پیامدهای خروج ایالات متحده از سوریه

روز ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸، رئیس‌جمهور ترامپ طی توییتی اعلام کرد: «شکست داعش تنها دلیل حضور نیروهای نظامی این کشور در سوریه بوده است». کاخ سفید پس از آن تأیید کرد که نیروهای آمریکایی سوریه را فوراً ترک می‌کنند و ظرف ۳۰ روز این تخلیه کامل خواهد شد. مقامات آمریکایی اعلام کرده‏‌اند تمام پرسنل اداری ظرف ۲۴ ساعت سوریه را ترک می‏‌کنند و کارکنان سازمان‌های غیردولتی نیز که بر روی تثبیت وضعیت کار می‌کنند نیز تخلیه خواهند شد.

تصمیم ترامپ نهایی به نظر می‌رسد، اما این اولین بار نیست که او چنین عقب‌‏نشینی‏‌ای را مطرح می‌کند. بنا بر گزارش‌ها، در اوایل سال ۲۰۱۸ ترامپ به پنتاگون دستور داد تا برنامه‌ریزی برای خروج را آغاز کند، اما مشاوران وی او را از این کار منصرف کردند. ایالات‌متحده به جای آماده‌شدن برای عزیمت، اهداف خود را در سوریه گسترش داد تا یک اقامت نامحدود و تمرکز استراتژیک جدید در مقابله با حضور ایران در آنجا را شامل شود.

پس از توییت ترامپ، کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد روند بازگرداندن سربازان آمریکایی از سوریه آغاز شده است. بنابراین بیانیه، خروج نظامیان آمریکایی از این کشور، برای گذار به یک مرحله جدید از «جنگ علیه داعش» است. سارا هاکبی سندرز، سخنگوی کاخ سفید در این بیانیه گفته است که این تغییر رویکرد، به معنای پایان کار ائتلاف بین‌المللی علیه داعش نیست. خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام آگاه در دولت آمریکا گزارش کرد نیروهای این کشور در قالب ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش در نقاطی مانند صحرای سینای مصر و لیبی فعال خواهند شد.

متن حاضر برگرفته از گفتگویی است که توسط کارشناسان موسسه مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) با جان بی. آلترمن معاون ارشد رئیس کمیته امنیت جهانی و ژئواستراتژی و مدیر برنامه خاورمیانه آن مرکز در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸ درباره پیامدهای خروج نیروهای امریکایی از سوریه انجام شده است.

چرا این اتفاق افتاد؟

رئیس جمهور ترامپ درخواستش برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در آوریل ۲۰۱۸ را تجدید کرد. تیم تدابیر امنیتی او تاکنون با موفقیت وی را متقاعد کرده بود که خروج سریع، اشتباه است. مقامات مختلف هشدار داده‏‌اند که خروج ناگهانی نیروهای ایالات متحده به دولت اسلامی (ISG) کمک می‌‏کند تا دوباره تجدید حیات کند. جان بولتون، مشاور امنیت ملی، سه ماه پیش متعهد شد که نیروهای ایالات متحده در سوریه تا زمانی که ایران حضور نظامی داشته باشد در این کشور باقی خواهند ماند.

گزارش‌های متعدد حاکی از آن است که اکثر مقامات ارشد آمریکا از این موضع‌‏گیری رئیس جمهور غافلگیر شده و ارتش ایالات متحده کم‌تر از ۲۴ ساعت قبل در جریان این موضوع قرار گرفته است. سخنگوی جیمز متیس وزیر دفاع از پاسخ‌دادن به سوالاتی در مورد عقب‌نشینی امریکا به رسانه‌ها خودداری کرد و پنتاگون بیانیه‌ای را منتشر کرد که ادعای رئیس‌جمهور مبنی بر شکست دولت اسلامی را رد کرده‌ است. وزارت امور خارجه به طور ناگهانی گزارش مطبوعاتی برنامه‌ریزی‌شده خود را لغو کرد.

این تصمیم با الگوی حرکتی که توسط دولت ترامپ برای آرام‌کردن ترکیه اتخاذ می‌شود تناسب دارد، و با ارتش ایالات‌متحده و تجهیز و آموزش نیروهای کردی سوریه که در شرق سوریه می‏‌جنگند و با پ.ک.ک، یک گروه تروریستی کرد در ترکیه، ارتباط دارد. خروج از سوریه خطر برخورد خطرناک و برنامه‌ریزی‌نشده بین نیروهای نظامی امریکا با هر یک از قدرت‌های حاضر در این منطقه را کاهش خواهد داد.

هفته گذشته، رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان تهدید کرد حمله قریب‌الوقوع ترکیه به مناطق تحت کنترل کردها در سوریه ممکن است نیروهای آمریکایی را در معرض خطر قرار دهد. ترکیه، به عنوان یک کشور متحد ناتو که طرح‏‌هایی را برای خرید سیستم دفاعی موشک اس – ۴۰۰ روسی به جای سیستم پاتریوت آمریکا، مطرح کرده بود، پس از تماس تلفنی رئیس‌جمهور ترامپ با ترکیه در روز جمعه، موافقت کرد که سیستم پاتریوت آمریکا را به مبلغ ۳.۵ میلیارد دلار خریداری کند. علاوه بر این، کاخ سفید تأیید کرد ترامپ در حال بررسی استرداد فتح ‏الله گولن رهبر مذهبی مخالف ترکیه است.

برندگان و بازندگان خروج نیروهای آمریکایی از سوریه

اصلی‏‌ترین برندگان این تصمیم، روسیه، ایران و ترکیه و نیز دولت اسد هستند. روسیه یک برنده بزرگ در سوریه بوده‌ است، جایی که با ۵,۰۰۰ نیرو و تعدادی از هواپیماهای بال ثابت، رژیم اسد را نجات داده، تنها پایگاه نیروی دریایی و هوایی خود را در مدیترانه حفظ کرده، و جایگاه روسیه را به عنوان نیروی نظامی برای اولین بار پس از پایان جنگ سرد نهادینه کرده‌ است. عقب‌نشینی سریع نیروهای آمریکایی از سوریه به این معنی است که روس‌ها در مورد آینده نظامی خود در سوریه تنها با دولت سوریه و بدون حضور معنادار آمریکا تصمیم‌گیری خواهند کرد.

ایران نیز برنده بزرگی است، زیرا عقب‌نشینی آمریکا به استحکام روابط زمینی ایران و هم‌پیمانانش در لبنان کمک می‌کند و به ایران امکان حفظ حضور قابل‌توجه نظامی و اطلاعاتی را در سوریه می‌دهد. به نظر می‌رسد ترکیه به همه خواسته‎هایش رسیده است – سیستم‌های سلاح‌های پیشرفته، یک صدای قاطع در آینده سوریه و راه روشنی برای حمله به نیروهای کردی – در حالی که اینها دستاوردهای زیادی نیست. مطمئناً، دولت اسد قادر خواهد بود کنترل خود را بر سراسر کشور گسترش دهد، از جمله مناطق نفت‌خیزی که در اختیار نیروهای آمریکایی قرار و اقتدار خود را بار دیگر بر این مناطق تحمیل خواهد کرد.

اسرائیل از مهم‌ترین بازندگان است، چرا که اسرائیل عمیقاً نگران حضور دائمی نیروهای ایرانی در طول مرز است. کردها که با ایالات‌متحده متحد شده‌اند، بازنده بزرگ هستند. برای متحدان آمریکا مانند اردن و لبنان، قدرت نفوذ آمریکا در مذاکرات بر سر آینده سوریه – که در آن بسیاری از تصمیمات مهم گرفته خواهند شد، اما هنوز تعداد کمی از آن‌ها مطرح شده‌اند – می‌تواند عواقب ویرانگری به همراه داشته باشد.

تأثیر این تصمیم بر موقعیت امریکا در سوریه

مقامات دولت ترامپ به نظر می‌رسد که هر سه هدف بیان‌شده برای حضور آمریکا در سوریه را رها کرده‌اند: شکست دائمی دولت اسلامی، حذف نیروهای ایرانی و نیروهای متحد آن از سوریه و گذار سیاسی برگشت‌ناپذیر.

در طول جنگ سوریه، ایالات‌متحده با سوریه و احزاب خارجی برای مذاکره درباره آینده سیاسی سوریه هم‌کاری کرده‌ است. در سال‌های اخیر، فرآیندهای موازی به رهبری روسیه بوجود آمده‌اند و به نظر می‌رسد که از مذاکرات تحت حمایت ایالات‌متحده پیشی گرفته‌اند. با خروج سریع ایالات‌متحده از سوریه، موضع آمریکا در هرگونه مذاکره در مورد آینده سوریه تضعیف خواهد شد. این موضوع زمانی اهمیت می‌‏یابد که دشمنان امریکا چیزی را را برای به دست آوردن این نتیجه از دست نداده‏‌اند.

خروج نیروهای آمریکا و حمله احتمالی ترکیه به مواضع YPG تأثیر زیان‏باری در مبارزه  علیه دولت اسلامی خواهد داشت. یگان‏‌های مدافع خلق اکثریت نیروهای دموکرات سوریه (SDF) را تشکیل می‌دهند که در خط مقدم نبرد علیه دولت اسلامی در شرق سوریه جنگیده‏‌اند. دولت اسلامی زمین قابل‌توجهی را از دست داده‌ است، اما این گروه هنوز شکست‌ نخورده است و اطلاعات آمریکا بر این باور است که حدود ۱۵,۰۰۰ جنگجو در سوریه تا سال ۲۰۱۸ همچنان در سوریه باقی مانده‌اند. اگر نیروهای دموکرات سوریه SDF با عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی و رویارویی با ترکیه متحمل تلفات شوند، دولت اسلامی فرصت بازسازی را بدست خواهد آورد.

با عقب‌‏نشینی ناگهانی نیروهای امریکایی از سوریه، ایالات‌متحده می‌تواند اعتبار خود را به عنوان یک متحد قابل‌اعتماد از دست بدهد. واشنگتن منابع و زمان قابل‌توجهی را صرف ایجاد ارتباط با SDF کرده ‌است. علاوه بر این، واشنگتن مکرراً قول داده‌ است که متحدان کرد خود در سوریه را ترک نکند. اگر آمریکا تصمیم بگیرد که به وعده خود عمل نکند، متحدین امریکا در خاورمیانه و فراتر از آن اعتمادشان را به این کشور از دست خواهند داد و ممکن است به دنبال شرکای جایگزین باشد.

سناریوهای محتمل در شرق سوریه

دو سناریوی احتمالی برای شرق سوریه وجود دارد. اولین مورد حمله ترکیه خواهد بود، همانگونه که رئیس‌جمهور اردوغان عقب‌نشینی آمریکا را چراغ ‌سبزی می‌‏داند تا حمله‌ای که تهدید کرده بود را آغاز کند. سپس ترکیه این منطقه را به شرق فرات تا منطقه‌ای که در شمال سوریه تحت کنترل است اضافه خواهد کرد، که در آنجا حضور این کشور تثبیت شده‌ است. نیروهای نظامی کردی (ypg)، بین ۳۰۰۰۰  تا ۶۰۰۰۰ نیروی نظامی برآورد شده ‌است. یک تهاجم ترکیه به احتمال زیاد منجر به کشته‌شدن تعداد زیادی از این سربازان و خانواده‌های آن‌ها خواهد شد در یکی از معدود مناطق سوریه که از بدترین جنگ‏‌ها جان سالم به در برده ‌است. این تهاجم همچنین باعث ایجاد موج جدیدی از مهاجرت و تشدید تهدید علیه تلاش‌های ثبات‌‏ساز در خاک سوریه و عراق خواهد شد که هنوز در برابر دولت اسلامی آسیب‌پذیر هستند.

سناریوی دوم مذاکره YPG و جناح سیاسی آن‌ها، حزب اتحاد دموکراتیک (pyd) با دولت خواهد بود که به بازگشت کنترل دولت بشار بر این مناطق منجر خواهد شد. قطعاً این استراتژی‎ای است که آن‌ها تلاش خواهند کرد، اما با نشانه‏‌های آشکاری که ایالات‌متحده آن‌ها را رها کرده، این گروه‌ها منبع اصلی نفوذ خود را از دست داده‌اند و چشم‌انداز حفظ هرگونه استقلال جدی آنها به طور قابل‌ ملاحظه‌ای کاهش‌ یافته است. این تحول، باعث تسلط دوباره رژیم اسد بر منابع نفتی سوریه خواهد شد و کنترل خود را بر کشور تثبیت خواهد کرد.

سید مسعود موسوی عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی