ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۹ – آبان ۱۴۰۲
در شماره ۱۳۹ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
مدیریت اتباع خارجی در ایران: چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارها/ سعید صادقی
افزایش حضور مهاجران افغان متعاقب دور جدید تسلط طالبان بر این کشور، انباشت ناهماهنگی‌های ساختاری و سازمانی در حوزه مدیریت اتباع، وضعیت خاص اقتصادی کشور و مسائل مرتبط با ادغام اجتماعی مهاجران افغان در کشور، ساماندهی مدیریت اتباع در کشور را به اولویت افکار عمومی و سیاستگذاران تبدیل کرده است. گزارش حاضر، با نگاهی اجمالی به شرایط کنونی و پیامدهای حضور افغانها در کشور، روندهای مدیریت اتباع بیگانه در کشور را بررسی کرده و و توصیههایی برای بهبود حکمرانی مهاجرت ارائه نموده است.
سرچشمه‌ها و عرصه‌های چالش حضور مهاجران غیرقانونی در ایران/ کاظم خزائی
در سال‌های اخیر شاهد حضور گسترده اتباع و مهاجرین خارجی به صورت لگام‌گسیخته، غیرقانونی و ساماندهی‌نشده در ایران بوده‌ایم. اگر تنها جمعیت مهاجران افغان را که مسئولان حداقل حدود پنج میلیون نفر اعلام کرده‌اند در نظر بگیریم، معادل جمعیت شش استان خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، سمنان، خراسان شمالی، کهکیلویه و بویراحمد و زنجان به جمعیت کشور افزوده شده است. مسئله‌ای که دارای تبعات بالقوه و بالفعل اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، سیاسی و امنیتی برای کشور است و در صورت تداوم این روند و عدم ساماندهی آن، شاهد زخم‌هایی بر پیکره منافع و امنیت ملی خواهیم بود. بی‌برنامگی و سردرگمی‌های مدیریتی، ناهماهنگی‌های سازمانی، عدم اشراف اطلاعاتی و عدم اجرای قوانین موجود و خلأهای قانونی در زمینه مهاجران و اتباع بیگانه بر حجم و ابعاد نگرانی‌ها در این زمینه افزوده است؛ به طوری که مسئلهٔ مهاجران غیرقانونی و اتباع بیگانه منجر به شکل‌گیری فضای دو‌قطبی از موافقان و مخالفان در محافل سیاسی، اجتماعی و علمی کشور شده است. در این نوشتار تلاش شده است چالش‌های ناشی از حضور گسترده مهاجران غیرقانونی و اتباع کشورهای خارجی در ایران بررسی و تحلیل شود و در پایان پیشنهادهایی برای سیاست‌گذاری مطلوب در این زمینه ارائه شود.
ایران و بحران پیچیدهٔ مهاجران افغانستانی: گزینه‌های پیش رو و پیامدهایشان/ سعید رجبی
ورود گستردهٔ مهاجران به هر کشوری، هم واجد خطرات و تهدیداتی است و هم دارای مزایا و اثراتی مثبت و سازنده. این‌که کدام‌یک از این‌ها غلبه پیدا کند تابع عوامل مختلفی از جمله کم و کیف مهاجران وارد شده، شرایط کشور پذیرنده از نظر اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و نحوهٔ مدیریت مهاجران و مواجهه با آنها است. در خصوص مهاجران ساکن ایران به‌طور اعم و مهاجران افغان به‌طور خاص وضعیت در هر سه عامل مساعد نیست. از یک سو جامعه مهاجر افغان را می‌توان در زمره بی‌کیفیت‌ترین مهاجران جهان تقسیم‌بندی کرد و از سوی دیگر کشور پذیرنده تحت تأثیر اثرات تحریم‌های بین‌المللی، بحران‌های اقتصادی و سردرگمی مدیریتی در وضعیت نامطلوبی به سر می‌برد. این سه بُعد منفی سبب پیدایش یک جو مهاجرستیزی در کشور شده است. ایران امروز متأثر از فشارهای بین‌المللی و همچنین محدودیت منابع زیستی پذیرای چند میلیون مهاجر شده است و هیچ برنامه مشخصی برای ساماندهی آنها وجود ندارد. طبیعتاً تداوم این وضعیت موجب افزایش نارضایتی عمومی جامعه، تشدید بحران‌های اقتصادی و احتمالاً اثرات امنیتی در آینده خواهد شد. ایران امروز باید از سیاست انفعالی در پذیرش مهاجران به یک سیاست عملی و فعالانه دست بزند تا به این طریق بتواند یکی از جدی‌ترین چالش‌های داخلی خود را مدیریت کند. ایران برای غلبه بر این بحران رو به گسترش دو راه پیش رو دارد: مدیریت و گردآوری مهاجران غیرقانونی در کمپ‌های پناهندگان و یا دادن حق شهروندی به آنها. البته راه سومی نیز وجود دارد و آن عبارت است از تداوم وضع موجود با تمام پیامدهای خطرناکش.
انتخابات و امنیت ملی: ضرورت بازاندیشی در معنا و کارکرد انتخابات در جمهوری اسلامی ایران/ حمید ملک‌زاده
انتخابات هم می‌تواند به‌عنوان سازوکاری نهادمند برای تأسیس یک وضع مدنی و هم به عنوان مکانیسم‌های کنترل و بازسازماندهی قدرت تأسیس در یک وضع مدنی در نظر گرفته شود. در این مقالهٔ کوتاه تلاش خواهیم کرد تا از چشم‌اندازی که بر این فهم از انتخابات بنیان گذاشته شده است، به موضوع انتخابات در ایران و علت تبدیل شدن آن به مسئله‌ای امنیتی بپردازیم. پیش‌فرض بنیادین در به تقریر درآوردن این مقاله این بوده است که ما در ایران قبل از هر چیز باید به بازنگری درباره فهمی که از نهاد انتخابات داریم دست بزنیم. این بازنگری باید با هدف تبدیل کردن نهاد انتخابات به سازوکاری تکنیکی برای تصمیم‌گیری درباره امر عمومی صورت بگیرد.
تحولات نهاد وکالت و پیامدهای آن برای امنیت قضایی/ زینب عبدالله‌خانی
نهاد وکالت یکی از ارکان تأمین امنیت قضایی است. هر مقدار که این نهاد تقویت شود و بهبود یابد، دستیابی به امنیت قضایی سهل‌تر می‌شود. با این حال در چند سال اخیر (از سال ۱۴۰۰ به بعد) مجلس شورای اسلامی قوانینی را وضع یا طرح‌ها و لوایحی را در دستور کار قرار داده است که موجب نگرانی‌هایی در خصوص حرفه‌ی وکالت شده است. در این نوشتار تحولات قانونی در حرفه‌ی وکالت در طرح‌ها و لوایح تابستان ۱۴۰۲ بیان و تأثیر آن بر امنیت قضایی بررسی می‌شود.
عملیات طوفان الاقصی و پیامدهای راهبردی آن در منطقه و جهان/ گروه مطالعات بین‌الملل
عملیات طوفان الاقصی که توسط نیروهای حماس در نوار غزه و با همکاری سایر جریان‌های مبارز فلسطینی در این منطقه علیه رژیم صهیونیستی اجرا گردید، موجب بُهت و حیرت کلیه تحلیلگران و ناظران سیاسی و حتی سازمانهای اطلاعاتی و نظامی دولتهای مختلف جهان گردید. این عملیات سبب شد تا رژیم صهیونیستی، برای اولین بار از زمان جنگ یوم کیپور با مصر و سوریه در سال ۱۹۷۳، اعلام وضعیت جنگی کند و با بسیج تمام‌عیار نظامی، کلیه نیروهای ذخیره و احتیاط را به خدمت فرابخواند. عملیات طوفان الاقصی اکنون به یک جنگ تمام‌عیار نظامی میان جریانات مبارز فلسطینی با اسرائیل در غزه بدل شده و درگیری نظامی با شدتی کمتر در کرانه باختری و نیز در شمال فلسطین اشغالی و مرز با لبنان و جولان اشغالی ادامه یافته است. نوشتار حاضر، به تحلیل و بررسی پیامدهای راهبردی این عملیات و درگیری نظامی پس از آن در سطوح مختلف اعم از پیامدهای منطقه‌ای و جهانی و نیز پیامدهای داخلی برای رژیم صهیونیستی در حوزههای سیاسی، نظامی و اطلاعاتی، اقتصادی و اجتماعی خواهد پرداخت. همین‌طور، به پیامدهای این عملیات و جنگ نوار غزه با رژیم صهیونیستی برای امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران اشاره خواهیم کرد.
تصرف قره‌باغ و کوچ جمعی ارامنه: ابعاد و پیامدها/ امین پرتو
حمله نظامی جمهوری آذربایجان به منطقه قره‌باغ که «جنگ سوم قره‌باغ» نام گرفت تنها یک روز به طول انجامید. نتیجه این حمله، تسلیم بدون قید و شرط نیروهای ارمنی مستقر در این منطقه، اعلام انحلال جمهوری خودخوانده آرتساخ پس از ۳۳ سال و اعاده کامل تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بر خاک خود در این منطقه بود. بحران قره‌باغ که برای بیشتر از سه دهه برای حل‌وفصل آن و احقاق حقوق همه طرفین درگیر یعنی تمامیت ارضی مدنظر باکو و حقوق ارامنه ساکن قره‌باغ، محل بحثهای دیپلماتیک گسترده و بدون انتها بود، عاقبت با دو جنگ، یکی پر شدت در سال ۲۰۲۰ و دیگری کمشدت و کوتاه در سال ۲۰۲۳ به اتمام رسید. کوچ جمعی ارامنه از قره‌باغ به ارمنستان که طی آن بیشتر از یکصدهزار نفر از آنان از منطقه خارج شدند از تغییر بافت جمعیتی و حل مشکل قره‌باغ برای باکو به شیوه «ریشهای» حکایت داشت. در مقابل، تمایل باکو به اتصال خاک اصلی خود به منطقه نخجوان و سپس ترکیه، همچنان باقی مانده و احساس خطر از ناحیه وقوع جنگی جدید توسط علیاف، این بار به منظور تصرف استان سیونیک و ایجاد دالان زنگزور، کماکان نیرومند باقی مانده است.
قدرت تیز در پوشش قدرت نرم: نخبگان روسی چه تصوری از قدرت نرم دارند؟/ مهدی شاپوری
نخبگان روسی از یک سو، درکی تهدیدانگارانه از قدرت نرم دارند و آن را ابزار تهاجم غرب برای گسترش هژمونی خویش به ضرر کشورهایی مانند روسیه تصور میکنند؛ و از سوی دیگر، در استفاده از ابزارهای قدرت نرم برای مقابله با مخالفان و دشمنان خود تردید نمیکنند. در واقع، نخبگان سیاسی روسی به قدرت نرم به‌عنوان بخشی از رقابت و منازعۀ جهانی میان تمدنها و قدرتهای بزرگ مینگرند. بر این اساس، باور بر این است که روایت و تصور نخبگان روسی از قدرت نرم، بیشتر به «قدرت تیز»۱ شباهت دارد تا قدرت نرم. قدرت تیز، پروژۀ هدفمند و سازماندهیشدۀ حکومتی برای نفوذ و دست‌کاری در کشور یا جامعۀ هدف در راستای اهداف و منافع کنشگر عامل است؛ چیزی که جوزف نای آن را نوعی «قدرت سخت» و متفاوت از «قدرت نرم» میداند.
نگاه دیگران: نگاه رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی به حملۀ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل/ علیرضا ثمودی
حماس صبح روز شنبه ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حملۀ غافلگیرکننده‌ای به اسرائیل داشت که گسترۀ آن بی‌سابقه بود. حمله‌ای که یادآور شکست اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در جنگ یوم‌کیپور در سال ۱۹۷۳ است و با توجه به پیامدهای احتمالی آن، بسیاری این حمله را ۱۱ سپتامبر اسرائیل می‌نامند. با توجه به ابعاد حملۀ حماس و واکنش رژیم صهیونیستی، این حمله می‌تواند پیامدهای داخلی و خارجی قابل توجهی بر رژیم صهیونیستی داشته باشد. سقوط احتمالی دولت نتانیاهو، متوقف‌شدن فرایند عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل در کوتاه‌مدت، تغییر احتمالی آرایش بازیگران منطقه‌ای و تغییرات در نهادهای امنیتی و اطلاعاتی رژیم صهیونیستی از جمله مهم‌ترین پیامدها به شمار می‌رود. در این گزارش تلاش شده است به خوانش این حمله، دلایل، ابعاد و پیامدهای از منظر برخی از مهم‌ترین رسانه‌ها و اندیشکده‌های فعال در این حوزه پرداخته شود.
