ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۲۵ – شهریور ۱۴۰۱
در شماره ۱۲۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄تکنولوژیهای حکمرانی امنیت در عهدنامه مالک اشتر/ فرزاد پورسعید
مقاله حاضر بر آن است که برخی از توصیهها و اندرزهای امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر را می‌توان توصیه‌هایی در راستای صورتبندی یا مفصلبندی نوعی حکمرانی امنیت دانست که برآمده از بینش علوی در چارچوب آموزههای اسلامی است. این توصیهها را همچنین می‌توان با عنوان فناوریها یا تکنولوژیهای حکمرانی نامگذاری کرد. به بیان دیگر، این توصیهها عموماً نه دستورات صرف در قالب اوامر و نواهی برای اعمال اراده مستقیم حکومت بر مردم بلکه شامل نوعی ابتکارها و سازوکارها یا تکنیکهاست که در قلمروهای حکمرانی به گونهای غیر مستقیم و نامرئی یا رؤیتناپذیر جایدهی و نهادینه می‌شوند تا امور جامعه، از جمله امر امنیت را بر مبنای الگو یا گفتمانی خاص، تنسیق و تنظیم کنند.
◄تصویب قانون پدافند غیرعامل در مجلس شورای اسلامی: الزامات و پیش‌بینی‌ها/ امین پرتو
مجلس شورای اسلامی در تیرماه سال جاری اقدام به تصویب قانون پدافند غیرعامل به‌صورت یک ماده واحده قانونی و چهار تبصره همراه آن نموده است. به نظر می‌آید علت این ایجاز در تصویب به شکل ماده واحده، واگذار کردن جزئیات مربوط به عملکرد سازمان پدافند غیرعامل بر عهده اساسنامه آن است. در حقیقت چنین به نظر می‌آید که مجلس با ایجاز مزبور، قصد داشته تا این سازمان را در ایفای وظایف خود به شکل صرفاً نهادی نظامی و تابع سلسله‌مراتب تحت نظر فرماندهی کل قوا ببیند. نگاهی به تاریخچه عملکرد سازمان مزبور، نوع نگاه مجلس در ماده واحده مزبور و تبصرههای همپیوند و نیز ماهیت تهدیدات امنیتی جدید که در متن قانون هم به آن اشاره شده، دربردارنده الزاماتی است که مدیریت مطلوبتر امنیت ملی ناگزیر از توجه به آن است تا اولاً موازی‌کاری و ثانیاً خودداری از پذیرفتن مسئولیت به مانعی در برابر ایفای مسئولیت مؤثر و مفید سازمان پدافند غیرعامل بدل نشود. الزاماتی که نیازمند بازاندیشی نسبت به برخی مفروضات امنیتی و مدیریتی و نیز آموختن از تجربیات پدافند غیرعامل کشور در مدت‌زمان بیش از یک دهه گذشته است.
◄تأملی در شاخص‌های خشونت در ایران: وضعیت، زمینه‌ها و توصیهها/ سعید صادقی جقه
زندگی در جامعه‌ای عاری از خشونت از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های امنیت انسانی به شمار می‌رود. امنیت روانی جامعه، نه به‌عنوان یک موضوع بهداشتی و درمانی، بلکه به‌عنوان مسئلهای سیاسی و امنیتی هم مورد توجه است؛ چراکه، پیامدهای وضعیت نامطلوب روحی و روانی، به خود افراد محدود نمیماند و شهروندان را به اختلال در کارکردهای اجتماعی وا میدارد. از سوی دیگر، آنها را در مقابل امواج تحریف و جعل رسانهای و نفوذهای اطلاعاتی بدون دفاع رها می‌سازد. نوشتار حاضر با بررسی وضعیت شاخص خشم در جامعه ایرانی، زمینه‌های کاهش تابآوری روانی جامعه را بررسی کرده و راهکارهایی برای بهبود امنیت روانی جامعه و کنترل رفتارهای خشونتبار ارائه می‌کند.
◄اتهام تروریسم: برسازی تفسیری و امنیت ملی/ علیرضا رحیمی
حمله به سلمان رشدی با سلاح سرد یکی از مهم‌ترین رویدادهای ماه گذشته بود که واکنش‌های فراوانی را در میان رسانهها، سیاستمداران و کنشگران اجتماعی برانگیخت. در میانه این واکنش‌های گوناگون و سخت ناهم‌سو، تلاش برای پیوند دادن این حمله و کارگزار آن با جمهوری اسلامی ایران یکی از برجستهترین سوگیریها بودکه از سوی برخی سیاستمداران و رسانههای غربی، نیروها و رسانههای فارسی زبان مخالف با جمهوری اسلامی و برخی نیروهای درون ایران – با انگیزههای ناهمسان، رواج داده شد. در آستانه این رویداد نیز وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا بیانیهای درباره تلاش یک عضو سپاه پاسداران ایران برای ترور برخی مقامهای دولت پیشین ایالات متحده آمریکا انتشار داد و گزارشی هم درباره بازداشت فردی مسلح در برابر خانه یکی از کنشگران خواهان براندازی حکومت کنونی در ایران توسط پارهای از رسانههای این کشور بازتاب داده شد. گزارش زیر در کنار اشاره به دیدگاه‌های گوناگون درباره این رویدادها، پیامدهای امنیتی و سیاسی کنشهای همپیوند با آنها را بررسی کرده و پیشنهادهایی را طرح کرده است.
◄قدرت هوش مصنوعی: از امنیت داخلی تا جنگ خارجی/ شهاب دلیلی
رصد پیشرفت‌های تکنولوژی در دو دهه اخیر نشان دهنده آن است که قدرت‌های بزرگ توانسته‌اند با بهره‌برداری از فناوری‌های نوپدید، بهره‌وری اقتصادی، کارآمدی مدیریتی و قدرت نظامی خود را افزایش داده و توان بیشتری برای تأمین امنیت و برقرار نمودن رفاه عمومی شهروندان خود داشته باشد. این گزارش به تأثیر واقعی هوش مصنوعی بر ارتقای توان مدیریتی و خط‌مشی‌گذاری اختصاص دارد و تلاش دارد نشان دهد که دستیابی سیاستگذار به این فناوری و بهره‌برداری از آن در امر سیاستگذاری، او را توانمندتر از گذشته می‌کند.
◄یکسالگی سیاست همسایگی دولت سیزدهم؛ دستاوردها و نتایج/ یاسر نورعلی‌وند
دولت سیزدهم با ریاست سید ابراهیم رئیسی اولویت اصلی راهبردی خود در حوزه سیاست خارجی را تقویت روابط با همسایگان در چارچوب سیاست همسایگی عنوان کرده است. با توجه به اهمیت و جایگاه راهبردی این سیاست در سیاست خارجی دولت سیزدهم، گزارش حاضر به مناسبت یکسالگی دولت، به ارزیابی این سیاست و دستاوردها و نتایج آن در یک سال گذشته می‌پردازد.
◄آخرین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و چشم‌اندازهای پیش رو/ عبداله قنبرلو
پس از پایان آخرین دور گفت‌وگوهای احیای برجام در مرداد ماه، پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا طی اظهاراتی در تکرار موضع جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران و آمریکا خواست درباره پیش‌نویس توافق که به نظر وی دربردارنده بهترین پیشنهاد ممکن برای طرف‌های مذاکره است، تصمیم سیاسی سریع بگیرند. وی توضیح داد که هر آنچه امکان مذاکره داشته، در نسخه نهایی متن گنجانده شده و اکنون طرف‌های اصلی مذاکره باید تصمیم بگیرند که موافق پیش‌نویس هستند یا نه. اگرچه ارائه این پیش‌نویس را لزوماً نمی‌توان به معنی پایان مذاکرات احیای برجام دانست، اما به نظر می‌رسد ایران برای تعیین تکلیف یکی از مهم‌ترین مسائل امنیتی خویش نیاز به تصمیم‌گیری در زمان کوتاه دارد.
◄جایگاه سلاح هسته‌ای در استراتژی بازدارندگی ایران/ عبدالرسول دیوسالار
حدود دو دهه است که پروندۀ هسته‌ای ایران تبدیل به مهم‌ترین مناقشۀ بین ایران و کشورهای غربی شده است. در این مناقشه کشورهای غربی همواره به اهداف فعالیت‌های هسته‌ای ایران مشکوک بوده‌اند و ایران پیوسته تأکید داشته که برنامۀ هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است و ساخت سلاح هسته‌ای را چه از نظر شرعی و چه اخلاقی جایز نمی‌داند. فتوای رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت ساخت و کاربرد این سلاح‌ها بارزترین نمود این دیدگاه جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشتار تلاش می‌کنیم نشان دهیم که علاوه بر ادلۀ شرعی و اخلاقی در مورد عدم جواز ساخت سلاح هسته‌ای، از نظر مطالعات راهبردی، بازدارندگی هسته‌ای نمی‌تواند جایگاهی در استراتژی دفاعی و دکترین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
◄قتل هدفمند ایمن الظواهری و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
ایمن الظواهری، سرکرده ۷۱ ساله القاعده صبح روز یکشنبه ۹ مرداد به وقت کابل در خانه یکی از دستیاران ارشد رهبر طالبان هدف حمله پهپادهای آمریکایی قرار گرفت و به قتل رسید. در گزارش حاضر، ضمن تبیین اهمیت راهبردی قتل الظواهری در چارچوب معادلات قدرت و امنیت در صحنه افغانستان، به پیامدهای احتمالی آن برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و بایسته‌های مواجهه با آن می‌پردازیم.
◄تهدیدات نوظهور جهانی و ضرورت توجه به «امنیت تعاونی»/ همت ایمانی
هنوز بسیاری از دولت‌ها به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه در بحث امنیت همچنان به متغیر قدرت نظامی توجه بیشتری دارند و به دیگر متغیرها به‌خصوص مسائل علمی، فناورانه و زیست‌محیطی کمتر توجه می‌کنند. در این نوشتار بر آن هستیم تا ضمن بررسی «تهدیدات نوظهور»، به ضرورت بازاندیشی در مفهوم «امنیت بین‌الملل» و ضرورت توجه به مفهوم «امنیت تعاونی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.
◄نگاه دیگران: تحول در نظم جهانی و بایسته‌های آن برای منافع ملی ایران/ همت ایمانی
موقعیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد ایران به‌گونه‌ای است که به‌نوعی با امنیت و منافع همه قدرت‌های بزرگ گره خورده و این مسئله بر امنیت ملی کشور ما تأثیر جدی دارد. از طرفی امنیت ملی ایران مثل هر کشور دیگری به شدت متأثر از نظم حاکم بر نظام بین‌الملل و الزامات ناشی از آن است. بنابراین در راستای تأمین امنیت ملی، نمی‌توان تحولات مربوط به نظم جهانی را نادیده گرفت. در اینجا به بررسی دیدگاه‌های برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار بر روند تصمیم‌سازی سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ به خصوص امریکا در ارتباط با مسئله «نظم جهانی»۱ می‌پردازیم و نهایتاً براساس یافته‌های این رویکردها و با در نظر گرفتن موقعیت ایران، توصیه‌هایی به تصمیم‌گیران سیاست خارجی ارائه می‌شود.
◄نگاه دیگران: آموزش عالی و امنیت ملی نویسنده/ باب کری (ترجمه‌ی فاطمه پورحسینی‌صفت)
امروزه آموزش عالی در سطوح مختلف با چالش مواجه است. وزارت آموزش ایالات متحده، در پاسخ به نگرانیهای عمومی در خصوص هزینههای سنگین و میزان اندک فارغالتحصیلان، کمیسیون آینده آموزش عالی را تشکیل داد. گزارش این کمیسیون، خواهان ارزیابی و پاسخگویی بیشتر از جانب کالجها و دانشگاه‌های کشور است. همچنین مردم آمریکا به‌طور فزاینده‌ای درباره مزایای بسیاری از تحقیقات دانشگاهی بدبین هستند و اغلب پیشرفت فناورانه را تهدیدی برای مشاغل میبینند. علاوهبر این والدین نگرانند که در ازایِ هزینههای بسیار سنگین کالج چه چیزی عاید فرزندانشان خواهد شد. در این نوشته، سناتور باب کری، رئیس فعلی دانشگاه نیو اسکول، نشان میدهد که آموزش عالی آمریکا سهم سترگی در امنیت ملی آمریکا دارد. کری با تکیه بر تجربۀ گستردهاش، ازجمله عضویت هشتساله در کمیتۀ اطلاعاتی منتخب سنای ایالات متحده و عضویت در کمیسیون ۱۱ سپتامبر، از رؤسای کالجها و دانشگاه‌ها میخواهد تا با تأکید بر نقش حیاتی نهادهایشان در ارتقای امنیت ملی، به مقابله با چالشهایی بپردازند که امروزه با آن مواجهاند.
