تحلیل و ارزیابی سند استراتژی دفاع ملی آمریکا

پس از انتشار استراتژی امنیت ملی آمریکا در اواخر ماه گذشته (۲۸ آذر)، اکنون (۲۹ دی) وزارت دفاع آمریکا خلاصه‏‌ای از سند «استراتژی دفاع ملی» این کشور را منتشر کرده است. در این سند که همپوشانی بسیار زیادی با استراتژی جدید امنیت ملی آمریکا دارد، به تحولات محیط امنیتی جهان و تهدیدها و چالش‏‌های امنیت ملی آمریکا پرداخته شده و رویکرد این کشور در برخورد با این تهدیدها و چالش‌‏ها مورد بررسی قرار گرفته است.

تهدیدها و چالش‏‌های امنیت ملی آمریکا

در سند «استراتژی دفاع ملی» آمریکا، چالش کلیدی برای امنیت و کامیابی این کشور، ظهور مجدد رقابت استراتژیک میان قدرت‏‌های بزرگ عنوان شده است. در این رقابت، چین و روسیه قدرت‏‌های تجدیدنظرطلبی هستند که می‏‌خواهند به جهانی مطابق با مدل اقتدارگرایی خودشان شکل دهند. گفته شده که چین از مدرنیزاسیون نظامی، افزایش نفوذ و اقتصاد غارتگر خود برای اجبار کشورهای همسایه در راستای نظم‏‌بخشی مجدد به منطقه هند-آقیانوس آرام در جهت منافع خود استفاده می‏کند. همچنین، عنوان شده که چین به تعقیب مدرنیزاسیون نظامی خویش برای ایجاد هژمونی منطقه‏‌ای در منطقه هند-آقیانوس آرام در کوتاه‏‌مدت و جایگزینی با آمریکا برای دستیابی به تسلط جهانی در آینده ادامه خواهد داد.

در مورد روسیه نیز گفته شده که این کشور درصدد سلطه بر کشورهای پیرامون و تصمیمات حکومتی، اقتصادی و دیپلماتیک آنها و همچنین، در پی به شکست کشاندن ناتو و تغییر ساختار امنیتی و اقتصادی اروپا و خاورمیانه در راستای شرایط مطلوب خویش است. علاوه بر این، عنوان شده که استفاده روس‏‌ها از تکنولوژی‏‌های در حال ظهور برای بی‌‏اعتبارسازی و تخریب روندهای دموکراتیک در گرجستان، کریمه و شرق اوکراین به اندازه کافی نگران‏‌کننده است، اما وقتی این موارد در کنار گسترش و مدرن‏‌سازی زرادخانه هسته‏‌ای روسیه قرار می‏‌گیرد، چالش روسیه آشکارتر می‏‌شود.

چالش بعدی، تضعیف نظم بین‏‌المللی شکل‏‌گرفته بعد از جنگ جهانی دوم عنوان شده است. سند «استراتژی دفاع ملی» آمریکا، چین و روسیه را متهم کرده که با بهره‏‌برداری از منافع این نظم و همزمان تضعیف اصول آن، در حال برانداختن این نظم بین‌‏المللی «از درون» هستند. رژیم‏‌های یاغی مانند ایران و کره شمالی چالش دیگری هستند که در این سند به آن پرداخته شده است. گفته شده که ایران و کره شمالی در حال بی‏‌ثبات‏‌سازی مناطق اطراف خود از طریق تعقیب تسلیحات هسته‏‌ای و حمایت از تروریسم هستند.

در مورد ایران عنوان شده است که در حال رقابت با همسایگان و در تلاش برای افزایش نفوذ و بی‌‏ثباتی برای رسیدن به موقعیت هژمونی منطقه‏‌ای از طریق حمایت از فعالیت‌‏های تروریستی شبکه‏ در حال رشدی از نمایندگان خود و برنامه موشکی خویش است. گفته شده که هر دوی قدرت‏های تجدیدنظرطلب و رژیم‌‏های یاغی در حال رقابت با آمریکا در همه ابعاد قدرت هستند. به‏ چالش کشیده شدن برتری جهانی آمریکا مسئله دیگری است که در سند دفاع ملی این کشور مورد اشاره قرار گرفته است. در این مورد عنوان شده که برای دهه‏‌ها آمریکا قدرت بلامنازع در همه حوزه‏‌های عملیاتی بوده است و می‏‌توانست نیروهای خود را هر زمانی که می‏‌خواست، هر کجا که اراده می‌‏کرد و هرگونه که می‏‌خواست، به‏ کار بگیرد. اما امروزه همه حوزه‏‌ها اعم از هوا، زمین، دریا، فضا و فضای مجازی به محل رقابت تبدیل شده‌‏اند.

ارتقای سریع تکنولوژیکی و تغییر مشخصه جنگ؛ قابلیت‏‌های پیچیده روزافزون بازیگران غیردولتی (مانند سازمان‏‌های درگیر جرایم سازمان‏‌یافته و تروریستی، هکرها و دیگر بازیگران خرابکار غیردولتی)؛ ناامن‌‏شدن میهن[۱]؛ و تداوم تلاش رژیم‌‏های یاغی مانند ایران و کره شمالی برای تولید یا توسعه سلاح‏‌های کشتار جمعی (هسته‏‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی) و موشک‏‌های با قابلیت برد بلند، چالش‏‌ها و تهدیدهای دیگری هستند که در سند «دفاع ملی» آمریکا به آنها پرداخته شده است.

رویکرد استراتژیک آمریکا

در راستای برخورد با تهدیدها و چالش‌‏های امنیت ملی آمریکا، استراتژی دفاع ملی این کشور بر چند نکته به‏‌عنوان عناصر اصلی رویکرد استراتژیک این کشور تأکید کرده است. اولین اصل در این مورد این است که آمریکا «به‏ لحاظ استراتژیک قابل پیش‌‏بینی و از لحاظ عملیاتی غیرقابل پیش‏‌بینی» باشد. در توضیح این اصل گفته شده که «استحکام و اقدامات هماهنگ ما با متحدان، تعهدمان به جلوگیری از تجاوز را نشان خواهد داد، اما پویایی‌‏مان در ب‏کارگیری نیروها، موقعیت نظامی و عملیات‏‌ها باید برای تصمیم‏‌گیرندگان دشمن غیرقابل پیش‏‌بینی باشد». هماهنگی بین‏ سازمانی با هدف بکارگیری همه ابعاد قدرت ملی آمریکا، اصل دیگری است که در این مورد به آن پرداخته شده است. گفته شده که وزارت دفاع با دیگر نهادها مانند وزارتخانه‌‏های خارجه، خزانه‌‏داری، دادگستری، انرژی، امنیت میهنی، تجارت و جامعه اطلاعاتی، و نهادهای مجری قانون برای شناسایی و همکاری در راستای برطرف‏‌کردن آسیب‌‏پذیری‏‌های حوزه‌‏های اقتصادی، تکنولوژیکی و اطلاعاتی[۲] اقدام خواهد کرد. مقابله با زور و تهدید قدرت‏های تجدیدنظرطلب و رژیم‏‌های یاغی برای تغییر واقعیت‌‏های میدانی و پرورش ذهنیت رقابتی برای مقابله با اقدامات قدرت‏‌های تجدیدنظرطلب و رژیم‏‌های یاغی نیز به ‏عنوان دو عنصر دیگر در رویکرد استراتژیک آمریکا مطرح شده‌‏اند. ایجاد نیروی نظامی کُشنده‌‏تر مسئله مهم دیگری است که در این سند به آن پرداخته شده است.

در اولویت قرار‏دادن آمادگی جنگی؛ مدرنیزاسیون قابلیت‌‏های کلیدی در حوزه‏های مختلف؛ توسعه مفاهیم علمی نوآورانه؛ توسعه نیرویی کُشنده، چالاک و انعطاف‏‌پذیر؛ و پرورش استعداد نیروها مواردی هستند که در بحث ایجاد نیروی نظامی کُشنده‌‏تر به آنها پرداخته شده است. تقویت اتحادها و جذب شرکای جدید عنصر دیگری در رویکرد استراتژیک آمریکا عنوان شده است. در این راستا به توسعه و تقویت اتحادها و شراکت‏‌ها در منطقه هند-آقیانوس آرام؛ تقویت ناتو؛ شکل‏‌دهی به ائتلاف‏‌های پایدار در خاورمیانه؛ حفظ برتری در نیمکره غربی؛ و حمایت از تقویت روابط و همکاری‏‌ها با آفریقا برای مقابله با تهدیدهای مهم تروریستی اشاره شده است. انجام اصلاحات لازم در وزارت دفاع با هدف تقویت عملکرد آن و مقرون به صرفه کردن فعالیت‏‌های این وزارتخانه، موضوع دیگری است که در سند «استراتژی دفاع ملی» آمریکا به آن پرداخته شده است.

ایران در «استراتژی دفاع ملی» آمریکا

در سند «استراتژی دفاع ملی» آمریکا ۶ مرتبه از ایران نام برده شده و از جمهوری اسلامی ایران به ‏عنوان «رژیمی یاغی» در کنار کره شمالی یاد شده است که حامی تروریسم است؛ مروج خشونت و مهم‏ترین چالش برای ‏ثبات در خاورمیانه است؛ درصدد دستیابی به موقعیت هژمونی در منطقه است؛ و در پی تولید و توسعه سلاح‌‏های کشتار جمعی است. همچنین، گفته شده که رژیم‏‌های یاغی مانند ایران و کره شمالی در کنار قدرت‏‌های تجدیدنظرطلب چین و روسیه علیه نظم جهانی و برتری آمریکا در حوزه‏‌های مختلف اقدام می‏‌کنند. در جایی از این سند نیز گفته شده که وزارت دفاع آمریکا تلاش‏‌های خود برای مقابله با رژیم‏‌های یاغی مانند ایران و کره شمالی را تداوم خواهد بخشید.

علاوه بر این، در بخش مربوط به تقویت اتحادهای آمریکا در مناطق مختلف جهان، ضمن تأکید بر شکل‏‌دهی به ائتلاف‏‌های پایدار در خاورمیانه، آمده است: «ما ائتلاف‏‌های خود را در راستای تحکیم دستاوردهایی که در افغانستان، عراق، سوریه و جاهای دیگر کسب کرده‌‏ایم تا شکست کامل تروریست‌‏ها و تقویت قدرت و استحکام آنها در برابر ایران توسعه خواهیم داد». در واقع، اتهاماتی که علیه ایران در سند جدید استراتژی امنیت ملی آمریکا مطرح شده است، در استراتژی دفاع ملی این کشور بار دیگر تکرار شده‌‏اند. با این حال، باید به این نکته توجه داشت که هم استراتژی امنیت ملی و هم استراتژی دفاع ملی آمریکا تهدید اصلی این کشور را چین و روسیه می‌‏دانند و آنچه آنها دولت‏ها یا رژیم‏‌های یاغی می‏‌خوانند، در اولویت‏های بعدی قرار دارند.

نتیجه‏‌گیری

استراتژی دفاع ملی آمریکا که به تازگی منتشر شده است، همپوشانی گسترده‌‏ای با استراتژی امنیت ملی این کشور دارد که یک ماه قبل منتشر شده است. در استراتژی جدید دفاع ملی آمریکا بر فرسایش برتری نظامی آمریکا تأکید شده است و لزوم تقویت توان نظامی این کشور یادآوری شده است؛ مسئله‏‌ای که در استراتژی امنیت ملی جدید این کشور نیز به آن اشاره شده است. همچنین، رقابت استراتژیک بین‏ دولتی و نه تروریسم، به‏ عنوان نگرانی اصلی امنیت ملی آمریکا ذکر شده است. در این راستا، چالش قدرت‌‏های تجدیدنظرطلب چین و روسیه بر همه چالش‌‏های دیگر آمریکا برتری دارد. این نیز همان بحثی است که در استراتژی امنیت ملی آمریکا تحت عنوان «بازگشت رقابت قدرت‌‏های بزرگ» به آن پرداخته شده است. پس از چالش قدرت‏‌های بزرگ، چالش آنچه رژیم‌‏های یاغی خوانده شده‏‌اند و نمونه آنها ایران و کره شمالی بیان شده است، اهمیت دارد. گروه‏‌های تروریستی و سازمان‏‌های درگیر جرایم سازمان‏‌یافته و دیگر بازیگران غیردولتی خرابکار به ‏عنوان چالش سوم امنیت ملی آمریکا عنوان شده‌‏‏اند. کُشنده‏‌ترکردن قدرت نظامی آمریکا و همکاری با متحدان، دو عنصری هستند که در مرکز رویکرد استراتژیک آمریکا برای برخورد با این چالش‌‏ها و تهدید عنوان شده‌‏اند.

[۱] Homeland

[۲] Informational