ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۰ – بهمن ۱۴۰۱
در شماره ۱۳۰ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄ حکمرانی فضای مجازی و امنیت ملی/ مسعود موسوی
فضای مجازی از جمله حوزههایی است که تحولات آن کل کشور را تحت تأثیر قرار میدهد و اثرات مستقیمی بر امنیتی ملی کشور دارد. طی ماه‌های اخیر فضای مجازی در کشور هم‌زمان با ناآرامیهای شکل گرفته به دنبال مرگ خانم مهسا امینی، شرایط ویژهای را سپری کرده است. در این مقاله با مرور این تحولات و سیاست‌گذاری‌های انجام شده در فضای مجازی تلاش خواهیم کرد مهم‌ترین چالش‌های موجود در سیاست‌گذاری در این فضا را مورد بررسی قرار دهیم.
◄ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت؛ ضرورت توجه به دیدگاه‌های بدیل/ سعید صادقی جقه
بیش از یک سال از تصویب و اجرای «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» گذشته است. با این حال، آمارهای رسمی مربوط به ازدواج و طلاق و نیز آمارهای مربوط به موالید، حاکی از این واقعیت تلخ است که طی این مدت، روندهای منفی موالید و نیز ازدواج و طلاق نه تنها کنترل نشدهاند، بلکه وخیمتر شده‌اند. این امر بیانگر ضرورت توجه به عوامل و دیدگاه‌های بدیلِ مؤثر در روندهای جمعیتی است. نوشتار حاضر ضمن مرور اهداف و دستاوردهای قانون مذکور، موضوع کاهش ازدواج و فرزندآوری را با رویکرد زمینهمند بررسی کرده و توصیههایی برای بازنگری در سیاستهای مربوطه ارائه نموده است.
◄ بازتاب روندهای خشکیدن کشور بر امنیت ملی/ مراد کاویانی راد
طی چند دهه گذشته درهم‌تنیدگی و هم‌افزایی فَرین‌های آب‌وهوایی با عوامل انسانی به بحران آب در ایران انجامیده است. طی این بازه زمانی گرمایش زمین، دگرش‌های آب و هوایی، کاهش بارش، افزایش شمار سدها، گسترش کشاورزی، خشکیدن رودها، برداشت بیرویه از آبخوانها، بیپروایی نسبت به حقآبه تالاب‌ها و کم‌توجهی به بایسته‌های سازگاری با دگرش اقلیم و تنگناهای آبی پیش رو، آینده بیمناکی فرارروی امنیت ملی در ابعاد امنیت آبی، امنیت غذایی و امنیت زیست محیطی کشور گشوده است. خشکسالیهای انباشتی این بازه زمانی به همراه خشکسالیهای پیاپی و پیوسته سه سال آبی گذشته به کاهش گسترده آب پشت سدها، کَندن چاههای عمیق جدید، تشدید فرونشست زمین، پایان زیست برخی جوامع محلی و پایان توسعه در بسیاری از نواحی انجامیده و در آینده هزینههای امنیتی کلانی بر کشور بار خواهد کرد. نوشتار پیش رو بر آن است که بازتاب روندهای خشکیدن کشور بر امنیت ملی را بررسی و واکاوی کند.
◄ بازتاب کم‌بارشی سال آبی جاری بر امنیت آب کلانشهر تهران/ گروه مطالعات ایران
تهران با جمعیتی افزون بر نُه میلیون تَن با آب و هوایی نیمه‌خشک، بیشینه بارش خود را در نیمه نخست سال آبی دریافت می‌کند. بر پایه داده‌ها تا پایان فصل پاییز سال آبی جاری در این شهر فقط ۳۱ میلی‌متر بارش ثبت شده و میانگین مصرف آب تهران در روز به ۳میلیارد و ۳۰۰میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که تهران دچار خشکسالی انباشته شده و جبران این خشکسالی نیازمند بارش‌های مناسب است. دیگر آنکه در آستانه زمستان پیشِ رو ذخیره روزانه آب در مخازن آب این شهر یک میلیون متر مکعب برآورد شده در حالی که در وضعیت نرمال این میزان نزدیک به ۱میلیون و ۴۰۰هزار متر مکعب است. به‌گفته کارشناسان مخازن آب استان تهران در پایین‌ترین حد استاندارد خود قرار دارند و مصرف آب شهروندان بیش از اندازه استاندارد است. از این رو، وضعیت منابع آب تهران بسیار شکننده است. نوشتار پیشِ رو بر آن است که بازتاب‌های امنیتی – جغرافیایی کم‌بارشی و دیربارشی سال آبی جاری را بر امنیت آب این کلانشهر بررسی و واکاوی کند.
◄ بایسته‌های اعتمادسازی قضایی در محاکمات ناآرامیهای اخیر/ زینب عبدالله خانی
نظام قضایی ملجأ و پناهی است که اشخاص برای داد ستاندن به آن پناه می‌برند. تفاوتی ندارد که طرف دعوا چه کسی باشد، موضوع دعوا چه باشد یا قدرت و زور کدام طرف بیشتر باشد، در هر صورت دادگاه به قضاوت عادلانهٔ خود می‌پردازد تا حق مظلوم را بستاند. در این میان ممکن است در رسیدگی به برخی از رفتارها شائبهٔ طرفداری کردن دادگاه از یک طرف دعوا مطرح شود؛ مسئله‌ای که در محاکمات ناآرامیهای اخیر مطرح شده است. در این نوشتار به عوامل زمینه‌ساز بی‌اعتمادی در محاکمات ناآرامیهای اخیر و راهکارهای برطرف شدن آن پرداخته می‌شود.
◄ مسائل و چالش‌های انتظامی کشور در پنج سال آینده/ محسن مرادیان
نیروی انتظامی یکی از نهادهای مهم و محوری جامعه بوده و به عنوان مجری قواعد و برقرارکننده نظم و امنیت عمومی، پیوسته در ارتباط و تعامل با مردم است. این ویژگی یعنی تعامل بین نیروهای پلیس و افراد جامعه، نیاز به اعتماد متقابل دارد که بهنظر میرسد با وقوع حوادث اخیر و تلاش پلیس برای کنترل ناآرامی‌ها، این اعتماد به عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی پلیس، خدشهدار شده و فرماندهی انتظامی باید طی سالهای پیشِ رو، تلاش برای ترمیم چهره پلیس را دوچندان کند. نوشته حاضر بر آن است تا بهمنظور کمک به فرماندهی جدید انتظامی، به تحلیل چالش‌های انتظامی نه‌چندان دور کشور بپردازد. چالش‌هایی که اگر با بهره‌گیری از زمان، به تمهید چگونگی مواجهه با آن‌ها نپردازیم، مشکلات جدی برای امنیت کشور در پی خواهند داشت. علاوه بر چالش اعتماد به پلیس، فرماندهی انتظامی با چالش‌های درون‌سازمانی نیز مواجه است که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
◄ احیای برجام و چالش‌های پیش‌رو/ سیدعلی مرندی
تحلیلی در حال شکل‌گیری است که در شرایط پس از ناآرامیهای ۱۴۰۱ جمهوری اسلامی ایران را تشویق به احیای برجام تحت هر شرایطی می‌کند و علت این موضوع را ایجاد امید در جامعه ذکر می‌کند. واقعیت آن است که احیای برجام می‌تواند لااقل در کوتاه مدت طبقه متوسط شهری را نسبت به آینده امیدوار سازد و همچنین روابط با غرب را بهبود بخشد اما عدم توجه به برخی از نکات می‌تواند برگ برنده امیدوارسازی جامعه را به ناامیدی تبدیل کند. چه آن که در صورت احیای برجام چالش‌هایی نظیر «تحریم‌های دوره ترامپ»، «تحریم مبادلات چرخه دلار (U-Turn)»، «دستورالعمل‌های FATF»، «تعلیق تحریم به جای رفع آن»، «امکان خروج رئیس‌جمهور بعدی آمریکا از برجام»، «امکان استفاده از مکانیزم ماشه» و «پرونده PMD» می‌توانند بهره‌مندی اقتصادی ایران از منافع را دچار خدشه کنند. چنانچه ایران در مذاکرات برای این چالش‌ها چاره‌ای نیاندیشیده باشد می‌تواند به ناامیدی گسترده‌تر و پایدارتری منجر شود. بنابراین مهم‌تر از نفس توافق، «محتوای توافق» است که به بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی منجر گردد تا بتواند به عنوان مؤلفه‌ای برای ایجاد امید در جامعه کارکرد داشته باشد.
◄ قرار گرفتن سپاه در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا و پیامدهای آن/ یاسر نورعلی‌وند
در یک ماه گذشته بحث‌ها و کنش‌های مختلفی در فضای عمومی و سیاسی اروپا برای قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا درگرفت که نهایتاً به تصویب قطعنامه جنجالی پارلمان اروپا در این رابطه منجر شد. اگرچه برخلاف انتظارات عمومی، بررسی تروریستی نامیدن سپاه در دستور کار نشست ۲۳ ژانویه شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا قرار نگرفت اما این به معنای منتفی شدن این اقدام نیست. این اقدام همچنان در حالی در محافل سیاسی اروپایی در دست بررسی است که اجرایی شدن آن از نظر قانونی نیازمند مصوبه شورای اتحادیه اروپا و طی روند حقوقی و بوروکراتیک در چارچوب قوانین این اتحادیه و به پیشگامی قضایی یکی از دولت‌های عضو یا یک کشور ثالث است. گزارش حاضر به این محورها می‌پردازد که معنی و تأثیر قطعنامه پارلمان اروپا چیست، روند بوروکراتیک و حقوقی تروریستی نامیدن سپاه در سازوکارهای اتحادیه اروپا چگونه است، در چه صورتی این اقدام نهایی می‌شود و چه پیامدهایی برای سپاه و جمهوری اسلامی ایران دارد.
◄ تحولات جدید سوریه و منافع جمهوری اسلامی ایران/ امین پرتو
در ماه گذشته، سوریه شاهد تحولات چندی بود که هر یک بیش و کم به منافع جمهوری اسلامی ایران مربوط میگردید. بازی جدیدی که ترکیه در رابطه با سوریه آغاز کرده و کوشش می‌کند بعد از دوازده سال دخالت مستقیم در جنگ داخلی سوریه و درگیری نظامی مستقیم با دمشق، مجدداً رابطه سیاسی با اسد برقرار کند، مهم‌ترین و پیچیدهترین این تحولات بود. اقدامات رژیم صهیونیستی در سوریه علیه آنچه این رژیم شبکه یکپارچه دفاع هوایی ایران در سوریه می‌خواند و خنثی کردن طرح شهید سلیمانی برای شکل دادن به جبهه دوم مقاومت در شمال فلسطین اشغالی، تصویب قانون موسوم به «کپتاگون» در کنگره آمریکا علیه دولت سوریه و حزب‌الله لبنان، مواضع اتحادیه اروپا علیه دولت سوریه که به نوعی ادامه مواضع دوازده سال گذشته این اتحادیه است و در نهایت متغیر اقتصادی در روابط تهران و دمشق، مهم‌ترین تحولات مزبور بوده که به نوعی مستقیم یا غیرمستقیم به منافع جمهوری اسلامی ایران در سوریه مربوط میگردد و بررسی آن‌ها موضوع نوشتار حاضر است.
◄ سناریوهای جنگ اوکراین/ مهدی شاپوری
در حالی که به یکسالگی جنگ اوکراین نزدیک میشویم، بحثهای زیادی در مورد چشمانداز این جنگ و سناریوهای محتمل دربارۀ سرنوشت آن مطرح است. پیروزی روسیه بهرغم پیشبینیهای اولیه محقق نشد و احتمال آن نیز به نظر میرسد بسیار ضعیف شده است. امکان پیروزی اوکراین وجود دارد، اما بسیار دشوار است و بهویژه بستگی به شرایطی از جمله تداوم و تشدید حمایتهای حامیان این کشور از آن دارد. امکان مصالحه میان طرفین برای پایان دادن به جنگ هم وجود دارد اما فعلاً دور از دسترس است. در فقدان پیروزی قاطع یکی از طرفین و مصالحه میان آن‌ها، محتملترین سناریو، جنگ فرسایشی است. جنگ فرسایشی، هزینههای زیادی برای طرفین دارد، اما تا زمانی که ظرفیتهای تداوم جنگ کاهش نیابد و ذهنیتها اصلاح نشود، به نظر میرسد اجتنابناپذیر است.
◄ نگاه دیگران: رویکرد اتاق‌های فکر غربی به موضوع پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین/ علیرضا ثمودی
در ماه‌های اخیر دو موضوع حقوق بشر و بحران اوکراین به مهم‌ترین حوزه‌های تنش در روابط ایران و غرب تبدیل شده است. اتاق‌های فکر در کشورهای غربی با انتشار گزارش، مقاله و یادداشت یا انجام مصاحبه و برگزاری میزگرد، در حال تثبیت این تصویر هستند که ایران شریک جرائم ضد بشری ارتکابی از سوی روسیه در اوکراین است. در این یادداشت تلاش شده است تا مواضع و دیدگاه‌های مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اتاق‌های فکر در اروپا و آمریکا در این زمینه بررسی شوند.
◄ کتاب ماه: تأملی انتقادی بر ابعاد و دلالت‌های راهبردی «امنیت سوژهمبنا»/ مختار نوری
این نوشتار در تلاش است تا به بررسی یکی از ایده‌ها و آثار منتشره در حوزه «امنیت‌پژوهی ایرانی» بپردازد. کتابی با عنوان «امنیت سوژه مبنا» که به قلم دکتر سلمان صادقی‌زاده، یکی از محققان جوان کشور و با همکاری پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شده است. ایده امنیت سوژهمبنا رویکردی جدید در مطالعات امنیتی تلقی می‌شود که برای نخستین بار در جامعه ایرانی مطرح شده است. چنانکه نویسنده اثر بیان داشته این نوع نگرش به امنیت نه فقط از حیث محتوا و صورتبندی نظری، بلکه از حیث رهیافت و روش نیز دارای نوآوری است. طرح چنین مباحثی توسط نویسنده اثر، ما را مجاب خواهد ساخت تا با بررسی مدعیات مذکور به درک بهتری از این ایده دست پیدا کنیم. بنابراین، هدف آن است تا اولاً ابعاد، محورها و حدود و ثغور ایده مذکور و جایگاه آن در مطالعات امنیت‌پژوهی را بررسی کنیم و ثانیاً دلالت‌های راهبردی و کاربردی چنین ایده‌ای را برای فهم چالش‌ها و معضلات امنیتی موجود در جامعه ایرانی ترسیم نماییم. در نتیجه، بحث حاضر با اتخاذ رویکردی انتقادی می‌کوشد ضمن معرفی کلی کتاب و نگرش‌های نهفته در آن، دلالت‌های امنیتی و راهبردی آن را سنجش و ارزیابی کند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.