روش پژوهش در روابط بین‌الملل

روش پژوهش در روابط بین‌الملل

کتاب «روش پژوهش در روابط بین‌الملل» منبعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگران روابط بین‌الملل است تا با مراجعه به آن، به شناخت و فهم مناسبی از طیف وسیعی از روش‌های پژوهش و روش‌شناسی دست پیدا کنند. روش پژوهش و روش‌شناسی عناصری هستند که به ما اجازه فهم و تفسیر جهان پیرامون‌مان را می‌دهند. فهم روش‌ها در واقع فهم منطق اساسی و نهفته در کار پژوهشی است. اثر پیش‌رو افزون‌بر کمک به شما برای ایجاد بستر و زمینه‌های لازم در انتخاب روش مناسب، در موضوع‌های مهم ازجمله انتخاب پرسش پژوهش، راهنمایی‌هایی عملی دربارهٔ نحوهٔ نگارش را در اختیار شما قرار می‌دهد. هدف کتاب ارائه ابزارها و راهنمایی‌های ضروری در فرایند پژوهش است تا بتوانید از میان گزینه‌های بی‌شماری که با آن مواجه هستید، دست به انتخاب صحیح بزنید. این متن همچنین یک کتاب راهنمای کاربردی برای نگارش مقاله، پایان‌نامه و رساله است.

کریستوفر لمونت استادیار رشتهٔ روابط بین‌الملل در بخش روابط بین‌الملل و سازمان‌های بین‌المللی در دانشگاه گرونینگن هلند و همچنین از رؤسای بخش «پژوهش در حوزهٔ اخلاق و جهانی‌شدن» در مؤسسهٔ مطالعات جهانی‌شدن دانشگاه گرونینگن است. همچنین در مؤسسهٔ عدالت انتقالی در دانشگاه اولستر در ایرلند شمالی به‌عنوان پژوهشگر فوق‌دکتری، در دانشگاه زاگرب در کرواسی در چارچوب برنامهٔ فولبرایت سابقهٔ فعالیت پژوهشی دارد. حقوق بشر و عدالتِ انتقالی از جمله علایق پژوهشی لمونت است. آثار پژوهشی وی شامل مجموعه‌ای از تک‌نگاری‌ها، کتاب عدالت کیفری بین‌المللی و سیاست تبعیت و مقاله‌های پژوهشی فراوان است.

نویسنده: کریستوفر لمونت
مترجم: علیرضا ثمودی پیله‌رود
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۲۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۷-۳۷-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

===فهرست مطالب===

سخن ناشر ۱۳

مقدمه ۱۵

مقدمۀ مترجم ۱۷

دربارۀ نویسنده ۱۹

مقدمه

پژوهش و نگارش در حوزۀ روابط بین‌الملل ۲۶

روش‌های پژوهش به مثابه رهنمود ۳۰

سازمان‌دهی فصل‌های کتاب ۳۳

نتیجه‌‌گیری ۴۲

پی‌نوشت‌ها ۴۲

فصل اول: روش‌های پژوهش در روابط بین‌الملل

از روش‌شناسی تا روش ۵۱

معرفت شناسی‌های رقیب: تجربه‌گرایی و تفسیرگرایی ۵۳

تجربه‌گرایی ۵۵

تفسیرگرایی ۵۷

از نظریه تا روش: انتخاب‌های پژوهشی ۵۸

اندیشیدن به روش‌شناسی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی ۶۵

بازگشت به مبانی اساسی: تفکر انتقادی دربارۀ روابط بین‌الملل ۶۷

خلاصۀ فصل ۶۹

منابع برای مطالعۀ بیشتر۷۱

پی‌نوشت‌ها۷۱

فصل دوم: پرسش‌های پژوهش و طرح پژوهش

تعریف پژوهش پرسش‌محور ۷۶

از عنوان (موضوع) پژوهش تا پرسش پژوهش ۷۸

پرسش‌های پژوهش تجربی ۷۸

پرسش‌های پژوهش تفسیری ۸۶

پژوهش تفسیری و نظریۀ انتقادی ۸۸

پژوهش تفسیری و سیاست نمادین ۸۹

خلاصه: تجربه‌گرایی یا تفسیرگرایی ۸۹

از پرسش پژوهش تا طرح پژوهش ۹۰

طرح پژوهش تجربی ۹۱

طرح پژوهش: پرسش پژوهش تا نمونه‌پژوهی ۹۳

طرح پژوهش تفسیری ۹۵

طرح‌نامۀ پژوهش ۹۸

خلاصۀ فصل ۱۰۰

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۰۱

پی‌نوشت‌ها۱۰۲

فصل سوم: اخلاق پژوهش

اخلاق، حامیان مالی و طرح پرسش‌های اشتباه ۱۰۷

سرقت علمی و تقلب دانشگاهی ۱۰۹

اخلاقِ پژوهش و سرقت علمی ۱۱۰

ارجاع‌دهی و نقل قول ۱۱۳

دستکاری و تحریف شواهد ۱۱۵

سوژه‌های انسانی: کمیته‌های اخلاق و هئیت‌های نهادی بررسی ۱۱۶

مجموعه قوانین اخلاقی رفتاری ۱۲۰

رویکردهای مختلف به موضوع اخلاق ۱۲۲

خلاصۀ فصل ۱۲۶

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۲۷

پی‌نوشت‌ها ۱۲۷

فصل چهارم: نگارش ادبیاتِ پژوهش

ادبیات پژوهش: آن چه هست و آن چه نیست ۱۳۵

آغاز ادبیات پژوهش ۱۳۹

جستجو در میان منابع موجود ۱۳۹

یادداشت‌برداری خوب ۱۴۲

نگارش ادبیات پژوهش ۱۴۴

سازمان‌دهی ادبیات پژوهش ۱۴۵

خلاصۀ فصل ۱۴۸

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۴۹

پی‌نوشت‌ها ۱۴۹

فصل پنجم: روش‌های کیفی در روابط بین‌الملل

چیستی و چرایی استفاده از روش‌های کیفی در روابط بین‌الملل ۱۵۳

گردآوری داده‌های کیفی ۱۵۴

پژوهش بایگانی یا سند محور ۱۵۶

اسناد رسمی و پژوهش بایگانی محور ۱۵۷

رسانه‌ها و گردآوری منابع دست دوم ۱۵۸

محدودیت‌های پژوهش سند محور ۱۵۹

مصاحبه‌ها ۱۶۱

شکل‌های مختلف مصاحبه: ساختمند، نیمه‌ساختمند و غیرساختمند ۱۶۱

مصاحبه‌های ساختمند ۱۶۲

مصاحبه‌های نیمه‌ساختمند ۱۶۲

مصاحبه‌های غیرساختمند ۱۶۳

انجام مصاحبه: راهنمایی‌ها و توصیه‌های کلی ۱۶۴

گفتگوی گروه‌های متمرکز ۱۶۷

پژوهش اینترنت‌محور ۱۶۸

تحلیل داده‌های کیفی ۱۷۰

تحلیل محتوا ۱۷۱

تحلیل گفتمان ۱۷۴

خلاصۀ فصل ۱۷۶

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۷۷

پی‌نوشت‌ها ۱۷۸

فصل ششم: روش‌های کمی در روابط بین‌الملل

روش‌های کمی در روابط بین‌الملل: چیستی و چرایی استفاده از این روش‌ها ۱۸۵

مزیت‌های روش‌های کمی ۱۸۷

روش‌های صورت‌گرا و نظریۀ بازی‌ها در روابط بین‌الملل ۱۹۰

روش‌های کمی: مجموعه داده‌ها و تحلیل آماری ۱۹۷

پیمایش و طراحی پرسش‌نامه ۱۹۸

تحلیل آماری ۲۰۳

خلاصۀ فصل ۲۰۷

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۰۸

پی‌نوشت‌ها ۲۰۸

فصل هفتم: پژوهش با روش‌های ترکیبی در روابط بین‌الملل

پژوهش با روش‌های ترکیبی: چیستی و چرایی استفاده از آن ۲۱۴

پژوهش با روش‌های ترکیبی و مکمل بودن آن ۲۱۴

پژوهش روش‌های ترکیبی و چندسویه‌نگری ۲۱۷

پژوهش روش‌های ترکیبی و گردآوری کل‌نگرانه داده‌ها ۲۲۰

روش‌های نوآورانه: مدل‌های شبیه‌سازی ۲۲۲

طراحی مدل کارگزار محور ۲۲۵

بررسی رهنمودهایِ کاربردی در مورد روش‌های ترکیبی ۲۲۶

خلاصۀ فصل ۲۲۸

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۲۹

پی‌نوشت‌ها ۲۳۰

فصل هشتم: نمونه‌پژوهی در روابط بین‌الملل

نمونه‌پژوهی چیست؟ ۲۳۶

طرحِ نمونه‌پژوهی ۲۴۴

سازوکارهای علّی و فرایندیابی ۲۴۹

خلاصۀ فصل ۲۵۳

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۵۳

پی‌نوشت‌ها ۲۵۴

فصل نهم: پژوهش میدانی در روابط بین‌الملل

چرایی انجام پژوهش میدانی ۲۶۱

پژوهش میدانی چیست؟ ۲۶۴

پژوهش میدانی: دسترسی و روش‌ها ۲۶۶

با چه کسی صحبت کنیم و چه بپرسیم؟ ۲۶۷

پژوهش میدانی: آسیب، رضایت و شفافیت ۲۷۲

خلاصۀ فصل ۲۷۷

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۷۹

پی‌نوشت‌ها ۲۷۹

فصل دهم: ساختار و نحوۀ نگارش پژوهش

نگارش یک اثر علمی و دانشگاهی: عناصر اصلی مقالۀ پژوهشی ۲۸۴

چکیده ۲۸۵

مقدمه ۲۸۶

ادبیات (پیشینه) پژوهش ۲۸۶

روش‌شناسی ۲۸۷

روش‌شناسیِ پژوهش کمی ۲۸۸

تحلیل داده‌ها ۲۸۹

نتیجه‌گیری ۲۹۰

منابع/ کتاب‌شناسی ۲۹۱

نگارش پژوهش: گام نخست- خطوط کلی را بنویسید ۲۹۲

نگارشِ پژوهش: گام دوم- آغازِ فرایند نگارش ۲۹۴

فرایند نگارش: راهنمایی‌هایی در مورد سبک‌شناسی ۲۹۵

نگارش پژوهش: گام سوم- چند بار پیش‌نویس … ۲۹۹

خلاصۀ فصل ۳۰۰

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۳۰۱

پی‌نوشت‌ها ۳۰۱

واژه‌نامه ۳۰۳

منابع ۳۱۷

نمایه ۳۳۱

مجموعهٔ سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (۲۰۲۱-۱۹۹۳)

مجموعهٔ سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (۲۰۲۱-۱۹۹۳)

تأثیر تحولات سه دهۀ پس از فروپاشی در سطح داخلی، منطقه‏‌ای و بین‌‏المللی، به‏‌خوبی در آیین نظامی روسیه قابل دیدن است. با مطالعۀ سندهای راهبردی روسیه که در این کتاب گردآوری شده است، به‌‏خوبی روند تحول در نگرش رهبران روسیه به جهان پساشوروی و شکل‏‌گیری نظم جدید بین‌‏المللی دیده می‌‏شود. مطالعه و بررسی این سندها برای استادان، دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، روابط بین‌‏الملل، مطالعات منطقه‏‌ای و مطالعات روسیه و اوراسیا، ابزاری مناسب برای درک روند دگرگونی در نگرش‏‌های سیاسی، امنیتی و نظامی رهبران روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و پیامدهای منطقه‏‌ای و بین‌المللی آن فراهم می‏‌آورد. این دگرگونی، به‌‏ویژه در مورد سیاست خاورمیانه‏‌ای روسیه و روابط این کشور با ایران بسیارمهم است.

گردآورندگان و مرتجمان کتاب، الهه کولایی استاد مطالعات منطقه‏‌ای دانشگاه تهران، مقاله‌‏ها و کتاب‏‌های بسیاری را در مورد اتحاد شوروی، فدراسیون روسیه و جمهوری‌های پیشین اتحاد شوروی تالیف، ترجمه و منتشر کرده است. سیکا سعدالدین دانش‌‏آموخته دکتری مطالعات منطقه‏‌ای از دانشگاه تهران است. زهره خان‌‏محمدی از پژوهشگران حوزۀ مطالعات روسیه، در ویرایش سندها به زبان روسی همکاری داشته است.

گردآوری و برگردان: الهه کولایی، سیکا سعدالدین، زهره خان‌محمدی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۸۵۰٫۰۰۰ریال
شابک: ۳-۳۵-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

حقوق و دیپلماسی آب‌‏های فرامرزی

حقوق و دیپلماسی آب‌‏های فرامرزی: با نگاهی به حکمرانی آب در اتحادیه اروپا

فشارهای مختلف ناشی از اقدامات انسانی در عصر کنونی به تخریب گسترده کیفیت و کمیت منابع آب شیرین در جهان منجر شده است. «امنیت آب»، یکی از مسائل مهم توسعه، صلح و ثبات در قرن بیست‏‌و‏یکم است و با توجه به شرایط متغیر هیدرولوژیکی، پیچیده‌تر نیز می‌شود. حدود ۴۷درصد از آب‌های سطحی زمین در حوضه‌های مشترک حداقل دو کشور قرار دارند. درنتیجه، باید به بخش عمده‌ای از بحران آب در حال ‌ظهور، در یک بستر بین‌المللی توجه شود. این امر در اتحادیه اروپا با داشتن بیشترین و پیچیده‌ترین حوضه رودخانه‌های مشترک در جهان، مهم‌تر است. درحالی‌‎که اتحادیه اروپا یکی از گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین رژیم‌های سیاست آب فراملی را دارد، چارچوب حاکمیت فرامرزی آن، کاستی‌های ساختاری دارد که به ایجاد گره‌های دشوار در مسیر همکاری بر سر رودخانه‌های مشترک منتهی ‌می‌شود. این مطالعه اولین تحلیل انتقادی از وضعیت اروپا در رسیدگی به مسائل مطرح در این حوزه است.

نویسنده کتاب، گابو بارنیای، وکیل و کارشناس حقوق محیط‌زیست و اتحادیه اروپاست. او فارغ‌‏التحصیل کارشناسی ارشد حقوق از دانشگاه اوتووش لوراند بوداپست و همچنین از کالج دانشگاهی لندن است. در طول مذاکرات الحاق اتحادیه اروپا، به‌عنوان وابسته محیط‌زیست مجارستان در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۱۹۹۹-۲۰۰۳ در بروکسل خدمت کرد. بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴، معاون وزیر امور خارجه در امور سیاست‌های ساختاری اتحادیه اروپا در وزارت امور خارجه مجارستان بود. در این سمت او مسئول هماهنگی مواضع اتحادیه اروپا در زمینه محیط‌زیست، آب‌وهوا و سیاست انرژی، کشاورزی، حمل‌ونقل، بازار داخلی و همچنین مذاکرات سازمان ملل در حوزه توسعه پایدار بود. از سال ۲۰۱۴ به بعد، به‌‏عنوان مشاور حقوقی مستقل فعالیت می‌کند.

نویسنده: گابو بارنیای
مترجم: علی رودباری، پیمان حسنی، آیدا تقی‌خانی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
شابک: ۶-۳۴-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

اصول اخلاقی عصب‌شناسی و امنیت ملی

اصول اخلاقی عصب‌شناسی و امنیت ملی

کاربردهای عصب‌‏شناسی در حوزۀ امنیت ملی در حال حاضر بسیار متنوع‏ و به‌‏سرعت در حال رشد است. عصب‏‌شناسی در مفهوم عملیاتی آن، به‌‏سبب ظرفیت بالقوه‏‌اش در کشف تروریست‏‌ها، کمک به مجروحان و یافتن درمان اختلالات فشار روانی پساآسیبی جذاب است. عصب‌‏شناسی نقطه‏‌ای همگرا میان علومی همچون هوش مصنوعی، زیست‌‏شناسی ترکیبی و علم نانو است. این همگرایی و کاربردهای فناورانه‌‏شان نویدبخش دامنه‏‌ای از اقدامات خارق‌‏العاده است، مانند درمان مجموعۀ وسیعی از بیماری‏‌ها، ماشین‌‏ها و ربات‏‌های دارای احساس، پایان‏‌یافتن کارگران یدی و عمرهای بسیار طولانی. این قابلیت‌‏ها موجب بروز مسائل اخلاقی عمیقی نیز شده است. در فرایند اکتشافات این پرسش اخلاقی‌ به‌وجود می‌آید که چگونه می‌توانیم یا چگونه باید از این نوآوری‌ها استفاده کنیم. این فناوری‌‏ها علاوه بر کاربردهایشان در حوزۀ امنیت ملی، ممکن است در فضاهایی که اقدامات غیرمجازی همچون کشتار افراد صورت می‏‌گیرد نیز از سوی دولت‏‌ها و نمایندگانشان برای حفظ منافع به کار روند. اینجا همان فصل مشترک میان عصب‏‌شناسی و امنیت ملی است که موضوع کتاب است.

نویسنده کتاب، نیکولاس ج. اِونز استادیار دانشکدۀ فلسفه در دانشگاه ماساچوست لوول است. اخلاق علوم زیستی و نظامی و امنیت سلامت از حوزه‌های مورد علاقه اوست. او یکی از نویسندگان کتاب پیام ابوال: بهداشت عمومی و درمان در قرن بیست‌‏ویکم (۲۰۱۶) است.

نویسنده: نیکولاس ج. اِونز
مترجم: سید حسن حسینی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ریال
شابک: ۸-۲۷-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

چارچوب عملیات روانی مدرن علیه جمهوری اسلامی ایران

چارچوب عملیات روانی مدرن علیه جمهوری اسلامی ایران

  • جمهوری اسلامی ایران از ابتدای پیدایش خود با انواع و اقسام فشارها و روش‌های متنوع نبرد از طرف دشمنان خویش مواجه بوده و هست، فرایندی که عملیات روانی بخش مهمی از آن را به خود اختصاص داده است.
  • روشمندی نبردها و عملیات روانی در دوران مدرن با تغییرات زیادی مواجه شده است که در چارچوب گذار از علوم اجتماعی نیوتنی به علوم اجتماعی کوانتومی قابل‌پردازش است. گذرا از فیزیک نیوتنی به فیزیک کوانتومی یعنی گذار از سیستم‌های ساده خطی به سیستم‌های پیچیده غیرخطی.
  • در این رویکرد، عملیات روانی پدیده‌ای جدای از ابعاد اقتصادی، نظامی، سیاسی، امنیتی و به‌صورت کلی سیستم حکمرانی جامعه هدف نیست بلکه در برهم‌کنش با این ابعاد و امور است که عملیات روانی علیه یک جامعه طراحی و مورد کاربست قرار می‌گیرد.
  • ساختار حکمرانی ایرانی باید پاسخ‌های سیستمی به تهاجم‌های سیستمی ارائه دهد و در صورت عادت به ارائه پاسخ‌های غیر سیستمی به دلایل نظام انتخاباتی غیر انباشتمند، ساختارهای مبهم کنش سیاسی، حکمرانی متشتت و به بهانه وجود شرایط آشوب، فوریت، موقعیت بحرانی و… آسیب‌پذیری‌ها تعمیق پیدا می‌کنند و چرخه جنگ ترکیبی و بحران حکمرانی تکمیل‌ می‌شود؛ چرخه‌ای که عین و ذهن و تصویر و واقعیت را با هم مورد آسیب قرار می‌دهد.
  • عملیات روانی در ساحتی ترکیبی معنا دارد و همه ابعاد اجتماعی، نظامی، اقتصادی، حکمرانی و… را در برمی‌گیرد و می‌تواند هر سه سطح فیزیکی فشار و نبرد، مجازی و محیط اطلاعاتی و همچنین شناختی و محیط ادراکی را تحت‌تأثیر قرار دهد. موضوعی که علیه جمهوری اسلامی ایران نیز در حال وقوع است.
  • رویارویی جمهوری اسلامی ایران با این عملیات روانی و ترکیبی اگر از نوع مواجهه ترکیبی، متمرکز و سیستمی نباشد، موفق نخواهد بود. همان‌گونه که در چارچوب عملیات روانی توضیح داده شد، عملیات روانی مدرن یک مفهوم تقلیل‌یافته نیست و سه‌گانه ساحت عینی، اطلاعاتی و شناختی را شامل می‌شود.
  • مجموع این مؤلفه‌ها و هدف نهایی عملیات روانی مبتنی بر یک چارچوب ترکیبی، به شکست کشاندن ایده و کارایی حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران است و بدون تفکر سیستمی و چارچوبی ترکیبی نمی‌توان برای آن چاره‌ای اندیشید. فرایندی که بدون اتکا به مشارکت‌های مردمی میسور نخواهد بود.
  • یکی از بهترین راه‌ها برای ایجاد انباشت در حکمرانی و سیاست‌گذاری و به‌تبع آن مقابله با عملیات روانی دشمن علیه ج.ا.ایران را می‌توان روی آوردن به حکمرانی داده‌محور و شفاف دانست. شفافیت درواقع به صحنه آوردن ناظر عمومی یعنی مردم و جامعه است، ناظری که حیات انقلاب به آن وابسته است.
فرایندهای امنیت سایبری

وبینار «فرایندهای امنیت سایبری»

ارائه: دکتر حیدرعلی بلوجی/محقق مسائل امنیت بین‌المللی

زمان: سه‌شنبه ۱۴۰۰/۵/۲۶  ساعت: ۱۸:۰۰

بلیط شرکت در وبینار با ۱۰۰ درصد تخفیف رایگان می‌باشد(ظرفیت ۵۰ نفر). اطلاعات شرکت در وبینار به شماره تلفن همراه و ایمیل ارسال خواهد شد علاوه بر آن از طریق پنل کاربری خود در فروشگاه نیز می‌توانید به وبینار وارد شوید.

با ثبت نام و خرید بلیط از مزایای عضویت در فروشگاه اینترنتی پژوهشکده مطالعات راهبردی بهره‌مند شوید.

اگر مایل به ثبت نام نیستید از لینک مهمان برای ورود استفاده کنید.

اخلال سایبری در انتخابات؛ لزوم تدارک و پیشگیری

آخرین انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده از جوانب گوناگونی مورد توجه تحلیل‏گران و کارشناسان قرار گرفت. یکی از مهمترین وجوه انتخابات مزبور، شائبه دخالت روسیه در روندهای مختلف برگزاری آن بود که گشوده‌‏شدن مرزهایی جدید در فضای سایبری را به دنبال داشته و مشخص ساخت که فضای مجازی می‌‏تواند در تعیین مولفه‏‌های حاکمیتی نقش داشته باشد.

تلاش برای اثرگذاری در نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا که با هدف فراهم‌‏کردن زمینه برای پیروزی دونالد ترامپ، نامزد جمهوری‏خواهان انجام شد، دست کم در دو قالب رخ داد. نخست، هک و نفوذ به صندوق‏‌های ایمیل‏ افراد و نهادهای سیاسی و نیز سامانه‏‌های مرتبط با انتخابات در ایالات متحده آمریکا و انتشار ایمیل‏‌های مزبور پیش از مجمع حزب دموکرات با هدف دامن‌‏زدن به اختلاف‌‏ها و اعتراض‏‌ها در این حزب. و دوم، تولید هزاران پست فیسبوکی، توییتری و … با هدف هدایت افکار عمومی امریکاییان به نفع ترامپ و ضرر کلینتون.

نهادها و مقاماتی نظیر ستاد انتخاباتی حزب دموکرات، وزارت امنیت میهنی[۱] و نیز سازمان اطلاعات ملی آمریکا با اشاره به این اقدام به عنوان «پویش بزرگ دهه»، تأکید نمودند که مطمئن شده‏‌اند که مقامات ارشد کرملین در این حمله‌‏های سایبری دخالت داشته‌‏اند، چراکه گستره و حساسیت این اقدامات به اندازه‌‏ای بالا بود که فقط مقامات عالی‏رتبه روسی می‏‌توانستند مجوز انجام آن را صادر کنند. البته، در این میان مقامات دولتی بر این نکته نیز تأکید کردند که با توجه به عدم تمرکز نظام انتخاباتی آمریکا و نظارت‏‌های متعدد، امکان تغییر در آرا و یا نتایج انتخابات بسیار اندک است. مقامات روسیه نیز با تکذیب اتهامات مزبور، هر گونه احتمال مشارکت دولت یا نهادهای دولتی روسیه در انتخابات ایالات متحده را رد کردند.

در هر حال، پس از کش و قوس‌‏های فراوان، ایالات متحده رسماً روسیه را به حمله سایبری به این کشور متهم کرده و ۳۵ دیپلمات روس را به دلیل دخالت دولت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده از طریق هک‌‏کردن سیستم اینترنتی کمپین انتخاباتی هیلاری کلینتون و حزب دموکرات، از این کشور اخراج کرد. پس از رخدادهای مزبور، اغلب کشورهای قدرتمند اروپایی، ضمن انتشار اخبار مشابهی از تلاش برای هک سیستم‏‌ها و یا اثرگذاری در امور داخلی‌‏شان، نسبت به خطر حملات سایبری روسیه هشدار دادند. به عنوان مثال، وزیر دفاع بریتانیا، نسبت به حملات سازمان‌‏یافته روسیه هشدار داده و روسیه را کشوری نامید که از اطلاعات غلط به عنوان سلاح استفاده می‌‏کند و به وضوح در صدد تضعیف پیمان ناتو و ایجاد بی‌‏ثباتی است. صدر اعظم آلمان نیز با اشاره به اینکه «حملات سایبری روسیه بخشی از زندگی روزمره شده است»، از ضرورت یادگیری راه‌‏های مقابله با آنها سخن گفت.

فارغ از صحت و سقم اتهامات مزبور و صرف نظر از چالش‌های دیپلماتیک میان روسیه و ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی، نمونه‏‌ای که به اجمال از نظر گذشت، یکی از نمونه‏‌های برجسته و معاصر عملیات روانی پنهان است که به مدد فضای مجازی و شبکه‌‏های اجتماعی آن امکان تحقق پیدا کرده است. برخلاف روش‌‏ها و ابزارهای آشکار جنگ نرم نظیر استفاده از شبکه‌‏های رادیویی و تلویزیونی، عملیات روانی پنهان از طریق فضای مجازی، به دلیل آنکه منبع عملیات و نشر اخبار در آن ناشناخته است، حساسیت متناسبی در مخاطب نسبت به اعتبارسنجی برنمی‏‌انگیزد. به این ترتیب، باورپذیری چنین اخبار و گزارش‌‏هایی بسیار افزایش می‌‏یابد و دولت‏‌های رقیب یا متخاصم می‌‏توانند با سهولت بیشتری در اذهان شهروندان اثر بگذارند. به این ترتیب، افکار، احساسات و نهایتاً رفتار شهروندان بازیچۀ برنامه‌‏ریزان جنگ روانی شده، زمینه سلب اعتماد مردم نسبت به نظام و مسئولان و نهادهای آن فراهم شده، و یأس و نومیدی نسبت به آینده به جای آن می‌‏نشیند. در این نوع از عملیات، عموماً چنین وانمود می‏‌شود که منبع انتشار خبر و گزارش، شهروندان و … داخلی هستند و قصدی جز روشنگری پشت آن نیست. برخی از نمودها و مکانیزیم‏‌های اثرگذاری جنگ عملیات روانی از این قرارند:

  • شایعه‌‏سازی و نشر اکاذیب نسبت به مسئولان و نهادهای نظام و بدبین‌‏سازی مردم نسبت به آنها و عملکردشان؛
  • ایجاد خدشه در روحیه و اراده کارگزاران نظام و تضعیف آن؛
  • شخصیت‌‏سازی کاذب از افراد و جریان‏‌های خاص در میان مردم؛
  • ایجاد هراس و تردید در دل شهروندان نسبت به آینده کشور؛
  • تشدید معضلات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تبدیل آن به بحران.
  • ایجاد بی‏‌تفاوتی در میان نخبگان و سرمایه‏‌گذاران و ترغیب آنها برای مهاجرت و ترک کشور؛
  • تحریک به شورش و ایجاد ناآرامی و… .

تلاش برای تأثیرگذاری در تصمیم‌‏گیری شهروندان سایر کشورها با استفاده از شبکه‏‌های مجازی، که نمونه بارز آن در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده رخ داد و فضای سیاسی و حاکمیتی آن را پس از گذشت نزدیک به دو سال هنوز با خود درگیر نگه داشته است، سیاستگذاران ایرانی را به تأمل، هوشیاری و اقدامات پیشگیرانه فرا می‏‌خواند؛ به ‏ویژه آنکه گزارش‏‌های اطلاعاتی کشورهای مختلف دربردارندۀ این پیش‌‏بینی است که به احتمال زیاد در آینده نیز انتخابات دیگر کشور‌ها مورد هدف قرار خواهد گرفت. همانطور که سازمان‏‌های اطلاعاتی ایالات متحده در مورد پرونده نفوذ در انتخابات ریاست جمهوری اخیر تأکید کردند، مداخله در انتخابات می‌‏تواند توأمان تضعیف اعتماد به روندهای انتخاباتی و نیز بدنام‌‏کردن یک یا چند تن از نامزدها برای افزایش شانس نامزدی خاص را هدف گرفته باشد. در مورد انتخابات ایالات متحده و یا مورد رفراندم برگزیت، شاهد بودیم که هکرها حتی مستقیماً روند اجرایی شمارش آرا را هدف قرار نداده بودند که البته لزوماً به معنای منتفی‌‏بودن آن در آینده نیست.

با توجه به تجارب حاصل از دخالت سایبری در انتخابات و رفراندم‌‏های برگزارشده در کشورهای دیگر، می‌‏توان راه‏کارهایی را جهت آمادگی برای سناریوهای محتمل و برگزاری مطلوب و ایمن انتخابات در کشور پیشنهاد کرد:

ارتقاء فرهنگ انتخاباتی و تصمیم‏‌سازی؛ برخی تحلیل‏‌ها و گزارش‌‏ها حاکی از این نکته بوده است که کاربران رسانه‏‌های اجتماعی، با دریافت پول، متون خاصی را در شبکه‏‌های اجتماعی پست و یا لایک کرده‏ بودند. بدیهی است اثر این‏گونه پست‏‌ها، هنگامی بیشتر می‏‌شود که به گروه‏‌های مرجع یا سلبریتی‏‌ها تعلق داشته باشد. با توجه به اثرگذاری شدید سلبریتی‌‏ها در افکار عمومی، ضروری است هم سیاستگذاران کشور و هم فعالان رسانه‏‌ای و سیاسی و سایر گروه‏‌های مرجع نسبت به سازوکار این تأثیرگذاری تمهید کرده و پیشاپیش آثار سوء آن را به حداقل برسانند.

افزایش توان علمی و فنی در دستگاه‏‌های اجرایی؛ با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از برنامه‏‌های هک، فیشینگ و… با سوءاستفاده از ضعف فناوری و یا سهل‏‌انگاری مجریان در رعایت اصول امنیت سایبری امکان موفقیت می‌‏یابند، آموزش بهنگام دست‏‌اندرکاران، ارتقاء توان فنی دستگاه‌‏های اجرایی و رعایت دقیق پروتکل‏‌های امنیت سایبری از جمله مواردی است که می‌‏تواند زمینه آسیب‌‏پذیری فنی را به حداقل برساند، به ‏ویژه آنکه برگزاری الکترونیکی انتخابات در سال‏‌های اخیر در دستورکار قرار گرفته است. به عنوان مثال، در روزها و هفته‏‌های اخیر، شبکه‏‌های بزرگ اجتماعی نظیر فیسبوک و توییتر، سخت‏گیری‎های بیشتری -نظیر بررسی صحت شماره‌‏ها و ایمیل‏‌های ثبت‏‌نام‌‏کنندگان، اسپم‌‏کردن دائمی مزاحمان، حذف اکانت‏‌های جعلی یا غیرفعال- را در دستور کار قرار دادند که عموماً با هدف کاهش آسیب‏‌پذیری در مقابل تبلیغات/ عملیات روانی انجام گردیده است.

بذل توجه هرچه بیشتر مسئولین نسبت به ظرفیت‏‌ها و ظرافت‏‌های فضای مجازی برای عملیات روانی؛ راهبردهای روانی، همواره بخشی مهمی از امر حکمرانی بوده‌‏اند، اما واقعیت این است که فضای مجازی زمینه بسیار مساعدتری برای این امر مهیا کرده است. بنابراین لازم است مسئولین و سیاستگذاران کشور تحولات جدید حاصل از ترکیب استراتژی‏‌های روانی با ظرفیت‏‌های فضای مجازی را در کنار سایر ابزارهای قدرت ملی مورد توجه بیشتر قرار دهند.

تقویت اعتماد نهادی؛ موفقیت نسبی یا کامل هر گونه عملیات یا راهبرد روانی، مستلزم وجود حداقلی از زمینه‏‌های روانی در میان شهروندان است. بنابراین، مسئولین و نهادهای برگزارکننده انتخابات می‏‌توانند با درک حساسیت و اهمیت مسئله، از هم‌‏اکنون ضمن تلاش حداکثری برای رفع نواقص شناخته‏‌شده در سازوکارهای انتخاباتی، ضمن تقویت و تثبیت اعتماد میان مردم و خود، هر گونه زمینه را برای اثرگذاری سوء درباره نامزدها یا رویه‏‌ها، ایجاد تردید، دعوت به اعتراض و یا ناآرامی در میان شهروندان از طریق عملیات پنهان سایبری، به حداقل برسانند.

گروه مطالعات ایران پژوهشکده مطالعات راهبردی

[۱] . Homeland Security