زیست‎محیطی شهری، پایدارترین تنگنای مدیریت شهری در ایران به‌شمار می‎رود و نیازمند رویکردی نو در حکمرانی شهری است.
◄ حکمرانی شهری و الزامات زیست‌محیطی آن
/ سارا قربانی

توسعه شهری در همه جای جهان با تخریب گسترده محیط‌زیست و آسیب‏‌های اقتصادی، بهداشتی، زیرساختی و نسلی ناشی از آن همراه بوده است. متأسفانه نظام حکمرانی شهری و شهرداری‏‌ها، در اقدامات خود یا موجب یا همدست در این روند تخریب محیط زیست بوده‌‏اند. تأمین منابع مالی مورد نیاز برای شهرداری، اقتصاد شهری برای تأمین اشتغال، توسعه زیرساخت و خدمات، بهبود سطح زندگی با افزایش مصرف شهروندان و در نهایت جمعیت‏پذیری بیشتر شهرها، موجب تخریب محیط زیست شهری شده‌‏اند. آلودگی هوا، آب، خاک و آلودگی صوتی، بحران پسماند، فاضلاب شهری، تخریب پهنه‏‌های طبیعی، سرانه فضای سبز، آسیب به گوناگونی گیاهی و جانوری، آسیب به ذخایر آب زیرزمینی و روان‏‌آب، تهدید فرونشست زمین و در نهایت ظرفیت حیاتی و زیستی شهرها از حیث تاب‏‌آوری در شرایط بحرانی و امکان توسعه بلندمدت و پایدار، مهم‏ترین مسائل زیست‌محیطی حکمرانی شهری را تشکیل می‏‌دهند. سؤال اینجا است که حکمرانی شهری باید چه الزامات زیست‌محیطی را دنبال کند و چگونه میان تأمین درآمد برای شهرداری، ادامه حیات اقتصادی شهر، رفاه شهروندان و پایداری دستاوردهای شهر که در گروه حفظ محیط زیست است، آشتی و توازن ایجاد کند؟
◄ حکمرانی شهری و مدیریت امنیتی اتباع خارجی در تهران
/ امین پرتو

حضور پُرشمار اتباع خارجی به‌خصوص اتباع افغانستان در تهران سؤالات متعددی در رابطه با مدیریت انتظامی، اطلاعاتی، امنیتی و اداری این حضور پدید آورده است. با سقوط حکومت جمهوری تحت حمایت آمریکا در افغانستان و روی کار آمدن مجدد طالبان، مهاجرت افغان‌ها به ایران وسعت بسیار بیشتری گرفت و اعداد تکان‏دهنده‏ای از این مهاجرت ذکر شده است. با بحران اقتصادی روی داده در پاکستان هم مهاجرت اتباع این کشور به ایران هم وارد ابعاد میلیونی شده است. ترکیب این مهاجرت‏های میلیون نفری با مشکلات از پیش انباشته شهر تهران و نیز افزایش مشکلات اقتصادی و اقلیمی در ایران، مسئله مدیریت امنیتی حضور این مهاجرین تازه‌وارد به کشور را به‌صورت جدی‏تری مطرح ساخته است. در این میان سه رویکرد متفاوت در نحوه مواجهه با حضور اتباع افغانستان و پاکستان در پایتخت و در کل کشور وجود دارد. رویکرد خوش‌بینانه و باز به جد به دنبال اعطای اقامت و حتی شهروندی به تعداد پُرشماری از این افراد یا اکثریت آنان است. رویکرد بدبینانه و بسته با تأکید بر خطرات امنیتی ناشی از تغییر جمعیتی در ایران به سبب این حضور و نیز فقدان ظرفیت اقتصادی و اقلیمی ایران، خواستار برخورد جدی با این حضور است. رویکردی میانه (البته نه به معنی میانه‏‌روانه بلکه مابین این دو رویکرد) هم وجود دارد که معتقد به بهره جستن از فرصت‌‏های حضور اتباع دو کشور مزبور و کاستن از خطرات آن است. نوشته حاضر بر این باور است فرصت اقتصادی ناشی از حضور این اتباع خارجی در تهران و کل کشور بسیار اندک و هزینه اقتصادی، امنیتی، اقلیمی و اجتماعی آن بسیار زیاد است و در نتیجه با افزایش شمار اتباع افغانستان و پاکستان در تهران، در میان‌مدت، کشور ایران دچار آثار ویران‌گر راهبردی خواهد شد.
◄ حکمرانی شهری و دیپلماسی عمومی
/ پیمان حسنی

امروزه با گسترش و پیشرفت جوامع، کشورها تنها بازیگران عرصه بین‌المللی به شمار نمی‌روند و موجودیت‌های جدیدی نیز پا به عرصه کنش‌گری در نظام بین‌الملل گذاشته‌اند. در این میان، شهرها نیز یکی از این بازیگران نوظهور بوده و توانسته‌اند نقش مهمی در عرصه بین‌المللی ایفا کنند. این نوشتار به صورت مختصر به مسئله حکمرانی شهری و دیپلماسی عمومی می‌پردازد و راهکارهایی را برای ارتقای میزان کنش‌گری شهرهای کشور ارائه می‌دهد.

معرفی کتاب «مردم، دولت‌ها و هراس»

مردم، دولت‌ها و هراس

از لحاظ نظری صرف، اجتناب از معنای مطلق امنیت مشکل است. واژه مزبور خود یک حالت یا شرایط مطلق را نشان می‌‏د‏هد. یعنی هر امـری یا د‏ارای امنیت اسـت یا نیست و حالتی مـثل انواع وضعیت‌‏ها یا طیف بین کلمــاتی چون کلمات سرد و گرم را نشان نمی‌د‏هد. اکثــر تعاریف موجود، یک یا چند مسـئله حـیاتی را د‏ربر نمی‌‏گیرد. «ارزش‌‏های محوری یا حیاتی» کد‏امند؟ آنها ثابت‏‌اند یا متحول؟ آیا آنها تناقضی ند‏ارند؟ «پیروزی» د‏ر شرایط معاصــر چه معنایی د‏ارد؟ آیا جنبه‏‌های عینی و ذهنی امنیت بصورت معنی‏د‏اری قابل تفکیک است؟ آیا جنگ، تنها نوع تهد‏ید امنیت ملی است؟ اهد‏اف نسبی امنیتی را چگونه می‏‌توان به قد‏ر کافی مشخص و تعریف کرد؟ آیا امنیت ملی واقعاً ملی است یا چیزی است که به گروه‏‌های مسلط خاصی مربوط می‏‌شود؟ یک دولت چه حقی د‏ارد که ارزش‌های امنیتی خود را به نحوی تعریف کند که مستلزم نفوذ د‏ر خارج از قلمرو و مرزهای آن باشد و به نقض منافع امنیتی د‏یگران منجر شود؟ اصطلاحات «تهد‏ید» و «تجاوز» در فعالیت‌‏های عاد‏ی چگونه تعـبیر و تعریف می‏‌شود؟ نارسایی تعاریف مزبور باعث تعجب و د‏لسرد‏ی نیست. تلاش پیگیر برای تعریف یا اند‏ازه‏‏‌گیری به نتیجه مورد قبول نرسید‏ه است. بیان مفهوم عد‏الت نیازمند صد‏ها نفر حقوقد‏ان است تا ابهامات موضوع را برطرف کنند. هیچ د‏لیلی وجود ند‏ارد که فکر کنیم مفهوم امنیت راحت‏‌تر از آنها کشف خواهد شد…(برگرفته از متن کتاب)

نویسنده کتاب، باری بوزان (Barry Buzan) بری گوردون بوزان استاد بازنشسته مدرسه اقتصاد لندن (LSE) و استاد افتخاری دانشگاه‌های کپنهاگ و جیلین است. او از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۲ در مؤسسه تحقیقات صلح کپنهاگ، مدیر پروژه و از ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۲ استاد مطالعات بین‌الملل دانشگاه وست مینستر و قبل از آن نیز استاد مطالعات بین‌الملل در دانشگاه وارویک بوده است. بوزان از اعضای برجسته مکتب امنیتی کپنهاگ و بنیان‌گذار نظریه «مجموعه امنیتی منطقه‌ای» است. علاوه بر کتاب «مردم، دولت‌ها و هراس» تا کنون آثار علمی برجسته دیگری از بوزان منتشر شده است؛ ازجمله کتاب‌های «مناطق و قدرت‌ها؛ ساختار امنیت بین‌الملل»، «چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت» و «تحول مطالعات امنیت بین‌الملل» که پژوهشکده مطالعات راهبردی آنها را ترجمه و منتشر نموده و در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.

برای مشاهده تمام کلیپ‌ها به کانال ریسپاد در آپارات مراجعه کنید: