ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۴۱ – دی ۱۴۰۲
در شماره ۱۴۱ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◀مستند «پرویز ثابتی» به مثابهٔ هجوم شناختی/ فرزاد پورسعید
تشکیل ساواک در سال ۱۳۳۶، آغاز اعمال اختناق، استبداد و سانسور بر کنشهای رفتاری، کرداری و پنداری ملت ایران بود که البته، شخص پرویز ثابتی نمونه عالی همهٔ این ویژگی‌ها به شمار می‌رفت. در این نوشتار به این پرسش میپردازیم که مستند «پرویز ثابتی» با چه هدف و به چه منظوری پس از ۴۵ سال از سقوط رژیم پهلوی ساخته شده است؟ چرا یک مأمور بلندپایهٔ ساواک پس از سال‌ها به سیمای سلطنت‌طلبان آورده شده و به بازخوانی تجربهٔ ساواک می‌پردازد؟
◀تهدیدات سایبری در سال ۱۴۰۲ و چشم‌انداز کوتاه‌مدت امنیت سایبری کشور/ قاسم ترابی
اواخر آذرماه ۱۴۰۲ خبر حملهٔ گستردهٔ سایبری به تأسیسات توزیع سوخت در ایران منتشر شد که گروه هکری «گنجشک درنده» مسئولیت آن را بر عهده گرفت. هنوز ابعاد این مسئله چندان روشن نیست اما روند حملات سایبری به کشور در سال ۱۴۰۲ فزاینده و معنادار بوده است. به این بهانه نگاهی انداخته‌ایم به مهم‌ترین منابع تهدید سایبری کشور در سال ۱۴۰۲، روندهای جدید قابل مشاهده در این حوزه و بالاخره چشم‌انداز آیندهٔ نزدیک کشور در حوزهٔ امنیت سایبری.
◀زمین‌گردشگری و امنیت ملی در ایران: بهرهها و تنگناها/ مراد کاویانی راد
امنیت پیش‌نیاز پیدایش، کارایی و پایداری جوامع انسانی و زیستگاههای آن‌هاست که سویهها و مقیاسهای پرشمار و درهمتنیدهای دارد و بهشدت متأثر از گفتمان حاکم بر ادراک محیطی کارگزاران نظامهای سیاسی است. بهرهگیری از جاذبههای گردشگری و جذب گردشگران با نگرش به نقشی که در اشتغالآفرینی، درآمدزایی و ایجاد امنیت در کشورها داشته در کانون توجه قلمروداران قرار گرفته است. در این میان، موقعیت جغرافیایی ایران در آفرینش و پردازش جاذبههای زمین‌گردشگری در سراسر کشور به‌گونه‌ای بوده است که می‌تواند در جذب گردشگر و تأمین امنیت پایدار این مناطق، ارائه تصویر بین‌المللی بهتر، محرومیتزدایی و انسجام اجتماعی در کشور نقش مؤثری داشته باشد. این در حالی است که یک رشته برداشتهای فروکاستگرایانه از گردشگری و تداوم فشارهای بین‌المللی بر کشور مانع از تحقق این کارکردها بوده است. نوشتار پیش رو بر آن است که ظرفیت‌های گسترده زمین‌گردشگری ایران در جذب گردشگر را در پیوند با امنیت ملی بررسی و واکاوی کند.
◀برآورد تحولات افغانستان و روابط طالبان با جمهوری اسلامی ایران/ ویدا یاقوتی
روابط طالبان با جمهوری اسلامی ایران را می‌توان برآیند سه عنصر امنیت، هویت و آب دانست. افغانستان به لحاظ حضور در محیط استراتژیک ایران یکی از مهم‌ترین حلقه‌های این محیط استراتژیک به شمار می‌رود. تحولات افغانستان در گذشته و حال بر تمام جنبه‌های سیاست کشورهای منطقه سایه افکنده است. بنابراین، تصمیم‌گیری‌های مختلفی در مواجهه با اقدامات دولت‌های روی کار آمده در این کشور ارائه می‌شود. در تحولات افغانستان، مسئله شناسایی یا عدم شناسایی طالبان، مسئله حقوق بشر و در نهایت مسائل سیاسی و امنیتی و پیامدهای آن به عنوان رخدادهای مهمی در نظر گرفته شده‌اند که روابط طالبان با جمهوری اسلامی به آنها وابسته است. به نظر میرسد در سال‌های پیش رو چالش‌های افغانستان در حوزه‌های سه‌گانهٔ یاد شده ادامه خواهد یافت مگر اینکه طالبان سیاست تندروانۀ خود را تعدیل نمایند.
◀عادی‌سازی روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان: عوامل و پیامدها / قاسم اصولی
عواملی مانند تغییر در رویکرد سیاست خارجی جمهوری آذربایجان از تغییر وضع موجود به حفظ وضع موجود، تلاش برای ایجاد اهرم‌های اقتصادی از طریق درگیر کردن ارمنستان در ابتکارات اقتصادی منطقه‌ای، تغییر در ساخت قدرت در ارمنستان و به حاشیه رفتن ارامنه قره‌باغ از ساختار سیاسی این کشور، اعمال سیاست‌های عمل‌گرایانه به جای سیاست‌های ایده‌الیستی، ترغیب کشورهای غربی به انعقاد قرارداد صلح، و بالاخره تضعیف منابع اختلاف‌زا از مهم‌ترین محرک‌های عادی‌سازی روابط دو کشور به شمار می‌آیند؛ به‌گونه‌ای که رهبران دو کشور در آخرین موضع‌گیری‌ها بر نبود مانع جدی برای انعقاد قرارداد صلح تأکید کرده‌اند. به‌نظر میرسد عادی‌سازی روابط دو کشور می‌تواند پیامدهای متعددی بسته به اعمال شدن سازوکار غربی (تغییر معادلات قدرت منطقه‌ای در تعارض با منافع ایران) یا روسی (تعادل نسبی معادلات قدرت منطقه‌ای، فعال شدن سازوکارهای مشارکتی با حضور بازیگران منطقه‌ای به جای بازیگرن فرامنطقه‌ای)، تعدیل نفوذ منطقه‌ای رژیم صهیونیستی، تقویت سازمان کشورهای ترک و فعال شدن طرح‌های خفتهٔ منطقه‌ای مانند سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه و تراسکا را در پی داشته باشد.
◀سیاست خاورمیانه‌ای روسیه پس از جنگ اوکراین و عملیات طوفان الاقصی/ مهدی شاپوری
مسائل خاورمیانه بهویژه جنگ غزه و تحولات مرتبط با آن، فرصتی برای روسیه فراهم کرده تا ضمن انتقاد از سیاست‌های آمریکا -بهعنوان حامی اصلی اوکراین در جنگ با روسیه- به آنچه روسها «جنوب جهانی» یا «اکثریت جهانی» مینامند، نزدیکتر شود. همچنین، این جنگ و رویدادهای مرتبط با آن، توجه و تمرکز غرب بهویژه آمریکا بر جنگ اوکراین و حمایت از کییف را بهطور نسبی کاهش داده است؛ که هدیۀ ارزشمندی برای روسیه است. با این حال، سیاست کلی روسیه در مورد خاورمیانه تغییری نکرده است. سیاست خاورمیانه‌ای روسیه همچنان بر تعادل و توازن در روابط با بازیگران منطقه با کمترین میزان تعهد و هزینه و بیشترین دستاورد ممکن استوار است.
◀نگاه دیگران: کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا: دلایل شکل‌گیری و موانع پیش رو / علیرضا ثمودی
اعلام خبر ایجاد کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا در اجلاس سپتامبر ۲۰۲۳ گروه بیست در هند، بار دیگر موضوع رقابت راهبردی میان چین و آمریکا را برجسته کرد. ایجاد این کریدور در واقع واکنش آمریکا به نفوذ فزایندۀ چین در خلیج فارس و خاورمیانه و ابتکار آمریکا برای مقابله با طرح کمربند و راه چین است. اندیشکده‌های غربی به این موضوع اشاره می‌کنند که با وجود تمایل غرب و بازیگران مختلف منطقه‌ای از جمله عربستان، هند و رژیم صهیونیستی برای اجرایی‌ساختن این کریدور، به نظر میرسد تحقق این پروژه به دلایل مختلفی از جمله نامشخص بودن چگونگی تأمین منابع مالی، هزینه بالا و طولانی‌شدن زمان اجرای پروژه، نبود زیرساخت‌های مناسب، نادیده گرفته شدن برخی بازیگران مهم منطقه‌ای و بحران‌هایی از جمله ۷ اکتبر با چالش‌های جدی رو به رو خواهد بود.
◀کتاب ماه: سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ/ پیمان حسنی
شناخت سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ، برای تمامی افرادی که در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل فعالیت دارند، ضروری است. این فعالیت‌ها را می‌توان در دو دسته فعالیت‌های پژوهشی و نظری و فعالیت‌های اجرایی و عملیاتی گنجاند. هر آنچه باشد، فرد هیچ‌گاه مستغنی از شناخت کامل و دقیق سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ نیست. قدرت‌های بزرگ بازیگران اصلی عرصه روابط بین‌الملل هستند و در حقیقت آنها هستند که قواعد بازی را تعیین کرده و به پیش می‌برند. شناخت سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ برای تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران نیز از آن رو اهمیت دارد که با شناخت این مسئله، بهتر می‌توانند تصمیمات خود را اتخاذ و اجرایی کنند.
