برآورد برنامه موشکی بالستیک عربستان سعودی

در اوایل بهمن‌‏ماه روزنامه «واشینگتن‌‏پست» در گزارشی به نقل از جفری لویس، یکی از کارشناسان مؤسسه مطالعاتی بین‏‌الملل مدیلبری خبر از کشف تصاویر ماهواره‌‏ای داد که بر اساس آن عربستان سعودی در یکی از پایگاه‏‌های موشکی خود به نام «الوطه» در جنوب غرب ریاض، یک کارخانه موشکی ساخته که در آن آزمایش موتور موشک و احتمالاً تولید موشک صورت می‏‌گیرد. جفری لویس درباره این موضوع به واشینگتن‌‏پست گفت: «ما تصور نمی‌‏کنیم که عربستان سعودی بتواند به سمت ساخت موشک‏‌های برد بلند و پیگیری سلاح‌‏های هسته‏‌ای برود، اما در عین حال ممکن است تمایل و توانایی‏‌های آنها را دست‏کم گرفته باشیم».

مایکل المان از مؤسسه بین‏‌المللی مطالعات استراتژیک و جوزف برمودز از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌‏المللی نیز در تحلیل تصاویر ماهواره‏‌ای تهیه‌‏شده توسط مؤسسه مطالعاتی بین‌‏المللی میدلبری به واشینگتن‏‌پست گفتند که این تصاویر نشان از تولید موتور موشک و تأسیسات آزمایش موشک احتمالاً با استفاده از سوخت جامد دارند. در گزارش واشینگتن‌‏پست آمده است که «مشخص نیست آیا این تأسیسات تکمیل شده‏‌اند یا در عمل قابلیت تولید موشک را دارند. با این حال، این مجموعه نشان از تمایل سعودی‌‏ها به ساخت موشک‏‌های پیشرفته بعد از سال‌‏ها خرید آنها از خارج دارد». تا کنون هیچ مرجع و مقام رسمی در عربستان سعودی و آمریکا به این گزارش واکنش نشان نداده‌‏اند.

پیشینه برنامه موشکی بالستیک عربستان

سابقه برنامه موشکی بالستیک عربستان سعودی به دهه ۱۹۸۰ میلادی برمی‌‏گردد. نیروی موشکی استراتژیک پادشاهی سعودی به عنوان رکن پنجم نیروهای مسلح این کشور در سال ۱۹۸۶ تأسیس شد. در سال ۱۹۸۸ سعودی‏‌ها از چین موشک‏‌های دانگ‌‏فنگ-۳[۱] خریداری کردند. دانگ فنگ-۳ موشک بالستیک میان‏برد (برد ۳ تا ۴ هزار کیلومتر) تک‌‏مرحله‌‏ای با سوخت مایع و دقت پایین (بین ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ متر خطای اصابت) است که قابلیت حمل سلاح هسته‌‏ای را نیز دارد.

البته چینی‏‌ها قبل از تحویل این موشک‌‏ها به عربستان سعودی، آنها را به گونه‌‏ای اصلاح کردند که تنها قادر به حمل کلاهک‌‏های متعارف باشند. سعودی‌‏ها بعد از دریافت این موشک‌‏ها، آنها را در پایگاه‏‌های الجفیر در شمال غرب و السلیل در جنوب غرب ریاض مستقر کردند. دقت پایین[۲] و محدودیت‏‌های دیگر موشک‌‏های با سوخت مایع دانگ‌‏فنگ-۳، عربستان سعودی را بر آن داشت تا موشک‏‌های بالستیک دقیق‏تر و با سوخت جامد خریداری کند. بر همین اساس، خرید موشک‌‏های دانگ‏‌فنگ-۲۱ در دستورکار سعودی‏‌ها قرار گرفت.

بر اساس گزارش‌‏های موجود، ریاض در سال ۲۰۰۷ اقدام به خرید این نوع موشک‌‏ها کرده است. دانگ‏‌فنگ-۲۱ موشک بالستیک دو مرحله‌‏ای با سوخت جامد است که بیش از ۱۷۰۰ کیلومتر برد دارد و دارای دقت بسیار بالاتری نسبت به دانگ‏‌فنگ-۳ است (انواع مختلفی دارد که خطای اصابت آنها متفاوت است و از ۷۰۰ تا ۱۰ متر را شامل می‏‌شود). موشک‏‌های دانگ‏فنگ-۲۱ نیز قابلیت حمل کلاهک‏‌های هسته‌‏ای را دارند اما ظاهراً این نوع موشک‌‏ها نیز پس از اصلاح و اطمینان از اینکه تنها قابلیت حمل کلاهک‌‏های متعارف را دارند، به سعودی‌‏ها تحویل شده است. در مورد فروش موشک‏‌های دانگ‌‏فنگ-۳ به عربستان سعودی، آمریکایی‌‏ها ابتدا با خبر نشدند و بر اساس گزارش‌‏ها وقتی به این موضوع پی بردند، بسیار نگران و عصبانی شدند.

به همین دلیل، بر اساس گزارش «سرویس تحقیقاتی کنگره»[۳] آمریکا، ملک فهد، پادشاه وقت عربستان سعودی به رونالد ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا تعهد کتبی داد که کشورش نه به سلاح‏‌های شیمیایی و هسته‌‏ای دست یابد؛ نه موشک‌های دانگ‌‏فنگ-۳ را به کلاهک‌های غیرمتعارف مجهز نماید و نه از این موشک‏ها در راستای اقدام به ضربه اول[۴] استفاده کند. همچنین، برای رفع نگرانی‌ها در این زمینه، سعودی‏ها در آوریل ۱۹۸۸ به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای[۵] پیوستند.[۶]

برخلاف پنهان‏کاری در خرید موشک‏های دانگ‏‌فنگ-۳، بر اساس گزارشی که از «نیوزویک» منتشر شد و به نقل از یک منبع کاملاً آگاه اطلاعاتی آمریکا در این گزارش، سعودی‏ها خرید موشک‌‏های دانگ‏‌فنگ-۲۱ را با اطلاع و همفکری سازمان‌‏های اطلاعاتی آمریکا انجام دادند و کارشناسان فنی سازمان سیا این موشک‏‌ها را از جهت اینکه برای حمل کلاهک‏‌های هسته‏‌ای طراحی نشده باشند، راستی‏‌آزمایی و تأیید کردند.[۷] البته با توجه به اینکه نه چین و نه عربستان سعودی هیچ کدام عضو «رژیم کنترل تکنولوژی موشکی» نیستند، معامله موشکی دو کشور مخالف الزامات و تعهدات بین‏‌المللی دو کشور نیز نبوده است.

پایگاه موشکی الوطه

در سال ۲۰۱۳ هفته‏‌نامه دفاعی جینز[۸] خبری منتشر کرد مبنی بر اینکه تصاویر ماهواره‌‏ای نشان می‌‏دهد عربستان سعودی از طریق یک پایگاه موشکی در اطراف شهر الدوادمی، با موشک‏‌های بالستیک سطح به سطح دانگ‏‌فنگ-۳ که ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ مایل برد دارند و سر جنگی دو تنی را حمل می‏‌کنند، ایران و اسرائیل را نشانه گرفته است. برآورد هفته‏‌نامه جینز این بود که این پایگاه (الوطه) در پنج سال اخیر یعنی بعد از سال ۲۰۰۸ ساخته شده است.

رابرت مونکس[۹] معاون سردبیر بخش بررسی اطلاعاتی جینز[۱۰] در آن زمان گفته بود: «بر اساس ارزیابی‏‌ها، این پایگاه یا کاملاً فعال است یا بخشی از آن فعال است؛ با سکوهای پرتابی که به سمت ایران و اسرائیل نشانه رفته‌‏اند». گزارش اخیری که «واشینگتن‌‏پست» منتشر کرده است، نشان می‌‏دهد نسبت به سال ۲۰۱۳ تغییرات قابل توجهی در پایگاه الوطه اتفاق افتاده است و تأسیساتی مربوط به آزمایش موتور موشک و احتمالاً تولید موشک به آن اضافه شده است. بیشتر تحلیل‏‌ها بر این است که چین در ساخت این تأسیسات به عربستان سعودی کمک کرده است.

جفری لویس، کارشناس مؤسسه مطالعاتی بین‏‌الملل مدیلبری، به آسوشیتدپرس گفته است که طرح سکوی مشاهده‌‏شده در پایگاه الوطه بسیار شبیه مدل چینی و البته کمی کوچک‏تر از آن است. سخنگوی وزارت خارجه چین اما گفته که «من تا کنون هرگز چنین چیزی نشنیده‏‌ام که چین در ساخت موشک به عربستان کمک کرده باشد». با این حال، تردیدی وجود ندارد که چین نقش اصلی را در تجهیز عربستان سعودی به موشک‏‌های بالستیک ایفا کرده است.

پکن و ریاض قراردادهای همکاری کلانی در حوزه‏‌های مختلف با هم دارند. برای نمونه، در جریان سفر مارس ۲۰۱۷ ملک سلمان به چین، ۳۵ سند همکاری به ارزش ۶۵ میلیارد دلار در بخش‌های انتقال تکنولوژی، صنعتی، تولیدی، انرژی و سرمایه‌گذاری میان مقامات دو کشور امضا شد که ایجاد یک کارخانه تولید پهپادهای نظامی و غیرنظامی در عربستان توسط چینی‌‏ها را نیز شامل می‌‏شود. همچنین، چینی‏‌ها پهپادهای مسلح پیشرفته «سی‌اِچ-۴»[۱۱] به عربستان سعودی فروخته‌‏اند که از آنها در جنگ علیه یمن استفاده شده است.

پاکستان دومین کشوری است که احتمال می‏‌رود در زمینه موشک‏‌های بالستیک به عربستان سعودی کمک کرده باشد. گفته می‌‏شود تأسیسات الوطه هم در اندازه و هم در چیدمان شبیه سایتی در خان‏پور[۱۲] پاکستان است (در شمال غرب اسلام‏آباد) که در اوایل دهۀ ۱۹۹۰ در راستای مونتاژ موشک‏‌های ام-۱۱ چینی که در شکل‏‌دهی به زرادخانه هسته‌‏ای پاکستان نقش داشتند، ایجاد شده است. با توجه به روابط نزدیک عربستان و پاکستان و حمایت‏‌های اقتصادی سعودی‏ها از پاکستان در دوره‌‏های مختلف به‏‌ویژه زمانی که اسلام‌‏آباد در پی انجام آزمایش هسته‌‏ای با تحریم مواجه شد، بعید نیست که پاکستانی‏‌ها به عربستان در ایجاد یک کارخانه تولید موشک‏‌های بالستیک کمک کرده باشند.

 سناریوهای مختلف

در بیشتر تحلیل‌‏هایی که در رابطه با خبر تأسیسات تولید موشک‏‌های بالستیک توسط عربستان سعودی منتشر شده است، بر رقابت سعودی‏ها با ایران به عنوان دلیل اصلی رفتن آنها به سمت تولید موشک‌‏های بالستیک تأکید شده و در این راستا، به سخنانی از مقامات سعودی از جمله محمد بن ‏سلمان که در مصاحبه‌‏ای با «سی‏بی‏اس نیوز» گفته بود «اگر ایران به بمب اتم دست ‏یابد، بدون شک ما هم در کوتاه‏ترین زمان ممکن چنین مسیری را طی خواهیم کرد» اشاره شده است.

بر این اساس، گفته می‏‌شود که عربستان به دنبال آماده‏‌سازی شرایط و زیرساخت‏‌های لازم از جمله در زمینه موشکی برای پیگیری ساخت سلاح‌‏های هسته‏‌ای در صورت دستیابی جمهوری اسلامی ایران به چنین سلاح‏‌هایی است. سعودی‏‌ها و آمریکایی‌‏ها و همه آنهایی که مخالف برنامه موشکی بالستیک جمهوری اسلامی ایران هستند نیز متمایل به آنند که چنین برداشتی در سطح جهان و منطقه ایجاد شود؛ چون نتیجه آن افزایش فشارها بر تهران برای کوتاه‏‌آمدن از برنامه موشکی بالستیک و هسته‏‌ای خود خواهد بود.

از این منظر، بعید نیست که خبر مربوط به آزمایش موتور موشک یا تولید موشک در پایگاه الوطه ساخته دستگاه‎های امنیتی و اطلاعاتی خود عربستان سعودی یا آمریکایی‏‌ها و یا رژیم صهیونیستی در راستای افزایش توجه جهانی به آنچه آنها تهدید موشکی و هسته‌‏ای ایران می‌‏خوانند و احتمال شکل‏‌گیری رقابت‏‌های تسلیحاتی در زمینه سلاح‏های کشتار جمعی در خاورمیانه در سایۀ چنین تهدیدی باشد. منطق چنین بازی ساده است: «اگر دنیا نتواند جلوی برنامه موشکی و هسته‌‏ای ایران را بگیرد، عربستان سعودی و کشورهای دیگری در منطقه نیز به دنبال پروژه‏‌های موشکی بالستیک و احتمالاً ایجاد ظرفیت تولید سلاح هسته‌‏ای خواهند رفت. در نتیجه دومینوی هسته‌‏ای در خاورمیانه اتفاق خواهد افتاد». چون بعید است آمریکایی‏‌ها نسبت به چنین پروژه‏ای در عربستان سعودی از قبل خبر نداشته‌‏اند، این سناریو تقویت می‏‌شود که ممکن است همه اینها یک بازی برای اعمال فشار بیشتر بر ایران باشد. این احتمال نیز وجود دارد که افشای تولید موشک‏‌های بالستیک توسط عربستان بخشی از استراتژی بازدارندگی سعودی‏‌ها در برابر رقبای منطقه‏‌ای به‌‏ویژه جمهوری اسلامی ایران باشد.

این احتمال که ولیعهد بلندپرواز و دارای رویکرد تهاجمی در سیاست خارجی سعودی یعنی محمد بن سلمان در ادامه ماجراجویی‌‏های خود به دنبال ایجاد کارخانه تولید موشک‏‌های بالستیک در عربستان به‏‌عنوان اساسی برای ایجاد یک توان راهبردی هسته‌‏ای باشد را نیز نمی‌‏توان نادیده گرفت. به هر حال، تجربه چند سال اخیر نشان می‌‏دهد از ولیعهد جوان و ماجراجوی سعودی انجام چنین کارهای با ریسک بالایی برمی‏‌آید. بر این اساس، ممکن است او و مقامات دیگری در عربستان به این نتیجه رسیده باشند که برای مقابله با چالش‏‌ها و تهدیدهایی که عربستان در محیط منطقه‏‌ای و پیرامونی با آنها روبرست، چاره‌‏ای جز تلاش برای ایجاد یک نیروی بازدارنده مستحکم بر اساس مؤلفه‌‏های موشکی و هسته‏‌ای وجود ندارد.

تمایل سعودی‏ها برای کاهش اتکا به خارج در زمینه تسلیحات و تولید بخشی از سلاح مورد نیاز خود در داخل البته با کمک شرکت‏‌های خارجی نیز مطرح است. در سه سال اخیر در بسیاری از توافقات سعودی‏‌ها با دیگران در زمینه‏‌های نظامی و اقتصادی تلاش شده است تکنولوژی، دانش و امکانات لازم برای تولید بخشی از نیازهای داخلی وارد عربستان شود و از این طریق، حتی بحث تولید مشترک و صادرات به‌‏ویژه به کشورهای منطقه نیز مطرح است.  

بر اساس سناریوی دیگری، افشای مسئله تولید موشک‏‌های بالستیک توسط عربستان سعودی ممکن است در ادامه موج فشاری باشد که بعد از قتل جمال خاشقجی روزنامه‌‏نگار سعودی در کنسولگری عربستان در ترکیه به وسیله رسانه‏‌هایی مانند واشینگتن‏‌پست و نیویورک‏‌تایمز به راه افتاد و هنوز هم کمابیش ادامه دارد. جمال خاشقجی تحلیل‏‌گر و ستون‌‏نویس «واشینگتن‌‏پست» بود و بعد از قتل او توسط حکومت سعودی، این روزنامه نقش مهمی در پیگیری و افشای جنایت سعودی‏‌ها در این مورد و دیگر اقدامات و رفتارهای نابخردانه حاکمان سعودی به‌‏ویژه بن سلمان در داخل و خارج ایفا کرده است.

اینکه در گزارش «واشینگتن‏‌پست» گفته شده که از تصاویر ماهواره‏‌ای مشخص نیست که آیا این تأسیسات تکمیل شده‏‌اند یا در عمل قابلیت تولید موشک را دارند و همچنین عدم پاسخگویی یا واکنش نهادها و مقامات آمریکایی به این موضوع، چنین سناریویی را قابل تأمل می‏‌کند. به فرض اینکه چنین سناریویی به حقیقت نزدیک باشد، با برخی سناریوهای قبلی تعارضی ندارد؛ از جمله سناریوهای فشار بر جمهوری اسلامی ایران یا استراتژی بازدارندگی عربستان سعودی.

آخرین سناریو این است که افشای اقدامات موشکی بالستیک عربستان سعودی با اطلاع نهادها و مقامات امنیتی و اطلاعاتی آمریکا و در راستای افزایش فشار بر سعودی‏‌ها برای رهاکردن یک برنامه بلندپروازنه موشکی و هسته‌‏ای صورت گرفته باشد. از این منظر، ممکن است تلاش‌‏ها و مذاکرات پنهان آمریکا با عربستان برای متقاعدکردن سعودی‌‏ها به دست‏‌کشیدن از برنامه‌‏ای در زمینه موشک‏‌های بالستیک یا پروژه‌‏ای هسته‌‏ای به نتیجه دلخواه آمریکایی‏‌ها نرسیده و بنابراین، با حمایت از افشای بخشی از اقدامات ریاض در زمینه موشک‏‌های بالستیک، واشینگتن به دنبال اعمال فشار بر عربستان برای اهدافی مشخص است. به هر حال، رسانه‏‌ای‏‌کردن بخش‌‏هایی از موضوعات پنهان برای برانگیختن یا آماده‏‌کردن افکار عمومی در راستای اعمال فشار بر طرف مقابل یا برخورد با آن، یکی از تکنیک‏‌های مذاکره و امتیازگیری در روابط میان دولت‏‌هاست.

برنامه موشکی بالستیک عربستان و جمهوری اسلامی ایران

یکی از اهداف اصلی برنامه موشکی بالستیک عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران است. خرید موشک‌‏های دانگ‌‏فنگ-۳ در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و زمانی که «جنگ نفت‌کش‏‌ها» در جریان بود و جمهوری اسلامی ایران، کشتی‏‌های حامیان عراق به‌‏ویژه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس شامل عربستان سعودی را تهدید می‏‌کرد، صورت گرفت. ملک فهد پادشاه وقت عربستان سعودی در آوریل ۱۹۸۸ در مصاحبه‌‏ای با روزنامه «السیاسه» کویت در پاسخ به سؤالی درباره امکان استفاده از موشک‌‏های خریداری‏‌شده از چین علیه ایران گفت: «اگر مجبور [به استفاده از موشک‌‏های دانگ‏‌فنگ-۳ علیه ایران] شویم، چاره‏‌ای جز انجام این کار نخواهیم داشت. روحیه تساهل ما نباید این باور را در ایرانی‏‌ها ایجاد کند که ما بسیار ضعیف هستیم. امیدواریم ایران دردسر ایجاد نکند، چون نمی‌‏خواهیم توانایی مردم‏مان برای دفاع از خودشان را امتحان کنیم».[۱۳]

رفتن به سوی خرید موشک‌‏های دانگ‌‏فنگ-۲۱ بیشتر تحت تأثیر جنگ خلیج فارس بود که در آن عربستان سعودی به دلیل خطای بالای موشک‏‌های دانگ‏فنگ-۳ نتوانست از آنها علیه عراق استفاده کند. بندر بن سلطان که از ۱۹۸۳ تا ۲۰۰۵ سفیر عربستان سعودی در آمریکا، از ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ دبیر شورای امنیت ملی و دو سال هم مدیر استخبارات این کشور بوده (۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴) در مصاحبه‏‌ای با واشینگتن‌‏تایمز در سال ۱۹۹۱ گفته که دقت پایین موشک‏‌های دانگ‏‌فنگ-۳ باعث شد تا ملک فهد اجازه استفاده از آنها را در جنگ خلیج فارس ندهد: «ملک فهد این گزینه [پرتاب موشک علیه عراق] را از کنار گذاشت، چون امکان کنترل دقیق [این موشک‏ها] وجود نداشت. مشکل این بود که جنگ ما با مردم عراق نبود، بلکه با صدام حسین و دار و دسته‌‏اش بود».[۱۴] با این حال، موشک‏های دانگ‏‌فنگ-۲۱ در سال ۲۰۰۷ خریداری شده است؛ یعنی که دیگر خبری از حکومت صدام در عراق نبود و ترس سعودی‏ها از تغییر موازنه در منطقه به نفع جمهوری اسلامی ایران در حال افزایش بود.

بر این اساس، می‌‏توان با اطمینان گفت که یکی از هدف‏‌های اصلی برنامه موشک‏‌های بالستیک عربستان سعودی، ایجاد بازدارندگی در برابر جمهوری اسلامی ایران است. با توجه به پیشرفت‏‌های سال‏‌های اخیر در برنامه موشکی ایران، سعودی‏ها توان دفاع موشکی خود را افزایش داده‌‏اند و کاملاً محتمل است که به دنبال تولید موشک‌‏های بالستیک برای هماوردی با جمهوری اسلامی ایران باشند.

 نتیجه‏‌گیری

در بیش از ۶۰ سال اخیر خاورمیانه همواره عرصه رقابت‏‌های نظامی و تسلیحاتی بوده است. این رقابت‏ها در دو دهه اخیر به شدت رشد کرده و یکی از عاملان اصلی آن نیز عربستان سعودی بوده است. برای نمونه، کشورهای عضور شورای همکاری خلیج فارس از ۱۹۵۰ تا ۱۹۱۷ بیش از ۲۴۴ میلیارد دلار قرارداد خرید سلاح با آمریکا امضا کرده‏‌اند که بیش از ۱۵۴ میلیارد دلار آن بین ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۷ و از این میزان بیش از ۱۲۱ میلیارد دلار آن بین ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ بوده است. از این میزان قرارداد، سهم عربستان سعودی بیش از ۱۷۳ میلیارد دلار بوده که بیش از ۹۲ میلیارد دلار آن بین سال‏های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۷ و بیش از ۷۶ میلیارد دلار آن بین ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ منعقد شده است.[۱۵] این در حالی است که سعودی‏‌ها در سال ۲۰۱۷ و در جریان سفر ترامپ به کشورشان نیز قراردادی ۱۱۰ میلیارد دلاری در زمینه نظامی و تسلیحاتی با وی امضا کردند. اخیراً نیز گزارشی درباره تلاش عربستان سعودی برای آزمایش موتور موشک و  احتمالاً تولید موشک‏‌های بالستیک در پایگاه الوطه منتشر شده است.

درباره اینکه آیا این رقابت‏های تسلیحاتی و موشکی باعث امنیت و ثبات بیشتر برای کشورهای منطقه خواهد شد یا خیر، دو دیدگاه اصلی وجود دارد. برخی معتقدند این رقابت‌‏های تسلیحاتی در راستای موازنه قوا در منطقه است و حفظ امنیت دولت‏ها در سایه چنین توازنی ممکن است. از این منظر، حتی بعضی معتقدند که اگر برخی کشورهای خاورمیانه به سلاح هسته‌‏ای دست یابند، منطقه باثبات‏‌تر و امن‏تر خواهد شد؛ چون این سلاح‌‏ها تضمینی برای بقای دولت‏‌ها در نظام آنارشیک بین‏‌المللی هستند و وقتی دولتی به آنها دست پیدا می‏کند، احساس آسیب‏پذیری امنیتی آن کم می‏شود و رفتار عاقلانه‌‏تری در پیش می‏‌گیرد.

در مقابل، دیدگاه دیگری بر آن است که رقابت‏های تسلیحاتی جز صرف هزینه‏‌های گسترده بدون بازده و افزایش خطر وقوع خشونت و جنگ نتیجه‌‏ای در پی نخواهد داشت. در این دیدگاه، صلح و امنیت نه از طریق موازنه قوا، بلکه با کنترل و کاهش تسلیحات و همکاری مستمر میان دولت‏ها از طریق مکانیزم‌‏هایی مانند تجارت آزاد و نهادسازی‏‌های بین‌‏المللی که باعث افزایش اعتماد و کاهش امکان تقلب در تعاملات میان دولت‏‌ها و توسعه و رفاه همگانی امکان‏پذیر است.  

در خاورمیانه دیدگاه اول جذابیت بیشتری به ویژه در میان مقامات ارشد سیاسی و امنیتی دارد که بخشی از آن ناشی از عادت‌‏واره‌‏هایی است که در طول زمان شکل گرفته و جا افتاده است و البته بخشی از آن نیز به منافع خاص آنان برمی‏‌گردد. بازیگران مداخله‏‌گر بیرونی نیز در راستای منافع خویش از جمله فروش تسلیحات به کشورهای منطقه به این وضعیت دامن می‏‌زنند. تجارب تاریخی نشان می‏‌دهد رقابت‏‌های تسلیحاتی سرانجام خوشی برای بشر ندارد.

رقابت‏‌های نظامی و تسلیحاتی یکی از دلایل اصلی وقوع بسیاری از جنگ‌‏ها در طول تاریخ از جمله دو جنگ جهانی ویران‏گر در قرن بیستم بوده است. در خاورمیانه نیز رقابت‏‌های تسلیحاتی هیچ‏گاه باعث ثبات و امنیت برای کشورها نبوده و بالعکس، عاملی اساسی در بروز آشفتگی‏‌ها و خشونت‌‏های منطقه‏‌ای بوده است. پیگیری گفتگوهای امنیتی و تلاش برای ایجاد نظم‌‏های امنیتی فراگیر و همکاری‏‌جویانه به‏جای مسلح‏‌شدن به انواع جنگ‌‏افزارها و موشک‌‏ها، رویکرد بسیار کم‌‏هزینه‌‏تری برای ایجاد ثبات و امنیت پایدار است. تجربه تاریخی اروپا این را اثبات کرده است.