بایگانی دسته ی انتشارات

در شماره ۱۳۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄ آموزه‌های راهبردی ناآرامی‌های خیابانی ۱۴۰۱

ناآرامی‌‏های خیابانی ۱۴۰۱ را می‌‏توان گسترده‌ترین و طولانی‌ترین ناآرامی‏‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانست که با شدت و گستره‏ای متفاوت، در همه استان‏‌های ایران مشاهده شد و توانست حمایت وسیع ایرانیان خارج از کشور و همبستگی برخی دولت‌ها و شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی، علمی و هنری کشورهای غربی را به دست آورد. گزارش حاضر در دوره پساناآرامی‏‌ها و با هدف درس‌‏آموزی در سطح راهبردی از این ناآرامی‌‏ها به نگارش درآمده و در مجموع به ده آموزه راهبردی مشخص اشاره کرده است.

◄ حجاب و امنیت ملی: دلالت‏‌های هنجاری و ارزشی

به‌رغم گذشت بیش از چهار دهه از تأسیس جمهوری اسلامی ایران، مقوله پوشش و حجاب زنان کماکان به‏‌عنوان یکی از موضوعات اصلی حوزه سیاست، اجتماع و امنیت باقی مانده و درباره پوشش حداقلی، مطلوب و آرمانی بانوان نظرات و مواضع مختلف فقهی، اجتماعی و سیاسی ابراز می‏‌شود. در این مدت، گروه‌‏های مختلف اجتماعی در معرض تغییرات اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته‌‏اند اما این تغییرات گاه در گفتمان رسمی شناسایی نشده و بازتاب نیافته و گاه زمینه بروز ناآرامی‏‌ها و اغتشاشاتی می‌‏شود که تازه‏‌ترین مورد در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ رخ داد. در این نوشتار مقوله حجاب از منظر ارزش‌‏ها و هنجارها بررسی شده و دلالت‏‌های آن برای امنیت ملی واکاوی شده است.

◄ برآورد وضعیت امنیت غذایی کشور

امنیت غذایی یکی از اهداف سند توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد و از موضوعات مهم همهٔ محافل علمی و سیاسی جهان است. بنا به تعریف سازمان ملل، امنیت غذایی به معنای فراهم بودن و دسترسی آحاد مردم به غذای کافی و باثبات است. در نقطه مقابل، ناامنی غذایی، بحرانی است که افراد جامعه دسترسی مناسب به مواد غذایی باکیفیت برای حفظ سبک زندگی سالم نداشته باشند. امنیت غذایی در ایران نیز از مباحث مهم است. شاخص‎های جهانی نشان از تحولات اساسی در این زمینه دارند. در حالی که سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، رتبه ایران در شاخص امنیت غذایی را ۷۶ از میان ۱۹۵ کشور جهان و بالاتر از میانگین جهانی اعلام نموده، بانک جهانی با انتشار لیست ۱۰ کشور اول که بحران امنیت غذایی ناشی از تورم را می‌گذرانند، ایران را در جایگاه هفتم این لیست قرار داده است. این آمارها بعضاً متناقض جلوه می‌‎نمایند که مقاله حاضر به تبیین آن‌ها خواهد پرداخت.

◄ بررسی امکان و آثار احتمالی توافق موقت با آمریکا

در هفته‌های اخبار پراکنده‌ای از تعاملات دیپلماتیک بین نمایندگان ایران و آمریکا با هدف دستیابی به یک توافق موقت و محدود منتشر شده است. روایت رایج این است که با توجه به کنار رفتن سیاست احیای برجام از دستور کار آمریکا، دولت بایدن به‌جای ادامه وضع نامطمئن موجود، مایل به توافقی است که جلو تشدید تنش‌ها را گرفته و جو بین ایران و غرب را تا حدی آرام‌تر کند. فارغ از صحت‌وسقم اخبار مذکور، بررسی ابعاد مختلف توافق موقت به‌ویژه از منظر امنیت ملی ایران حائز اهمیت است.

◄ واکاوی ابعاد ملی و بین‌المللی اقدامات افغانستان در مناقشه هیرمند 

در ماه‌های گذشته گسترش ابعاد مناقشه ایران و افغانستان بر سر حقابه سیستان و درگیری لفظی سران دو کشور  بار دیگر نشان داد که «مسئله آب‌های فرامرزی» از محوری‌ترین مسائل سیاست‌خارجی ایران با افغانستان است. از بین چهار حوضه آبریز فرامرزی در افغانستان، ایران در دو حوضه آبریز «هیرمند» و «هریرود-مرغاب» با این کشور مرز مشترک آبی دارد. این نوشتار با تمرکز بر هیدروپلیتیک «حوضه آبریز هیرمند» تلاش دارد ضمن تشریح ابعاد اقدامات یکجانبه افغانستان در بالادست، پیامدهای ناشی از گسترش بی‌رویه سازه‌های آبی بر سرشاخه‌های رودخانه هیرمند و عدم رهاسازی آب به سمت ایران را تشریح کند.

◄ تحول راهبردی در حوزه جنوبی خلیج فارس: پیامدهای منطقه‌ای و دلالت‌های راهبردی

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به‌ویژه سه کشور عربستان، امارات و قطر در سال‌های اخیر برخلاف رویه‌های راهبردی مرسوم گذشته خود که عمدتاً حول بازی امنیتی و تقابل و تنازعات ایدئولوژیک در منطقه می‌چرخید، در چارچوب یک تحول راهبردی از خود الگویی توسعه‌گرا و خواهان تنش‌زدایی و ثبات منطقه‌ای ارائه داده‌اند که در حال رواج به سراسر منطقه و جهان عرب است. گزارش حاضر با نگاه به این تحول راهبردی و شاخصه‌های آن، به‌دنبال بررسی متغیرها و محرک‌های این تحول، نتایج و دستاوردها، پیامدهای منطقه‌ای و دلالت‌های آن برای جمهوری اسلامی ایران است.

◄ ملاحظات راهبردی انتخابات ترکیه

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه، قدرت برای ۵ سال دیگر در این کشور همچنان در دست رجب طیب اردوغان و حزب حاکم خواهد بود. در ۵ سال آینده دولت اردوغان برای بهبود وضعیت در ترکیه باید اقداماتی عمل‌گرایانه را در عرصه سیاست داخلی و خارجی ترکیه انجام دهد. نظر به اهمیت تحولات ترکیه برای امنیت ملی کشورمان، در این مقاله ضمن تحلیل انتخابات این کشور، گزاره‌‎هایی که دولت جدید در عرصه سیاست داخلی و خارجی و همچنین در رابطه با ایران می‌‏تواند داشته باشد بررسی می‌شود.

◄ ساختار دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی علیه ایران

این نوشتار تلاش کرده است روندها و رویکردهای دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی در قبال جامعه ایرانی را بررسی کرده و به پرسش زیر پاسخ دهد: «چه بسترها و زمینه‏‌هایی موجب روند فزاینده تأثیرگذاری دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی بر جامعه ایرانی شده است؟». برای پاسخ به این مسئله، می‏‌بایست به پرسش‏‌های دیگری نیز پرداخته شود: «دیپلماسی عمومی چه جایگاهی در راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی دارد؟»، «چه نهادهایی اهداف تعیین‏‌شده در دیپلماسی عمومی این رژیم را پیش می‏‌برند؟»، «هدف اسرائیل از دیپلماسی عمومی علیه ایران چیست؟»، «راهبردها و سیاست‏‌های دیپلماسی عمومی اسرائیل در منطقه و ایران چه بوده است؟».

