ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۵۳ – دی ۱۴۰۳
دولت دوم ترامپ و اپوزیسیون جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
نوشتار حاضر به برآورد تأثیر دولت دوم ترامپ بر موقعیت اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از کشور می‌پردازد و در مجموع بر آن است که وضعیت جدید به منزله احیای دوباره مخالفین راست‌گرای جمهوری اسلامی و به ویژه جریان پهلوی‌طلب در میان گروه‌های مختلف اپوزیسیون ایرانی خارج از کشور و به حاشیه رفتن اپوزیسیون چپ‌گراست. این وضعیت بدان معناست که احتمال دارد پروژه فروپاشی از درون در سیاست ایالات متحده در قبال جمهوری اسلامی جایگزین راهبرد نفوذ و استحاله از درون در دوره دموکرات‌ها خواهد شد و اپوزیسیون راست جمهوری اسلامی در خارج از کشور کارت بازی و کارگزار این راهبرد خواهد بود.
ارزیابی طرح انتقال پایتخت از منظر انگیزه‌ها و پیامدهای امنیتی/ مجتبی قلی‌پور
از دی‌ماه ۱۴۰۳ با اظهارات رئیس‌جمهور، معاون اول ایشان و سخنگوی دولت، طرح انتقال پایتخت و ابعاد آن بار دیگر در افکار عمومی و محافل و دوایر سیاستی و راهبردی کشور مطرح شده است. بحث‌ها و مطالعات پراکنده در این زمینه در ایران قدمتی بیش از سه دهه دارد اما به نظر می‌رسد انگیزه‌ها، ابعاد و پیامدهای امنیتی این طرح توجه کافی را دریافت نکرده است. مقالهٔ پیش رو می‌کوشد مهم‌ترین دلایل انتقال پایتخت در تجربه‌های جهانی معاصر را احصا کند و نقش پررنگ انگیزه‌های امنیتی را در این تجربه‌ها نشان دهد. سپس تلاش می‌کنیم طرح انتقال پایتخت از تهران به شهری دیگر را در پرتو این دلایل پرتکرار جهانی و به‌ویژه انگیزه‌ها و پیامدهای ناظر به امنیت ملی ارزیابی کنیم.
تحلیلی بر مسئله انتقال پایتخت؛ سناریوها و راهبردها/ میرقاسم بنی‌هاشمی
مسائل و چالش‌های انباشته شده شهر تهران به عنوان پایتخت کشور و بن‌بست‌های تصمیم‌گیری برای اصلاح وضعیت موجود، در کنار سیاست‌های جزیره‌ای دولت‌ها برای مقابله با بحران‌هایی که پایتخت را احاطه کرده‌اند، سبب شده در مقاطع مختلف طرح‌هایی برای جابه‌جایی پایتخت مطرح شود. فارغ از اینکه طرح انتقال پایتخت با توجه به وضعیت اقتصادی کشور تا چه حد امکان‌پذیر است و تا چه حد می‌تواند گره‌گشای مشکلات شهر تهران باشد، انتقال پایتخت پیش‌نیازهایی دارد که ضرورتاً در هر نوع تصمیم‌گیری در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع هدف این مقاله پاسخ به دو سؤال است که آیا انتقال پایتخت امکان‌پذیر هست؟ و اینکه چه راهبردی می‌تواند برای حل مسائل تهران گزینه مناسبی باشد؟
ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منطقه مکران در جایابی پایتخت/ مراد کاویانی راد
پایتخت هر نظام سیاسی کانون حضور و فعالیت نهادهای مهم حکومتی است که عموماً به واسطه وزن و منزلت ژئوپلیتیکی‌اش فضای ملی را در دو بعد درون و برون سرزمین مدیریت سیاسی می‌کند. گزینش یک شهر در جایگاه پایتخت بیشتر تابعی از متغیرهای امنیتی، جغرافیایی، جمعیتی، ارتباطاتی و اقتصادی است. در دو و نیم سده گذشته بارگذاری محیطی کلان‌شهر تهران از ظرفیت محیطی آن فراتر رفته و به ناکارآمدی فضا و شکنندگی محیط جغرافیایی آن انجامیده است. وضعیتی که در قالب طرح جابه‌جایی پایتخت کانون توجه و تصمیم دولت‌ها شده است. در دی‌ماه گذشته جایابی پایتخت این بار در منطقه مکران دگرباره مطرح شد. جدای از همراهی‌ها و ناهمراهی‌هایی که بر سر این پیشنهاد پیش کشیده شد نوشتار پیشِ رو بر آن است که قابلیت‌ها و محدودیت‌های منطقه مکران در جایابی پایتخت را بررسی و واکاوی کند.
ناترازی گاز در ایران: چالش‌ها و راهکارها/ مرضیه بهمنی
ایران، با بیش از ۱.۲۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز، نزدیک به ۷۱ درصد از کل ذخایر دنیا را در اختیار داشته و در جایگاه دوم دارندگان منابع گازی دنیا، پس از روسیه، قرار گرفته است. همچنین، ایران با تولید ۶۵۲.۷میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال، سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی دنیا و با مصرف سالانه ۲۴۲ میلیارد مترمکعب گاز، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان به شمار می‌رود۱٫ اما با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان و تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان است، با توجه به مصرف و هدررفت بالای گاز، با کمبود آن در برخی مناطق کشور مواجه است. این مشکل عمدتاً به دلیل سیاست‌های اقتصادی ناکارآمد دولت، پرداخت یارانه‌ها و قیمت غیرواقعی گاز، الگوهای نادرست و عدم بهینه‌سازی مصرف، افزایش تقاضای گاز در بخش‌های خانگی، صنعتی و تجاری، بهره‌برداری ناصحیح از ذخایر، فرسودگی تأسیسات تولید و شبکه‌های انتقال و توزیع گاز، فقدان سرمایه‌گذاری و بهسازی زیرساخت‌ها، عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز، راندمان پایین نیروگاه‌های تولید برق با سوخت گاز و عدم تنوع در منابع تولید انرژی است. در ادامه، ضمن بررسی چالش‌های ناترازی گاز در ایران، راهکارهای کاهش این ناترازی ارائه می‌شود.
بررسی زمینه‌ها و امکان رشد تفکر سلفی-تکفیری در کردستان ایران/ گروه ثبات و پویایی سیاسی
فعالیت گروه‌های سلفی – تکفیری در مناطق کردنشین ایران یک تهدید بالقوه است که با تحولات جاری در منطقه خاورمیانه، میزان تهدیدزایی آن‌ها به نحو متنابهی افزایش یافته است. همکاری تعداد قابل توجهی از نیروهای سلفی- تکفیری مناطق کردنشین ایران با گروه‌های سلفی- تکفیری همچون القاعده، داعش، طالبان، جبهه النصره (تحریر الشام) و … نشان می‌دهد این تفکر با توجه به بسترهایی که در مناطق کردنشین ایران فراهم بوده و عوامل مختلفی که به آن کمک کرده‌اند توانسته از یک تهدید بالقوه تا حد زیادی به یک تهدید بالفعل تبدیل شود و لازم است نهادهای ذی‌ربط نسبت به آن با هوشیاری بیشتری عمل کنند. در این مقاله ضمن پرداختن به تاریخچه مختصر شکل‌گیری و رشد این گروهها، تلاش شده وضعیت آن‌ها با توجه به تحولات جاری منطقه مورد بررسی قرار گیرد.
نظام خدمات سلامت؛ تحولات و چالش‌ها/ سعید صادقی جقه
امنیت سلامت علاوه بر حفظ و نگهداری از نیروهای سازنده و مولد جامعه، نقشی اساسی در تقویت سرمایه اجتماعی و مشروعیت سیاسی داشته و می‌تواند در خدمت امنیت پایدار قرار گیرد. در این خصوص تدارک و ارائه خدمات سلامت به همراه تأمین نیازمندی‌ها و مطالبات کادر پزشکی و درمانی به‌طور توأمان اهمیت می‌یابند. نوشتار حاضر با تأملی در تحولات حوزه نظام سلامت، مسائلی نظیر هزینه‌های درمانی و سطح دسترسی به خدمات، تأمین نیروی انسانی و آموزش پزشکی، نحوه ارائه خدمات و وضعیت اخلاق پزشکی در نظام خدمات سلامت را مورد بررسی قرار داده و راهبردهایی برای مواجهه بهتر با چالش‌ها و بهبود عملکرد نظام خدمات سلامت ارائه داده است.
نگاه دیگران: تحولات سیاسی- امنیتی ایران از منظر اندیشکده‌های خارجی/ سید مسعود موسوی
رصد و پایش مرتب و مداوم اندیشکده‌ها و مراکز فکری معتبر خارجی می‌تواند ابزار موثری برای شناخت و کشف رویکردهای سیاسی- امنیتی دولت‌ها و قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای باشد، بسیاری از ابتکارات و پروژه‌هایی که در دولت‌ها کلید می‌خورد و اجرایی می‌شود در گام نخست در اندیشکده‌ها و کانون‌های فکری چکش‌کاری و مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. از این‌رو، با بررسی تحلیل‌ها و یادداشت‌های منتشر شده می‌توان به سمت و سوی سیاست‌های دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی نسبت به کشورهای دیگر علی‌الخصوص نسبت به جمهوری اسلامی ایران پی برد. شناخت درست نسبت به نوع نگاه دیگر بازیگران می‌تواند کمک ارزشمندی به دولت برای اتخاذ تصمیمات در راستای تأمین حداکثری منافع ملی و هوشیاری در برابر تهدیدات و غافلگیر نشدن در برابر رخدادها باشد.
