تمدید «قانون تحریم ایران» و مسئله نقض برجام
در سال ۱۹۹۶ کنگره آمریکا قانونی تحت عنوان «قانون تحریم ایران و لیبی» (Iran and Libya Sanctions Act) وضع کرد، که هدف اصلی آن، جلوگیری از سرمایه گذاری شرکت های غیرآمریکایی در نفت ایران و لیبی بود. بر اساس این قانون، سقف سرمایه گذاری در نفت این دو کشور ۴۰ میلیون دلار تعیین شد. قانون مذکور می گوید هر شرکت خارجی که این قاعده را نقض کند، با تحریم های آمریکا مواجه خواهد شد. در سال ۲۰۰۶ تحریم های این قانون علیه لیبی لغو شد و بنابراین، به «قانون تحریم ایران» (Iran Sanctions Act) تغییر نام داد. با افزایش تنش ها بر سر برنامۀ هسته ای ایران، کنگرۀ آمریکا با انجام اصلاحیه هایی در این قانون، گستره و شدت تحریم ها علیه ایران را تشدید کرد. با شکل گیری توافق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، اجرای بخش های مربوط به تحریم های هسته ای در قوانین تحریمی آمریکا علیه ایران متوقف شد. در واقع، تحریم هایی که طبق دستورات اجرایی رئیس جمهور آمریکا علیه ایران وضع شده بود، لغو گردید، اما در مورد تحریم های کنگره، صرفاً اجرای آنها به دستور رئیس جمهور تعلیق شد. زمان لغو تحریم های تعلیق شده، روز انتقال (Transition day) است که ۸ سال پس از روز پذیرش توافق (Adoption day) خواهد بود. در این روز، رئیس جمهور آمریکا در راستای لغو تحریم های مرتبط با مسئلۀ هسته ای علیه ایران، که از سوی کنگره وضع شده اند و در طول این ۸ سال متوقف بوده اند، تلاش خواهد کرد و در مقابل، دولت ایران نیز سعی خواهد کرد پروتکل الحاقی را در مجلس شورای اسلامی به تصویب برساند.
مهلت قانونی اجرای «قانون تحریم ایران» ۱۰ ساله است و بعد از پایان هر ۱۰ سال، نیاز به تمدید دارد. اگر تمدید نشود، به صورت خودکار لغو می گردد. بر اساس زمان بندی اجرای این قانون، پایان دسامبر سال جاری میلادی، مهلت اجرای آن خاتمه می یابد. بر این اساس، کنگره آمریکا با اجماع آراء اقدام به تمدید این قانون کرده است و اگر رئیس جمهور این کشور آن را امضا کند، برای ۱۰ سال دیگر برقرار خواهد ماند. استدلال کنگره این است که باید زیرساخت های تحریم علیه ایران حفظ شوند، تا در صورت نقض برجام توسط این کشور، تحریم های تعلیق شده علیه آن خیلی سریع دوباره برقرار شوند. تمدید «قانون تحریم ایران» توسط کنگرۀ آمریکا موجی از واکنش ها را بویژه در ایران به دنبال داشته است. بحث عمدتاً بر سر این است که آیا این تمدید، نقض توافق برجام است یا خیر. در میان مقامات ایرانی این اجماع وجود دارد که در صورت امضای تمدید این تحریم ها توسط رئیس جمهوری آمریکا، نقض برجام رخ داده است. البته برخی نیز معتقدند روح برجام نقض شده است و تنها در صورتی که این تحریم ها به اجرا گذاشته شود، نقض خود برجام اتفاق می افتد؛ یعنی اگر دولت آمریکا تحریم هایی را که به موجب برجام تعلیق کرده است، دوباره به اجرا بگذارد، اقدام به نقض برجام کرده است.
به نظر میرسد در این مورد باید دو نکته را در نظر گرفت. اولاً: تحریم های کنگره علیه ایران در بحث هسته ای تعلیق شده اند و تنها ۸ سال پس از زمان پذیرش برجام از سوی کنگره لغو خواهند شد؛ ثانیاً: بخش هایی از این تحریم ها که مربوط به ادعاها و اتهام های غیرهسته ای آمریکایی ها علیه کشورمان است (مانند اتهام ها در مورد حمایت ایران از تروریسم، توسعه برنامه موشکی بالستیک توسط کشورمان و ادعاهای نقض حقوق بشر)، اساساً نه تعلیق شده اند و نه قرار است بر اساس برجام لغو شوند. بحث این تحریم ها جداست و هیچگاه در مذاکرات هسته ای در مورد آنها مذاکره نشد؛ چون در مذاکرات هسته ای تمرکز صرفاً بر مسئله هسته ای بود و مذاکره کنندگان اجازه مذاکره دربارۀ موضوعات دیگر را نداشتند. البته دربارۀ تحریم های تسلیحاتی و موشکی قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران، چون بحث لغو این قطعنامه ها و صدور قطعنامۀ جدیدی در شورای امنیت مطرح بود، طرفین ناچار شدند در مورد انتقال این تحریم ها به قطعنامۀ جدید مذاکره کنند؛ که در نهایت نیز بر اساس قطعنامۀ جدید (۲۲۳۱) قرار بر این شده است طی ۵ و ۸ سال آینده، این تحریم ها به طور کلی لغو شوند.
در مجموع، بر اساس برجام، آمریکا متعهد شده است اجرای تحریم های کنگره علیه ایران در رابطه با مسئله هسته ای را تا ۸ سال پس از روز پذیرش برجام متوقف کند و بعد از ۸ سال نیز، همانگونه که عنوان شد، رئیس جمهور این کشور باید تلاش کند این تحریم ها را از طریق کنگره لغو کند. هر اقدامی خلاف این چارچوب، نقض برجام است و می‌تواند پیامدهای زیادی بر نقض‌کننده داشته باشد. در چارچوب برجام سازوکار برخورد با ناقض برجام پیش‌بینی شده است. جمهوری اسلامی ایران ضمن طرح موضوع در کمیته نظارت بر حسن اجرای برجام می‌تواند با طرف‌های دیگر برجام مشورت کرده و به صورت گروهی ناقض برجام را به بازبینی در سیاست و رفتار خود وادار نماید.