◄ مناسبات ایران و روسیه در پرتو تحولات جدید روابط دو کشور

در ادامۀ تلاش‌‏ها برای تقویت روابط میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه، توافق تکمیل مسیر ریلی شاخۀ غربی کریدور بین‏المللی حمل‏ونقل شمال-جنوب به امضای مقام‏‌های دو کشور رسید. اتهام‏‌ها دربارۀ حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین نیز همچنان مطرح است و به یکی از مسائل چالشی در روابط ایران با کشورهای غربی و اوکراین تبدیل شده است. رفت‌وآمد مقام‌‏ها بین تهران و مسکو نیز پررونق است. این نوشتار، به وضعیت و چشم‌‏انداز روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه در پرتو تحولات و رویدادهای اخیراً روابط دو کشور می‏‌پردازد.

◄ مسائل و چالش‌های امنیت بین‌المللی در نشست شانگری‌لا

بیستمین کنفرانس شانگری‌لا در شرایطی برگزار شد که منطقۀ هندوپاسیفیک تنش‌های مختلفی را پشت سر می‌گذارد و روابط واشنگتن و پکن بر سر طیفی از موضوعات با تنش همراه است. محور اصلی سخنان ارائه شده در این نشست آن بود که آسیا به کانون رقابت جهانی در منطقۀ آسیا و هندوپاسیفیک تبدیل شده است. در این یادداشت به مهم‌ترین نکته‌های مطرح شده از سوی شرکت‌کنندگان به‌ویژه مواضع وزرای دفاع چین، آمریکا، بریتانیا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اشاره می‌شود. تمایل قدرت‌های غربی به حضور پررنگ‌تر در هندوپاسیفیک، موضوع تایوان، دریای چین جنوبی و جنگ اوکراین از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در این کنفرانس بود.

◄ نگاه دیگران: تضعیف تلاش‌های مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا

بنیاد هریتج در یادداشتی با عنوان «تضعیف تلاش‌های مشترک روسیه و ایران برای تهدید منافع آمریکا۱» به تاریخ ۲۷ آوریل ۲۰۲۳ به قلم جیمز فیلیپس و پیتر بروکس به بررسی همکاری‌های فزاینده ایران و روسیه به‌ویژه در حوزۀ نظامی پرداخته است و توصیه‌هایی را برای مقابله با این همکاری‌ها مطرح می‌کند. اعلام پایان رسمی توافق هسته‌ای و از سرگیری راهبرد فشار حداکثری بر ضد ایران، اعمال تحریم‌های بیشتر،  تضعیف توانمندی‌های ایران در حوزۀ تولید پهپاد، تقویت دفاع منطقه‌ای در برابر ایران، حمایت از اوکراین در برابر تهاجم روسیه، و افزایش تولید نفت و گاز آمریکا از مهم‌ترین توصیه‌های ارائه شده در این گزارش است. آنچه در پی‌ می‌آید ترجمهٔ همراه با اندکی تلخیص این گزارش است. در پایان نیز چند سطری به تحلیل آن اختصاص داده‌ایم.

◄ کتاب ماه: زندگی چگونه بود؟ تاریخ تحلیلی توسعه و خوشبختی در جهان ۲۰۱۰-۱۸۲۰

این مطلب با هدف معرفی کتابی سودمند و درخور توجه در حوزه‌ی مطالعات توسعه نوشته می‌شود؛ کتابی با عنوان «زندگی چگونه بود؟ خوشبختی جهانی از دهۀ ۱۸۲۰ بعد». این کتاب در واقع یک گزارش تحقیقی است که در سال ۲۰۱۴ با همکاری OECD و پروژهٔ Clio Infra در ۲۷۲ صفحه منتشر شده است. برگردان فارسی این اثر، با اضافه کردن پژوهش‌هایی از تاریخ توسعه در ایران، به اهتمام محمد سمیعی و محمد کریمی، توسط نشر نی چاپ شده و به زودی در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه‌ی مطالعات توسعه قرار خواهد گرفت.

