آسیای غربیامنیت منطقه‌ایمنطقه‌اینظامی-تسلیحاتییادداشت راهبردی

پیچیدگی بحران یمن و چشم‌‏انداز آن تا پایان ۲۰۱۸

جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن از ۲۶ مارس ۲۰۱۵ آغاز شد. در حالی که برداشت حکومت سعودی این بود که جنگ علیه یمن کوتاه مدت خواهد بود، اما ۴۰ ماه از این جنگ می‏‌گذرد و هنوز چشم‌‏انداز مشخصی برای پایان‌دادن به این جنگ نامتقارن دیده نمی‌‏شود. در این نوشتار آخرین وضعیت و چشم‌‏انداز بحران یمن تا پایان سال ۲۰۱۸ بررسی می‏‌شود.

آخرین وضعیت بحران یمن

با گذشت ۴۰ ماه از جنگ علیه یمن، اکنون این بحران شاهد سه‌‏گانه تداوم بمباران ائتلاف سعودی علیه مناطق مختلف یمن، افزایش توان بازدارندگی ارتش و کمیته‏‌های مردمی یمن و تشدید فاجعه انسانی است.

۱-تداوم بمباران ائتلاف سعودی علیه یمن

ائتلاف سعودی همچنان به بمباران مناطق مختلف یمن ادامه می‏‌دهد. در این میان، بندر الحدیده بیش از سایر مناطق هدف حملات جنگنده‌های ائتلاف سعودی قرار می‏‌گیرد. جنگ عربستان سعودی و امارات علیه شهر بندری الحدیده از روز ۱۳ ژوئن ۲۰۱۸ آغاز شد. مطابق گزارش روزنامه لوفیگارو فرانسه نیروهای عملیات ویژه فرانسه هم از سربازان اماراتی در این جنگ حمایت می‏‌کنند. در همین حال، آمریکا و رژیم صهیونیستی نیز از حامیان این جنگ هستند. مهم‏ترین اهداف این جنگ را می‌‏توان در موارد زیر بیان کرد:

  • جداسازی الحدیده از بقیه مناطق تحت کنترل حوثی‏‌ها

الحدیده پس از صنعا، دومین شهر بزرگی است که تحت کنترل حوثی‏‌ها قرار دارد. الحدیده اهمیت راهبردی دارد زیرا یک قطب لجستیکی مهم و حلقه اتصال حوثی‌‏ها به خارج است. در غرب الحدیده، دریای سرخ قرار دارد و کشتی‏‌های بین‌‏المللی از آن برای انتقال کالا به اروپا، آسیا و آفریقا از راه کانال سوئز بهره می‏‌گیرند. در شرق الحدیده، دشت‌‏های حاصل‏خیز قرار گرفته که مهم‏ترین مناطق کشاوزی یمن محسوب می‏‌شود. در شمال الحدیده نیز ترمینال نفتی «رأس عیسی» قرار دارد که ترمینال اصلی صادراتی یمن است. از این رو، این بندر به لحاظ مالی برای انصارالله اهمیت دارد و از زمانی که کنترل آن در اختیار حوثی‌‏ها قرار گرفت بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از طریق این بندر درآمد کسب کردند. «سلمان الدوسری»، روزنامه‌‏نگار نزدیک به عربستان سعودی، عملیات تصرف الحدیده را «جدایی سر از تن» توصیف کرد. عربستان سعودی و امارات درصدد هستند با در اختیار گرفتن الحدیده، محاصره دریایی انصارالله را تکمیل و منابع مالی آن را قطع کنند. از سوی دیگر، حقوق کارمندان وابسته به دولت مستعفی منصورهادی برای مدت ۲۰ ماه عقب افتاده است. و اشغال بندر الحدیده و کسب درآمد از طریق این بندر می‏تواند بخش زیادی از مشکلات مالی دولت مستعفی یمن را کاهش دهد.

