بررسی روند، احتمال و ابعاد استیضاح ترامپ

در فضای نزدیک به انتخابات میان دوره‌­ای کنگره آمریکا، بحث استیضاح ترامپ تبدیل به خبر اول رسانه­‌های آمریکا شده است. محکومیت رئیس ستاد انتخاباتی ترامپ، پل منافورت[۱] در دادگاه به ارتکاب ۸ مورد جرم و اعترافات مایکل کوهن[۲]، وکیل سابق ترامپ به ارتکاب جرائم متعدد از قبیل فرار مالیاتی و تقلب بانکی و همچنین پرداخت حق‌السکوت به دو زن که با ترامپ رابطه داشته‌اند از یک طرف و ادامه تحقیقات رابرت مولر[۳]، دادستان ویژه رسیدگی به موضوع دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از طرفی دیگر، باعث قوت‌گرفتن احتمال استیضاح ترامپ در کنگره آمریکا شده است. با این حال برخی مخالف این تصور هستند و ترامپ را عامل حواشی و بحث در رابطه با استیضاح به جهت کسب منافع انتخاباتی می‌دانند. اما روند استیضاح در آمریکا به چه صورت است؟

روند استیضاح رئیس جمهور در آمریکا

روند استیضاح در آمریکا بدین گونه است که از نمایندگان شروع می‌شود و هر یک از نمایندگان می‌توانند طرح استیضاح رئیس جمهور را پیشنهاد کنند. سپس مجلس نمایندگان، اتهامات وارده را بررسی کرده و در صورتی که اکثریت نمایندگان (۵۱%) به آن رأی مثبت دهند، استیضاح به سنا وارد می‌شود. در سنا نیز، برخی از نمایندگان حضور داشته و طرح شکایت می‌کنند و سناتورها هستند که نظر نهایی را در مورد مجرم بودن یا نبودن رئیس جمهور بیان می­‌کنند. بدین منظور و به جهت رأی آوردن استیضاح، نیاز به کسب حداقل دو سوم (۶۷%) رأی از سنا می‌باشد. در این صورت رئیس جمهور استیضاح شده و معاون وی، جانشین او خواهد شد.

به عبارت دیگر، به موجب قانون اساسی آمریکا، فقط مجلس نمایندگان قدرت استیضاح (یعنی طرح اتهام رسمی علیه مقامات) و فقط مجلس سنا قدرت محاکمه استیضاح‌شدگان را دارد. در این راستا و بر اساس بند چهارم ماده دوم قانون اساسی آمریکا «رئیس جمهور، معاون رئیس جمهور و مقامات کشوری ایالات متحده را می‌توان پس از استیضاح به خاطر خیانت به کشور، رشوه‌خواری و سایر جرائم و جنحه­‌های مرتبط با مناصب اصلی دولتی و محکومیت به خاطر این جرائم از سمت‌هایشان برکنار کرد». البته آنچه در رابطه با تعریف جرم در این مورد بیان می‌شود این است که منظور الزاماً خود «جرم» نیست و در واقع منظور هر عملی است که خلاف منافع ملی آمریکا باشد.

سابقه استیضاح رئیس جمهور در آمریکا

استیضاح رئیس جمهور در آمریکا پیشتر نیز روی داده است. طرح استیضاح بیل کلینتون و اندرو جانسون در سال‌های گذشته وارد کنگره شد که در هیچ‌کدام از این دو مورد، استیضاح رأی نیاورد. کلینتون، به دلیل شهادت دروغ در مورد رابطه­‌اش با مونیکا لویسکی استیضاح شد. استیضاح آقای جانسون نیز ۱۱ روز پس از برکناری ادوین استنتون، وزیر جنگ او به راًی گذاشته شد. استیضاح این دو اگرچه در مجلس نمایندگان رأی آورد، اما در سنا رد شد؛ چرا که سناتورهای دموکرات و برخی از جمهوری‌خواهان به آن رأی مثبت ندادند. لذا سیستم استیضاح به دلیل نیازمند بودن به رأی هر دو حزب، بسیار دشوار است.

امکان‌سنجی رأی آوردن استیضاح ترامپ

استیضاح آقای ترامپ حاصل تلاش دو نماینده دموکرات به نام الکساندر گرین (نماینده تگزاس) و برد شرمن (نماینده کالیفرنیا) است که اتهامات مختلفی را به آقای ترامپ نسبت داده‌­اند و برخی دیگر از نمایندگان دموکرات نیز از آن‌ها حمایت کرده‌اند. همچنین برخی از کاندیداهای ورود به کنگره نظیر بارزی فلورز در فلوریدا و اندی توربورن در کالیفرنیا در تبلیغات تلویزیونی خود، به این موضوع اشاره کرده‌اند.

علاوه بر اتهاماتی که پیش‌تر نیز ذکر شد، ترامپ ساختار آمریکا را تضعیف کرده و مخالف آن است. طبق نظرسنجی مرکز پژوهشی پیو در ژوئن ۲۰۱۸، ۸۷درصد از آمریکایی‌ها معتقدند که ترامپ احترامی برای نهادها و سنت‌های دموکراتیک آمریکا قائل نیست. تکنوکرات­‌ها و بروکرات‌ها به عنوان بخشی از این ساختار نیز رضایت چندانی از ترامپ ندارند.

همچنین طبق نظرسنجی مشترک ای بی سی نیوز و واشنگتن‌پست، ۶۰درصد از مردم آمریکا از عملکرد ترامپ در ریاست جمهوری ناراضی بوده و ۶۳درصد از تحقیقات مولر حمایت کرده‌اند. لذا می‌توان گفت که نارضایتی از او وجود دارد.

در رابطه با میزان محبوبیت ترامپ نیز، اگرچه به نظر، عدم محبوبیت او بیشتر از محبوبیتش است، اما با این حال نمی‌توان به طور قطع صحبت کرد و می‌توان گفت که در این مورد وضعیت دو قطبی شدیدی وجود دارد. به نظر، بخشی از مردم آمریکا به شدت از ترامپ متنفرند و بخشی دیگر به شدت به او علاقه دارند. طبق نظرسنجی‌ ای بی سی نیوز، میزان محبوبیت ترامپ ۴۰٫۱درصد است در حالی که نارضایتی از او ۵۴٫۱ درصد است.

سایر نظرسنجی‌ها در رابطه با میزان محبوبیت ترامپ نیز، وجود این دو قطبی  و نزدیکی آراء مخالف و موافق با ترامپ را تأیید می‌کنند.

همچنین طبق نظرسنجی گالوپ، میزان رضایت از ترامپ ۴۱درصد است که نسبت به مقدار قبلی خود، ۴ درصد نیز کاهش داشته است و کاهش محبوبیت نسبی ترامپ را نمایش می‌دهد.

علاوه بر بعد جامعه‌شناسی موضوع استیضاح، در داخل کنگره آمریکا، این موضوع ممکن به نظر نمی‌رسد. کنگره آمریکا در حال حاضر، در دست جمهوری‌خواهان – جمهوری­خواهان ۳۷ صندلی در مجلس نمایندگان و ۲ صندلی در سنا بیشتر دارند- است. لذا شروع استیضاح در مجلس نمایندگان، نیاز به همراهی هم دموکرات‌ها و هم جمهوری‌خواهان خصوصاً در زمانی که حدود ۶۰ روز تا انتخابات میان دوره­‌ای کنگره مانده است، دارد. در حالی که در این فضا، نمایندگان عموماً تمایلی به انجام این کار ندارند. علت هم در این است که در مورد جمهوری‌خواهان، رأی و محبوبیت ترامپ از رأی نمایندگان جمهوری‌خواه در مناطق خودشان بیشتر است.

دموکرات‌ها نیز تمایلی به تحریک جمهوری‌خواهان مناطق خودشان، خصوصاً با توجه به تهدیدات ترامپ مبنی بر فقیر شدن آمریکا در صورت استیضاح او، ندارند. با این تهدید، در صورتی که اقدامی به استیضاح صورت گیرد، ممکن است با توجه به فضاسازی‌های ترامپ مردم به دموکرات‌ها کمتر رأی دهند. به عنوان مثال، نانسی پلوسی رهبر حزب اقلیت‌های مجلس نمایندگان آمریکا و دیگر دموکرات‌های برجسته، ماه‌ها در راستای خنثی‌کردن تلاش‌ها برای پیگیری فرآیند استیضاح رئیس جمهوری آمریکا کوشیدند. پلوسی ماه گذشته از تلاش‌های واترز و دیگر دموکرات‌ها برای استیضاح ترامپ با عنوان هدیه‌ای به جمهوری‌خواهان نام برد.

خود شخص ترامپ نیز با توجه به ویژگی‌های شخصیتی‌اش، ممکن است به نمایندگانی که علیه او اقدامی کنند، حمله کرده و باعث کاهش محبوبیت آن‌ها شود. چاک شومر نیز هیچ‌گاه از استیضاح حمایت نکرده است. لذا آن‌ها تمایل چندانی به شروع استیضاح حداقل تا پایان برگزاری انتخابات ندارند. همین امر در مورد سناتورها و سنا نیز کاملاً صدق می‌کند. علاوه بر این، استیضاح بسیار پیچیده است و عوامل مختلفی در آن دخیل هستند. بنابراین، موضوع استیضاح به نظر منتفی است، مگر اینکه مدرک و اتفاق جدیدی روی دهد؛ به عنوان مثال آقای مولر تا آن موقع به نتیجه خاصی برسد و یا اتهامات علیه ترامپ قوی‌تر و معتبرتر شود.

استیضاح ترامپ و منافع جمهوری اسلامی ایران

فارغ از اینکه استیضاح روی دهد یا خیر، آنچه حائز اهمیت است، اهمیت این استیضاح برای منافع ملی ایران است و اینکه آیا روی دادن این استیضاح برای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، تبعاتی دارد؟ در این رابطه باید گفت سیاست و استراتژی آمریکا نسبت به منطقه خاورمیانه و خصوصاً کشور ایران، همواره ثابت است و مسئله ورای حضور یا عدم حضور آقای ترامپ است. هر شخصی رئیس جمهور آمریکا شود، سیاستی مشابه با شدتی متفاوت در پیش می‌گیرد. لذا استیضاح ترامپ برای ایران تفاوت چندانی نخواهد داشت و چه بسا شرایط را بدتر نیز می‌­سازد.

در صورت استیضاح ترامپ، مایک پنس، معاون او، رئیس جمهور آمریکا خواهد شد. او از مخالفان مسلمانان، حامی افراطی اسرائیل است و همانند ترامپ، نظرات بسیار تندی نسبت به ایران دارد. او در دوره‌ای که نماینده کنگره بود، از اوضاع وخیم در زندان گوانتانامو و از جنگ عراق -در حالی که ترامپ مخالف این جنگ بود- حمایت می‌کرد. ایدئولوژی پنس، همانند سایر اطرافیان ترامپ چون مایک هاکابی و دخترش، سارا هاکابی سندرز و حتی سارا پالین، صهیونیست مسیحی است و لذا او بسیار ایدئولوژیک تر از ترامپ است. حضور او در مسند ریاست جمهوری، قطعاً نفعی برای ایران نخواهد داشت و چه بسا شرایط را بدتر نیز سازد.

نتیجه‌گیری

با توجه به عدم تمایل عموم دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان مبنی بر ورود به بحث استیضاح با توجه به نزدیکی انتخابات میان دوره‌ای آمریکا، عدم وجود دلایل محکم علیه ترامپ تاکنون و همچنین جایگزینی ترامپ (در صورت استیضاح) با پنس، احتمال استیضاح ترامپ بسیار پایین است. با این حال، اگر به هر دلیلی چنین اتفاقی روی دهد و کنگره موفق به استیضاح ترامپ شود، باید توجه داشت که تفاوت چندانی به جهت منافع ملی ایران نداشته و حتی ممکن است شاهد تندترشدن سیاست‌ها آمریکا نسبت به ایران نیز باشیم. اما اگر استیضاح اتفاق بیفتد ولی رأی نیاورد و یا کنگره در دست دموکرات‌ها بیفتد، شاهد تنش بیشتر میان کنگره و ترامپ خواهیم بود.

طه اکرمی- کارشناس مسائل آمریکا

[۱] Paul Manafort

[۲] Michael Cohen

[۳] Robert Mueller