در شماره ۱۳۴ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄ از پولیس تا شهر: مقدمه‌ای پدیدارشناسانه دربارهٔ مفهوم شهر/ حمید ملک‌زاده

«دانشگاه در ایران به ضرورتی تأسیس شد»۱٫ ضرورتی که در روایت سید جواد طباطبایی به شکل بنیادینی با مفهوم «اداره» منش‌نمایی می‌شود: اداره امور ملّت. یا اگر دقیق‌تر بگویم اداره واحد سیاسی. دو مفهوم اساسی در این روایت، و در آن عبارت، وجود دارند که برای نوشتن این یادداشت کوتاه به کار من می‌آیند: مفهوم اداره و مفهوم واحد سیاسی. تلاش خواهم کرد تا این مسئله را روشن کنم که چطور مفهوم اداره به معیاری برای سنجش علم خوب از علم بد تبدیل شده است. همین‌طور این مسئله را روشن می‌کنم که چرا نهادهای سیاسی و دانشگاه ایران در سال‌های اخیر بیش از پیش به مفهوم اداره۲ علاقه‌مند بوده‌اند. در اینجا من مفهوم اداره را به عنوان تکنیک سامان دادن به اجزاء و اعضای واحد سیاسی برای برآوردن هدفی از پیش قصد شده استفاده می‌کنم. تلاش خواهم کرد تا در نهایت این مسئله را بررسی کنم که چطور این فهم از اداره و پیوندی که با مفهوم واحد سیاسی برقرار می‌‌کند بر نوعی عقلِ سیاسی ویژه استوار شده است که به سازوکارهای خاصی از تولید انسان، از طریق مداخله در وجوه مادّی و روانی او نیرو می‎بخشد. از آنجایی که گستره دولت ملّی به عنوان واحد سیاسی می‌تواند این یادداشت کوتاه را با چالش‌های بنیادینی مواجه کند، من در این مطالعه ضمن حفظ مفهوم اداره، برای بحث درباره واحد سیاسی از مفهوم شهر استفاده خواهم کرد. درواقع تلاش می‌کنم تا ایده ابتدایی خودم را در مورد شهر، به عنوان یک واحد سیاسی که بر اساس سازوکارهای منبعث از مفهوم اداره کار می‌کند، مورد ارزیابی قرار دهم. بعد از مشخص کردن مسائلی که به اداره شهر، یا حکمرانی شهری، مربوط می‌شوند، از موضعی انتقادی، پیشنهادهای کاربردی لازم برای بحث درباره شهر و مدیریت آن ارائه می‌کنم.

◄ نظام زندگی روزمره: موضوع ارجاعی حکمرانی شهری / فرزاد پورسعید

حکم‏روایی نوین شهری بر مبنای تغییر پارادایم سیاست، از پارادایم حکومت‏‌محور به پارادایم حکم‏رانی شکل گرفته و مضمون آن اداره امور شهر از طریق تضمین روال‏‌مندی نظام زندگی روزمره شهروندان و ممانعت از بروز اختلال در آن به ویژه در سه حوزه «زمین»، «مسکن» و «فضا»ست. بر این اساس، منطق درونی سامان شهری در تجربه متأخر آن، روال‌‏مندی جریان زندگی روزمره یا نظام زندگی روزمره است و از این رو، مصرف‏‌کننده نهایی یا موضوع ارجاعی حکم‏رانی شهری نیز نظام زندگی روزمره شهروندان عادی است.
◄ امتناع از حکمرانی خوب شهری: اداره شهر و مسئله مشارکت/ بهراد فرمهینی فراهانی

اگر حکومت شهری ناظر بر نقش نهادهای رسمی در مدیریت شهری است، حکمرانی شهری به فرایندهایی اشاره می‌کند که توسط کنش‌های جمعی و نهادهای جامعه‌ی مدنی در تصمیم‌گیری اثر می‌گذارند و سهم مشارکت شهروندان در آن لحاظ می‌شود. حقیقت آن است که جستارها و مقالات متعددی در خصوص حکمرانی خوب شهری به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند که نشان‌دهنده‌ی اشراف نظری به این موضوع است. بنابراین، به نظر می‌رسد در ایران مسئله بر سر چیستی ارزش‌های یک حکمرانی خوب شهری نیست بلکه مسئله این است که اولاً موانعی بر سر تحقق حکمرانی خوب شهری وجود دارد که اصلی‌ترین آن‌ها فقدان مشارکت و نبود الزامات آن است؛ و ثانیاً در عمل اعتقادی به نقشِ نهادهای جامعه‌ی مدنی در مدیریت شهر وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، در ایران از حکمرانی خوب شهری امتناع می‌شود. در این نوشتار، سعی بر آن است که موارد مذکور از طریق بحث و نیز ارائه شواهد برجسته شده و در انتها راهکارهایی در راستای تحقق حکمرانی خوب شهری بیان شوند.
◄ بایسته‌های فرهنگی حکمرانی شهری در جمهوری اسلامی ایران/ سیدعلی مرندی

لازم است چهارچوب سیاست‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران با پرهیز از دوگانه «اباحه‌گری فرهنگی» و «حکومتی شدن فرهنگ» تنظیم گردد و راهکار چنین موضوعی اتخاذ موضع دینی، ملی و انقلابی در سیاست‌گذاری فرهنگی در عین پرهیز از تصدی‌گری در عرصه فرهنگ و فراهم آوردن بستر بروز فعالیت‌های فرهنگی مردمی است. برای این منظور پیشنهاد این نوشتار اتخاذ سیاست‌های فرهنگی زیر در نظام حکمرانی شهری است: «تقدم هنجارسازی بر تبلیغ»، «ترویج فرهنگ همسایگی»، «پرهیز از دوقطبی‌سازی»، «فراهم کردن امکان کنش درون‌ساختاری»، «تلاش برای مشارکت حداکثری مردمی در نهادهای حکومتی»، «مقابله با تراکم‌فروشی»، «مسجدمحوری در معماری شهری»، «پرهیز از یکپارچه‌سازی محیط فرهنگی»، «برطرف کردن اختلال در فرآیند زندگی روزمره»، «احیای امربه‌معروف در چارچوب فعالیت‌های مردمی»، «توجه به معماری اسلامی» و «احیای دسته‌های عزاداری».
◄ حکمرانی شهری و سبک زندگی/ وحیده احمدی

این نوشتار با این هدف که بتواند چالش‌‏های سبک زندگی در حکمرانی شهری را برای کارگزاران، تصمیم‌‏گیران و سیاست‌‏گذاران این حوزه موشکافی کرده و با تبیین درست موضوع، شناخت درخور و شایسته‌‏ای از مسئله فراهم آورد و مهم‏تر از آن، پیامدهای سیاست‏‌گذاری ناکارآمد در این حوزه بر ثبات سیاسی را یادآوری کند، به نگارش درآمده است.
◄ حکمرانی شهری و مسئلهٔ شادی در ایران/ مجتبی قلی‌پور

ایدهٔ اساسی این گزارش این است که در شهرهای مدرن، شادی، نیازی اساسی و غیرقابل چشم‌پوشی است و ضرورت‌های حکمرانی شهرها از منظر شادمانی شهروندان که در تحلیل نهایی، امنیت‌افزاترین مقولهٔ جهان امروز است، اقتضا می‌کند که شادی همچون کالایی عمومی در نظر گرفته شود و برای دسترسی تمام شهروندان، صرف‌نظر از وضعیت اقتصادی- اجتماعی به آن سرمایه‌گذاری و تدبیر شود. نگارنده از این منظر به نقد الگوی جاری حکمرانی شهری در ایران به طور کلی و در کلان‌شهر تهران به طور ویژه می‌پردازد؛ الگویی که تفریح و شادی را از یک سو امری حاشیه‌ای و غیرضروری دیده و از سوی دیگر آن را تبدیل به یکی از لوکس‌ترین و غیرقابل دسترس‌ترین کالاها کرده است.
◄ حکمرانی شهری و حافظهٔ تاریخی/ سعید صادقی جقه

حافظه تاریخی و خاطره جمعی از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی هستند که به‌مثابه یک لوح و شناسنامه، سبک زندگی، جهان‏بینی و ریشه‌‏های تمدنی جوامع و ملت‏ها را در خود بازتاب داده و هویت اجتماعی و ملی شهروندان را شکل می‏‌دهند. حفظ، تقویت و ترمیم حافظه تاریخی و خاطره جمعی، در دنیای مدرن اهمیتی مضاعف یافته است، چرا که شهروندانی که اکنون به واسطه رسانه‏‌های جمعی در معرض محصولات فرهنگی سایر جوامع قرار دارند، در صورت ناآشنایی با فرهنگ شهر و دیار خود، لاجرم ارزش‏‌ها و نمادهای فرهنگ‏ دیگران را وام گرفته و به رنگ آن‌ها درخواهند آمد. نوشتار حاضر برخی از مؤلفه‌های مهم حافظه تاریخی را مورد بررسی قرار داده و توصیه‌‏هایی برای حفظ و تقویت حافظه تاریخی از طریق حکمرانی شهری یکپارچه ارائه داده است.
◄ حکمرانی شهری و ورزش همگانی: مسائل و راهبردها/ سید مسعود موسوی

یکی از مهم‎ترین کارکردهای نظام حکمرانی شهری در تمام کشورها، زمینه‌‎سازی، فراهم کردن امکانات و سامان‌دهی امکانات موجود برای حضور هر چه بیشتر اقشار مختلف یک جامعه در فعالیت‌های ورزشی است و در این راستا، ورزش همگانی از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است. هر چه عملکرد حکمرانی شهری در یک شهر با شاخص‌های حکمرانی خوب شهری تناسب بیشتری داشته باشد میزان موفقیت آن برای جلب مشارکت بیشتر مردم برای حضور در فعالیت‌های ورزشی بیشتر خواهد بود. در مقاله حاضر، ضمن مرور شاخصص‌های حکمرانی خوب شهری در بخش ورزش و وضعیت حکمرانی شهری ورزشی در شهر تهران، چالش‌ها و آسیب‌های موجود در این عرصه مورد بررسی قرار گرفته و متناسب با آن‎ها راهبردهایی برای ارتقای سطح حکمرانی شهری در حوزه ورزش پیشنهاد شده است.
◄ آسیب‌شناسی اقدامات ضد فساد در شهرداری/ زینب عبدالله‌خانی

فساد یکی از عواملی است که با کاهش مشروعیت نظام سیاسی، پشتوانه‌ی مردمی حکومت را از بین می‌برد و امنیت ملی را با چالش جدی مواجه می‌کند. فساد معمولاً در جایی پدید می‌آید که پای اموال دولتی یا عمومی در میان باشد. در این بین، شهرداری‌ها یکی از نهادهایی‌اند که خطر فساد آن‌ها را تهدید می‌کند و به دلیل رابطه‌ی مستقیم این نهادها با شهروندان، پیشگیری از فساد در آن‌ها اهمیت بیشتری دارد. مسئلهٔ اصلی این نوشتار آن است که چرا با وجود تمایل به مقابله با فساد و اقداماتی همچون شفافیت عملکرد، همچنان نتیجه‌ی مبارزه با فساد شکست است و پیروزی چشمگیری در خصوص حذف مصادیق فساد حاصل نمی‌شود. بدین منظور ابتدا برنامه‌های ضدفساد و اقدامات صورت‌گرفته را اجمالاً بررسی می‌کند، سپس موانعی را بازگو می‌کند که به دلیل وجود آن‌ها اقدامات ضد فساد به نتیجه نمی‌رسند. در نهایت با توجه به این موانع، راهبردهایی را ارائه می‌دهد که در حذف آن‌ها مؤثر باشند.
◄ حکمرانی شهری و مسئله مسکن/ حکیمه صفایی

مسئله مدیریت مسکن از سوی شهرداری، یکی از مسائل پربحث و مورد اختلاف در میان صاحب‌نظران حوزه مدیریت شهری است. عمده صاحب‌نظران بر این باور هستند که چون مسکن در شهرهای بزرگ به کالایی گران و نادر تبدیل شده است و از آنجا که این گرانی و کمبود، اثراتی ویرانگر بر حیات شهرها خواهد داشت، مدیریت شهری در سطح شهرداری‏ها باید فعالانه در مورد آن وارد عمل شود. با این حال این حوزه از مدیریت شهری به سبب جذابیت عظیم اقتصادی خود، به‌شدت مستعد وقوع فساد و منحرف شدن از مسیر واقعی و اهداف خود است. در مقاله حاضر به این مسئله خواهیم پرداخت که الزامات ورود شهرداری‏‌ها به بازار مسکن چیست و از چه تهدیدات و اقدامات مخربی باید اجتناب گردد.
◄ جامعه مدنی و حکمرانی شهری / یاسر نورعلی‌وند

شکست‌های آشکار رویکردهای توسعه شهری تحت رهبری دولت در دهه‌های گذشته و افزایش معضلات شهری، گرایش به جامعه مدنی و سازمان‌های غیردولتی را به‌عنوان جایگزین توسعه دولتی، با ظرفیت ارائه رویکردهای نوآورانه و مردم‌محور برای ارائه خدمات، حمایت و توانمندسازی، برانگیخته است. گزارش پیش رو در پی تبیین چرایی و چگونگی این نقش و اهمیت آن در حکمرانی نوین شهری است.
◄ بایسته‌های زیست‌محیطی حکمرانی شهری در ایران/ مراد کاویانی راد

جمعیت جهان از هشت میلیارد تَن گذشته و بیش نیمی از این جمعیت شهرنشین هستند که طی چند سال آینده، به ۶۰ درصد می‌رسد. این روند در چند دهه گذشته در بسیاری از کشورهای توسعه‏‌نیافته در قالب شهرنشینی شتابان به تمرکز فراتر از توانش محیطی شهرها در قالب اضافه‌بار محیطی، ناهنجاریی‌های فضایی، شکنندگی محیط زیست شهرها نمود یافته و آینده بیمناکی فراروی کیفیت زیست و محیط زیست شهروندان قرار داده است. بر بنیاد پیش‏‌بینی‌‏ها، فرایند شهرنشینی در ایران روندی فزاینده خواهد داشت و کمتر از سه دهه آینده به ۸۵ درصد با تمرکز بر کلان‌شهرها خواهد رسید. طی همین بازه زمانی گسترش شهرها در شکل افقی و پراکنده‎رویی، به فروسایی و افت کیفیت محیط‌زیست در قالب دگرگونی گسترده در کاربری زمین شهرها و نابودی گنجایش بُرد نشست‌گاه‌های شهری نمود داشته است. از این رو، تشدید چالش‌‌های زیست‎محیطی شهری، پایدارترین تنگنای مدیریت شهری در ایران به‌شمار می‎رود و نیازمند رویکردی نو در حکمرانی شهری است.
◄ حکمرانی شهری و الزامات زیست‌محیطی آن/ سارا قربانی

توسعه شهری در همه جای جهان با تخریب گسترده محیط‌زیست و آسیب‏‌های اقتصادی، بهداشتی، زیرساختی و نسلی ناشی از آن همراه بوده است. متأسفانه نظام حکمرانی شهری و شهرداری‏‌ها، در اقدامات خود یا موجب یا همدست در این روند تخریب محیط زیست بوده‌‏اند. تأمین منابع مالی مورد نیاز برای شهرداری، اقتصاد شهری برای تأمین اشتغال، توسعه زیرساخت و خدمات، بهبود سطح زندگی با افزایش مصرف شهروندان و در نهایت جمعیت‏پذیری بیشتر شهرها، موجب تخریب محیط زیست شهری شده‌‏اند. آلودگی هوا، آب، خاک و آلودگی صوتی، بحران پسماند، فاضلاب شهری، تخریب پهنه‏‌های طبیعی، سرانه فضای سبز، آسیب به گوناگونی گیاهی و جانوری، آسیب به ذخایر آب زیرزمینی و روان‏‌آب، تهدید فرونشست زمین و در نهایت ظرفیت حیاتی و زیستی شهرها از حیث تاب‏‌آوری در شرایط بحرانی و امکان توسعه بلندمدت و پایدار، مهم‏ترین مسائل زیست‌محیطی حکمرانی شهری را تشکیل می‏‌دهند. سؤال اینجا است که حکمرانی شهری باید چه الزامات زیست‌محیطی را دنبال کند و چگونه میان تأمین درآمد برای شهرداری، ادامه حیات اقتصادی شهر، رفاه شهروندان و پایداری دستاوردهای شهر که در گروه حفظ محیط زیست است، آشتی و توازن ایجاد کند؟
◄ حکمرانی شهری و مدیریت امنیتی اتباع خارجی در تهران/ امین پرتو

حضور پُرشمار اتباع خارجی به‌خصوص اتباع افغانستان در تهران سؤالات متعددی در رابطه با مدیریت انتظامی، اطلاعاتی، امنیتی و اداری این حضور پدید آورده است. با سقوط حکومت جمهوری تحت حمایت آمریکا در افغانستان و روی کار آمدن مجدد طالبان، مهاجرت افغان‌ها به ایران وسعت بسیار بیشتری گرفت و اعداد تکان‏دهنده‏ای از این مهاجرت ذکر شده است. با بحران اقتصادی روی داده در پاکستان هم مهاجرت اتباع این کشور به ایران هم وارد ابعاد میلیونی شده است. ترکیب این مهاجرت‏های میلیون نفری با مشکلات از پیش انباشته شهر تهران و نیز افزایش مشکلات اقتصادی و اقلیمی در ایران، مسئله مدیریت امنیتی حضور این مهاجرین تازه‌وارد به کشور را به‌صورت جدی‏تری مطرح ساخته است. در این میان سه رویکرد متفاوت در نحوه مواجهه با حضور اتباع افغانستان و پاکستان در پایتخت و در کل کشور وجود دارد. رویکرد خوش‌بینانه و باز به جد به دنبال اعطای اقامت و حتی شهروندی به تعداد پُرشماری از این افراد یا اکثریت آنان است. رویکرد بدبینانه و بسته با تأکید بر خطرات امنیتی ناشی از تغییر جمعیتی در ایران به سبب این حضور و نیز فقدان ظرفیت اقتصادی و اقلیمی ایران، خواستار برخورد جدی با این حضور است. رویکردی میانه (البته نه به معنی میانه‏‌روانه بلکه مابین این دو رویکرد) هم وجود دارد که معتقد به بهره جستن از فرصت‌‏های حضور اتباع دو کشور مزبور و کاستن از خطرات آن است. نوشته حاضر بر این باور است فرصت اقتصادی ناشی از حضور این اتباع خارجی در تهران و کل کشور بسیار اندک و هزینه اقتصادی، امنیتی، اقلیمی و اجتماعی آن بسیار زیاد است و در نتیجه با افزایش شمار اتباع افغانستان و پاکستان در تهران، در میان‌مدت، کشور ایران دچار آثار ویران‌گر راهبردی خواهد شد.
◄ حکمرانی شهری و دیپلماسی عمومی/ پیمان حسنی

امروزه با گسترش و پیشرفت جوامع، کشورها تنها بازیگران عرصه بین‌المللی به شمار نمی‌روند و موجودیت‌های جدیدی نیز پا به عرصه کنش‌گری در نظام بین‌الملل گذاشته‌اند. در این میان، شهرها نیز یکی از این بازیگران نوظهور بوده و توانسته‌اند نقش مهمی در عرصه بین‌المللی ایفا کنند. این نوشتار به صورت مختصر به مسئله حکمرانی شهری و دیپلماسی عمومی می‌پردازد و راهکارهایی را برای ارتقای میزان کنش‌گری شهرهای کشور ارائه می‌دهد.