  • اعمال فشار و بازگرداندن انصارالله به میز مذاکره

یکی از مهم‏ترین اهدافی که عربستان سعودی و امارات از جنگ علیه الحدیده پیگیری می‏‌کنند، این است که با اشغال الحدیده و تکمیل محاصره دریایی، انصارالله را در صنعا نیز محاصره کنند. با توجه به اینکه الحدیده تنها ۱۴۰ کیلومتر با صنعا فاصله دارد، اشغال الحدیده می‌‏تواند گام مهمی برای محاصره صنعا توسط ائتلاف سعودی باشد. هدف نهایی عربستان و متحدانش از جنگ علیه الحدیده اعمال فشار و بازگرداندن انصارالله به مذاکره بر اساس قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت است زیرا از بندهای مهم قطعنامه ۲۲۱۶ این است که انصارالله باید از مناطق تحت کنترل خود خارج و خلع سلاح شود و دولت مستعفی منصورهادی نیز قدرت را در یمن در اختیار گیرد.

۲-افزایش توان بازدارندگی ارتش و انصارالله علیه ائتلاف سعودی

ضلع دوم تحولات یمن را افزایش توان بازدارندگی انصارالله و ارتش این کشور علیه ائتلاف سعودی تشکیل می‏‌دهد. فرسایشی‌شدن جنگ در یمن به همان اندازه که برای عربستان سعودی تهدید است برای انصارالله و ارتش یمن به لحاظ نظامی، فرصت تلقی می‏‌شود زیرا عربستان به واسطه بروز فاجعه انسانی در یمن تحت فشار افکار عمومی جهانی قرار گرفته و انصارالله و ارتش یمن نیز موفق به تقویت توان بازدارندگی خود و وارد کردن ضربات زیادی به عربستان سعودی شدند. روزنامه اسرائیلی هاآرتص نوشت: «با وجود همکاری گسترده امارات با عربستان در جنگ علیه یمن، اما نظامیان سعودی با یک ناکارآمدی سیستماتیک درونی مواجه هستند.» همچنین «یوئل گزانسکی»، پژوهشگر ارشد موسسه تحقیقات امنیت ملی دانشگاه تل آویو نیز گفت: «سعودی‌ها از سال ۱۹۹۱ در جنگی شرکت نکردند، اما حوثی‏‌ها تجربه چند دهه جنگ چریکی و پارتیزانی را در کارنامه خود دارند که شکست آنها را دشوار می‌‏سازد.»

هدف حملات موشکی قرارگرفتن مراکز نظامی، فرودگاه، مناطق مرزی و اخیراً نیز پالایشگاه عربستان سعودی بیانگر افزایش توان بازدارندگی یمنی‏‌ها است. ارتش و کمیته مردمی یمن روز ۱۹ ژوئیه پالایشگاهی را در شهر ریاض، پایتخت عربستان هدف حمله موشکی قرار دادند که «شرف غالب لقمان»، سخنگوی ارتش یمن آن را مرحله جدیدی از اقدام‌‏های بازدارنده در مقابل تجاوز سعودی‏‌ها عنوان کرد. این حمله موشکی نشان می‌‏دهد که یمنی‌‏ها سعی دارند شریان اقتصادی عربستان سعودی یعنی آرامکو را هدف قرار دهند.

۳-فاجعه انسانی

سازمان ملل متحد در گزارشی که مارس ۲۰۱۸ و با پایان سومین سال جنگ عربستان سعودی علیه یمن منتشر کرد، اعلام کرد که دست کم ۱۰ هزار غیرنظامی به طور مستقیم از این جنگ کشته و بیش از ۴۰ هزار نفر زخمی شدند که قربانیان اصلی نیز غیرنظامیان هستند. در همین حال، اعلام شد تنها در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۰ هزار کودک یمنی یعنی به طور میانگین روزانه ۱۳۰ کودک به علل مختلف که ارتباط غیرمستقیم با جنگ عربستان علیه این کشور نیز داشت، جان باختند. دفتر امور بشردوستانه ملل متحد نیز اعلام کرد که بیش از ۳ میلیون یمنی در داخل این کشور و ۲۸۰ هزار نفر نیز در کشورهایی نظیر جیبوتی و سومالی آواره شدند که آوارگان هم در داخل و هم در خارج با کمبود غذا و همچنین با پناهگاه و مراقبت‏‌های بهداشتی نامناسب مواجه هستند. ۸ میلیون یمنی با گرسنگی مواجه هستند و نمی‏‌دانند وعده بعدی غذایی خود را از کجا تأمین کنند. بیش از ۲۲ میلیون یمنی یعنی سه چهارم جمعیت نیاز به کمک غذایی دارند.

تنها با گذشت یک هفته از عملیات «پیروزی طلایی» یا «النصر الذهبی»، «الیاس دیاب»، یک مقام سازمان ملل در یمن عنوان کرد یک سوم از ۴۰۰ هزار کودکی که با سوء تغذیه شدید مواجه هستند در الحدیده زندگی می‏‌کنند. یک میلیون یمنی با وبا مواجه شدند که الحدیده در میان ۵ منطقه‌‏ای قرار دارد که بدترین شرایط را دارند. در اثر این جنگ، به شبکه‏‌های آب و فاضلاب آسیب می‏‌رسد و خطر بیماری‏‌های ناشی از آب را افزایش می‏‌دهد. از این‏ رو، نیاز است این بندر به هر قیمتی باز بماند. اگرچه تا حدی از شدت نبردها در الحدیده کاسته شده است، اما روزنامه «لوموند عربی» در مقاله‌‏ای به قلم «برتران فور»[۱] زندگی ساکنان الحدیده را «زندگی در برزخ» توصیف کرد. در بخشی از این مقاله نیز تاکید شده است که: «۲۲ میلیون یمنی به کمک‏‌های بشردوستانه نیازمند هستند، ۷ تا ۸ میلیون نفر با خطر گرسنگی دست و پنجه نرم می‏کنند. ساکنان الحدیده بین ماندن و فرار از شهر مردد مانده و همچنان در برزخ زندگی می‌‏کنند. آن‏ها در دوراهی رهاکردن کار، خانه، دوستان و دارایی‌‏های‌شان و ماندن بدون هیچ امنیتی گیر کرده‌‏اند. مردم ناامیدانه به آب، غذا، دارو و سایر اقلام ضروری نیازمند هستند. شمار زیادی از مردم الحدیده از آب چاه‌‏ها در مساجد استفاده می‏‌کنند و خطر ابتلا به بیماری جدی است.»

چشم‌‏انداز بحران یمن تا پایان سال ۲۰۱۸

با توجه به شرایط جنگ و بن‏‌بست طولانی‏ مدت سیاسی که از اوت ۲۰۱۶ تا کنون به وجود آمد، می‏‌توان گفت چشم‌‏انداز مثبتی درباره بحران یمن دست کم تا پایان سال جاری میلادی دیده نمی‏‌شود. به نظر می‏‌رسد که این بحران در محورهای زیر پیگیری می‏‌شود:

  • ادامه بمباران مناطق مختلف توسط ائتلاف سعودی
  • از سر گیری و تشدید جنگ ائتلاف سعودی علیه الحدیده با هدف تکمیل محاصره انصارالله
  • افزایش حمله‏‌های موشکی ارتش و کمیته‏‌های مردمی یمن علیه عربستان سعودی و امارات و مخالفت انصارالله با تسلیم الحدیده به ائتلاف سعودی
  • تداوم ناکامی «مارتین گریفیتس»، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور یمن برای احیای مذاکرات سیاسی و دستیابی به توافقی برای پایان‌دادن به این جنگ.

نکته پایانی این است که در شرایط کنونی اراده سیاسی در هیچ یک از سطوح سه گانه داخلی، منطقه‌‏ای و جهانی برای پایان‌دادن به بحران یمن وجود ندارد. راهکار پایان‌دادن به بحران یمن نیز بیش از آنکه در داخل این کشور وجود داشته باشد در خارج از یمن و در گفتگوی مستقیم میان قدرت‏های منطقه‏‌ای و فرامنطقه‏‌ای تأثیرگذار بر این بحران است. حتی به زعم نویسنده این تحلیل میان بحران یمن، بحران سوریه و طرح آمریکایی «معامله قرن» که درباره کشمکش فلسطین- اسرائیل است، ارتباط مستقیمی وجود دارد و هیچ یک از این مسایل بدون توافق درباره مسایل دیگر، حل نخواهد شد.

سیدرضی عمادی- دکترای روابط بین‏‌الملل

[۱] . Bertrand Faure

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا