آسیای غربیآمریکاامنیتامنیت منطقه‌ایجمهوری اسلامی ایرانیادداشت راهبردی

انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس؛ فرصت و چالش‌های آن برای ایران

دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا روز چهارشنبه ۶ دسامبر قانون سال ۱۹۹۵ کنگره آمریکا درباره انتقال سفارت این کشور از تل­آویو به بیت‌­المقدس را اجرا کرد و ضمن اعلام به رسمیت شناختن این شهر به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از وزارت خارجه آمریکا خواست که مقدمات انتقال سفارت را فراهم کند. این تصمیم با مخالفت­‌ها و اعتراضات گسترده­‌ای در سطح بین‌­المللی و منطقه­‌ای مواجه شد. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اصلی­‌ترین مدافعان و حامیان همیشگی فلسطین به شدت نسبت به تصمیم دونالد ترامپ برای انتقال سفارت آمریکا در اسرائیل از تل­آویو به بیت­‌المقدس اعتراض کرد. رهبر جمهوری اسلامی ایران این اقدام را نشانه عجز و ضعف رژیم صهیونیستی و آمریکا دانست و آقای روحانی رئیس جمهوری ایران ضمن غیرقانونی دانستن تصمیم ترامپ از همه مسلمانان خواست که برای مقابله با این اقدام متحد شوند. مخالفت جمهوری اسلامی ایران با این اقدام دولت آمریکا در راستای سیاست اصولی و ثابت حمایت از فلسطین صورت می­‌گیرد و طبیعتا ایران با همکاری سایر دولت­‌های اسلامی و با حمایت از جنبش مقاومت فلسطین تمام تلاش خود را برای مبارزه با این اقدام به کار خواهد بست. اما سوالی که مطرح می­‌شود این است که با توجه به شرایط کنونی و روند تحولات جاری در منطقه، این تصمیم ترامپ چه پیامدهایی برای جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌­ها، منافع و متحدان آن در منطقه خواهد داشت؟

فرصت‌ها:

با توجه به روند تحولات و اوضاع منطقه پیش از اعلام تصمیم ترامپ، به نظر می‌­رسد که این اقدام وی در کوتاه مدت به نفع جمهوری اسلامی ایران بوده و در واقع  دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا با این اقدام خود به صورت ناخواسته مسیر تحولات منطقه را به سود ایران تغییر داده است. اما در صورتی که دولت آمریکا بتواند از این طریق یک الگوی توافق و صلح پایدار بین فلسطین و اسرائیل ایجاد کند، تبدیل به چالشی برای منافع ایران در بلندمدت خواهد شد.

دونالد ترامپ از زمان روی کار آمدن خود هماهنگ و همصدا با نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل سیاست ایران­‌هراسی را در صدر اولویت­های خود در منطقه قرار داده است تا از یکسو ایران را از مزایای برجام محروم کند و از سوی دیگر مانع نفوذ روزافزون ایران در منطقه شود. در این راستا، آنها ضمن اعمال تحریم‌­هایی بر ضد ایران و حزب‌­الله تلاش زیادی برای محدود کردن ایران در عراق و سوریه و تحت فشار قرار دادن حزب­‌الله انجام داده­‌اند. در واقع، آنها تلاش کرده­‌اند تا ایران و نفوذ این کشور را به مساله اصلی در منطقه تبدیل کنند. اما با این اقدام ترامپ، سیاست مذکور عملا خنثی شده و برعکس این اسرائیل است که بار دیگر به عنوان مشکل اصلی در منطقه مطرح شده است و مساله فلسطین می‌­تواند بار دیگر به صدر اولویت­‌ها و دغدغه­‌های کشورهای مسلمان و منطقه بازگردد. در مهمترین اقدام صورت گرفته در این زمینه سازمان همکاری اسلامی یک هفته پس از تصمیم ترامپ در ترکیه نشست اضطراری برقرار کرد و با صدور بیانیه‌­ای ضمن محکوم کردن اقدام آمریکا قدس شرقی را پایتخت فلسطین معرفی و از همه کشورها خواست که آن را به رسمیت بشناسند. همزمان افکار عمومی جهان اسلام و منطقه نیز بار دیگر مساله فلسطین را در صدر توجهات و حساسیت­‌های خود قرار داده است.

از سوی دیگر، در طی سال‌های اخیر با خارج شدن مساله فلسطین از دستور کار  دولت­‌های عربستان، اردن و مصر و در نتیجه تبلیغات و تحریکات رژیم صهیونیستی مقابله با ایران تبدیل به اولویت اصلی دولت­های عربی شده بود. در نتیجه، اتحادی روزافزون بین اسرائیل و این کشورها علیه ایران در حال شکل­‌گیری بود و روز به روز ابعاد و نشانه­‌های آن علنی­‌تر می‌­شد تا جایی که در هفته­‌ها و ماه‌های اخیر مقامات دوطرف از لزوم برقراری روابط دیپلماتیک و تقویت همکاری­‌ها برای مقابله با ایران سخن می­‌گفتند. این مساله همواره توسط دولت آمریکا به ویژه در دوره ترامپ و با محوریت جرارد کوشنر داماد وی پیگیری و حمایت می‌­شد. انعقاد توافق صلح بین­ فلسطین و اسرائیل آخرین قطعه‌­ای این پازل بود که در ماه‌های اخیر دولت ترامپ برای تحقق آن فشار زیادی به عربستان وارد ساخت تا با استفاده از نفوذ خود طرف­‌های فلسطینی را به پای میز مذاکره و قبول توافق بکشاند.

با تحقق این مساله، تمام موانع برای همکاری علنی اسرائیل و دولت­‌های عربی و اتحاد آنان بر ضد ایران از بین می‌­رفت. اما اقدام اخیر ترامپ تمام تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه را خنثی کرد و دورنمای تحقق توافق صلح در آینده نزدیک را از بین برد. با توجه به برانگیخته‌شدن احساسات مسلمانان و توجه افکار عمومی مردم این کشورها به تصمیم ترامپ، آنها دیگر نمی­‌توانند به راحتی از نزدیک شدن به اسرائیل و لزوم اتحاد با آن برای مقابله با ایران سخن بگویند. برعکس، رهبران این دولت­ها در تنگنا قرار گرفته و برای حفظ مشروعیت خود ناگزیر هستند که مواضع سخت‌­تری نسبت به گذشته در مقابل آمریکا و اسرائیل اتخاذ کنند. به ویژه که به خوبی می­دانند رقبای منطقه‌­ای آنها یعنی ایران، قطر و ترکیه تمایل و توان لازم برای بهره‌گیری از فرصت و تحریک افکار عمومی علیه آنان را خواهند داشت. در نتیجه، تصمیم ترامپ، اتحاد در حال شک‌ل­گیری و عملیاتی شدن برخی دولتهای عربی و اسرائیل علیه ایران را با چالش مواجه کرده و دولت­های عربی دیگر نمی‌­توانند به راحتی گذشته در این راستا اقدام کنند.

چالش‌ها:

به نظر می­‌رسد تصمیم دونالد ترامپ برای انتقال سفارت در راستای تلاش‌های دولت او برای تحقق صلح بین فلسطین و اسرائیل صورت گرفته است. اما برخلاف روسای جمهوری قبلی آمریکا او تصور م‌ی­کند که این کار باید مقدمه رسیدن به توافق باشد نه آخرین اقدامی که آمریکا در این راستا انجام می‌دهد. هرچند تردیدهای جدی در این زمینه وجود دارد و غالب تحلیل­گران معتقدند که ترامپ با این اقدام امکان رسیدن به توافق را از بین برده است و موقعیت آمریکا را به عنوان بازیگر بی­‌طرف در این زمینه به چالش کشیده است اما توجه به تجربیات گذشته و روند تحولات مناقشه اعراب/فلسطین با رژیم صهیونستی بیانگر این است که بعید نیست این مسیر به توافق صلحی تحمیلی با تحقق حداقل خواسته فلسطینی­‌ها منجر شود. از آغاز منازعه، اسرائیل همواره تلاش کرده است تا با تغییر تحولات میدانی به سود خود به مرور فلسطین و سایر بازیگران و جامعه بین‌­المللی را وادار به پذیرش واقعیت‌های موجود بکند. در هفته­‌ها و ماه‌های آینده نیز شاهد تلاش اسرائیل برای جلب موافقت سایر کشورها جهت انتقال سفارت خود به بیت­‌المقدس خواهیم بود؛ مساله­‌ای که هفته گذشته هم از سوی دو کشور اروپای شرقی عضو اتحادیه اروپا یعنی مجارستان و رومانی مطرح شد و آنها ضمن وتو کردن قطعنامه اتحادیه اروپا در مخالفت با این تصمیم ترامپ، اعلام کردند که احتمالا از این اقدام دولت آمریکا پیروی خواهند کرد.

نتیجه­گیری:

ترامپ با این تصمیم خود ناخواسته آمریکا را در منطقه و جهان بیش از پیش منزوی، ادعای آمریکای در بی‌طرفی در خصوص موضوع فلسطین را نفی و ضربه‌ای مهلکی به سیاست­‌های پیشین خود و متحدانش در ضدیت با ایران وارد آورده است. با تقویت احتمال شکل­‌گیری انتفاضه سوم فلسطینی­‌ها و اتحاد و همبستگی مسلمانان در حمایت از آنها، این روند تشدید و توجهات منطقه‌ای و جهانی بیش از گذشته از ایران به سوی فلسطین سوق خواهد یافت. جمهوری اسلامی ایران باید از یک سو با هماهنگی و همکاری دولت­ها، افراد، نهادها و گروههای مسلمانی که حساسیت بیشتری در این زمینه دارند، به رایزنی در سطح بین­‌المللی و جلوگیری از تکرار اقدام مشابه آمریکا توسط سایر دولت­ها بپردازد. از سوی دیگر، آمریکا و اسرائیل به همراه عربستان در آینده تلاش خواهند کرد تا بار دیگر ایران­‌هراسی و لزوم مقابله با ایران به مساله محوری منطقه تبدیل شود. راهبرد مفید و موثر برای جمهوری اسلامی ایران مقابله با این سیاست و جلوگیری از شکل‌گیری ایران‌هراسی در منطقه و جهان است. دشمنان ایران ناخواسته با اقدامات نسجیده موجب انزوای خود شده‌اند؛ باید این فرصت را درک و متناسب با آن اقدام کرد. مسئله اصلی جهان اسلام مسئله قدس است؛ جهان اسلام باید یک‌پارچه از مردم فلسطین و قدس شریف دفاع کند. به نظر می‌رسد وحدت جهان اسلام مهم‌تر از آن است که کدام کشور پرچم‌‌دار مبارزه با این ظلم باشد. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به همراه سایر کشورهای مسلمان از منافع فلسطینیان و بیت‌المقدس دفاع نماید؛ اجتناب از تک‌روی و تندروی شرط موفقیت در وضعیت جدید منطقه است.

عزیزالله حاتم‌زاده –  پژوهشگر اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا