روش پژوهش در روابط بین‌الملل

روش پژوهش در روابط بین‌الملل

کتاب «روش پژوهش در روابط بین‌الملل» منبعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگران روابط بین‌الملل است تا با مراجعه به آن، به شناخت و فهم مناسبی از طیف وسیعی از روش‌های پژوهش و روش‌شناسی دست پیدا کنند. روش پژوهش و روش‌شناسی عناصری هستند که به ما اجازه فهم و تفسیر جهان پیرامون‌مان را می‌دهند. فهم روش‌ها در واقع فهم منطق اساسی و نهفته در کار پژوهشی است. اثر پیش‌رو افزون‌بر کمک به شما برای ایجاد بستر و زمینه‌های لازم در انتخاب روش مناسب، در موضوع‌های مهم ازجمله انتخاب پرسش پژوهش، راهنمایی‌هایی عملی دربارهٔ نحوهٔ نگارش را در اختیار شما قرار می‌دهد. هدف کتاب ارائه ابزارها و راهنمایی‌های ضروری در فرایند پژوهش است تا بتوانید از میان گزینه‌های بی‌شماری که با آن مواجه هستید، دست به انتخاب صحیح بزنید. این متن همچنین یک کتاب راهنمای کاربردی برای نگارش مقاله، پایان‌نامه و رساله است.

کریستوفر لمونت استادیار رشتهٔ روابط بین‌الملل در بخش روابط بین‌الملل و سازمان‌های بین‌المللی در دانشگاه گرونینگن هلند و همچنین از رؤسای بخش «پژوهش در حوزهٔ اخلاق و جهانی‌شدن» در مؤسسهٔ مطالعات جهانی‌شدن دانشگاه گرونینگن است. همچنین در مؤسسهٔ عدالت انتقالی در دانشگاه اولستر در ایرلند شمالی به‌عنوان پژوهشگر فوق‌دکتری، در دانشگاه زاگرب در کرواسی در چارچوب برنامهٔ فولبرایت سابقهٔ فعالیت پژوهشی دارد. حقوق بشر و عدالتِ انتقالی از جمله علایق پژوهشی لمونت است. آثار پژوهشی وی شامل مجموعه‌ای از تک‌نگاری‌ها، کتاب عدالت کیفری بین‌المللی و سیاست تبعیت و مقاله‌های پژوهشی فراوان است.

نویسنده: کریستوفر لمونت
مترجم: علیرضا ثمودی پیله‌رود
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۲
شمارگان: ۲۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ ریال
شابک: ۷-۳۷-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

===فهرست مطالب===

سخن ناشر ۱۳

مقدمه ۱۵

مقدمۀ مترجم ۱۷

دربارۀ نویسنده ۱۹

مقدمه

پژوهش و نگارش در حوزۀ روابط بین‌الملل ۲۶

روش‌های پژوهش به مثابه رهنمود ۳۰

سازمان‌دهی فصل‌های کتاب ۳۳

نتیجه‌‌گیری ۴۲

پی‌نوشت‌ها ۴۲

فصل اول: روش‌های پژوهش در روابط بین‌الملل

از روش‌شناسی تا روش ۵۱

معرفت شناسی‌های رقیب: تجربه‌گرایی و تفسیرگرایی ۵۳

تجربه‌گرایی ۵۵

تفسیرگرایی ۵۷

از نظریه تا روش: انتخاب‌های پژوهشی ۵۸

اندیشیدن به روش‌شناسی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی ۶۵

بازگشت به مبانی اساسی: تفکر انتقادی دربارۀ روابط بین‌الملل ۶۷

خلاصۀ فصل ۶۹

منابع برای مطالعۀ بیشتر۷۱

پی‌نوشت‌ها۷۱

فصل دوم: پرسش‌های پژوهش و طرح پژوهش

تعریف پژوهش پرسش‌محور ۷۶

از عنوان (موضوع) پژوهش تا پرسش پژوهش ۷۸

پرسش‌های پژوهش تجربی ۷۸

پرسش‌های پژوهش تفسیری ۸۶

پژوهش تفسیری و نظریۀ انتقادی ۸۸

پژوهش تفسیری و سیاست نمادین ۸۹

خلاصه: تجربه‌گرایی یا تفسیرگرایی ۸۹

از پرسش پژوهش تا طرح پژوهش ۹۰

طرح پژوهش تجربی ۹۱

طرح پژوهش: پرسش پژوهش تا نمونه‌پژوهی ۹۳

طرح پژوهش تفسیری ۹۵

طرح‌نامۀ پژوهش ۹۸

خلاصۀ فصل ۱۰۰

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۰۱

پی‌نوشت‌ها۱۰۲

فصل سوم: اخلاق پژوهش

اخلاق، حامیان مالی و طرح پرسش‌های اشتباه ۱۰۷

سرقت علمی و تقلب دانشگاهی ۱۰۹

اخلاقِ پژوهش و سرقت علمی ۱۱۰

ارجاع‌دهی و نقل قول ۱۱۳

دستکاری و تحریف شواهد ۱۱۵

سوژه‌های انسانی: کمیته‌های اخلاق و هئیت‌های نهادی بررسی ۱۱۶

مجموعه قوانین اخلاقی رفتاری ۱۲۰

رویکردهای مختلف به موضوع اخلاق ۱۲۲

خلاصۀ فصل ۱۲۶

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۲۷

پی‌نوشت‌ها ۱۲۷

فصل چهارم: نگارش ادبیاتِ پژوهش

ادبیات پژوهش: آن چه هست و آن چه نیست ۱۳۵

آغاز ادبیات پژوهش ۱۳۹

جستجو در میان منابع موجود ۱۳۹

یادداشت‌برداری خوب ۱۴۲

نگارش ادبیات پژوهش ۱۴۴

سازمان‌دهی ادبیات پژوهش ۱۴۵

خلاصۀ فصل ۱۴۸

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۴۹

پی‌نوشت‌ها ۱۴۹

فصل پنجم: روش‌های کیفی در روابط بین‌الملل

چیستی و چرایی استفاده از روش‌های کیفی در روابط بین‌الملل ۱۵۳

گردآوری داده‌های کیفی ۱۵۴

پژوهش بایگانی یا سند محور ۱۵۶

اسناد رسمی و پژوهش بایگانی محور ۱۵۷

رسانه‌ها و گردآوری منابع دست دوم ۱۵۸

محدودیت‌های پژوهش سند محور ۱۵۹

مصاحبه‌ها ۱۶۱

شکل‌های مختلف مصاحبه: ساختمند، نیمه‌ساختمند و غیرساختمند ۱۶۱

مصاحبه‌های ساختمند ۱۶۲

مصاحبه‌های نیمه‌ساختمند ۱۶۲

مصاحبه‌های غیرساختمند ۱۶۳

انجام مصاحبه: راهنمایی‌ها و توصیه‌های کلی ۱۶۴

گفتگوی گروه‌های متمرکز ۱۶۷

پژوهش اینترنت‌محور ۱۶۸

تحلیل داده‌های کیفی ۱۷۰

تحلیل محتوا ۱۷۱

تحلیل گفتمان ۱۷۴

خلاصۀ فصل ۱۷۶

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۱۷۷

پی‌نوشت‌ها ۱۷۸

فصل ششم: روش‌های کمی در روابط بین‌الملل

روش‌های کمی در روابط بین‌الملل: چیستی و چرایی استفاده از این روش‌ها ۱۸۵

مزیت‌های روش‌های کمی ۱۸۷

روش‌های صورت‌گرا و نظریۀ بازی‌ها در روابط بین‌الملل ۱۹۰

روش‌های کمی: مجموعه داده‌ها و تحلیل آماری ۱۹۷

پیمایش و طراحی پرسش‌نامه ۱۹۸

تحلیل آماری ۲۰۳

خلاصۀ فصل ۲۰۷

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۰۸

پی‌نوشت‌ها ۲۰۸

فصل هفتم: پژوهش با روش‌های ترکیبی در روابط بین‌الملل

پژوهش با روش‌های ترکیبی: چیستی و چرایی استفاده از آن ۲۱۴

پژوهش با روش‌های ترکیبی و مکمل بودن آن ۲۱۴

پژوهش روش‌های ترکیبی و چندسویه‌نگری ۲۱۷

پژوهش روش‌های ترکیبی و گردآوری کل‌نگرانه داده‌ها ۲۲۰

روش‌های نوآورانه: مدل‌های شبیه‌سازی ۲۲۲

طراحی مدل کارگزار محور ۲۲۵

بررسی رهنمودهایِ کاربردی در مورد روش‌های ترکیبی ۲۲۶

خلاصۀ فصل ۲۲۸

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۲۹

پی‌نوشت‌ها ۲۳۰

فصل هشتم: نمونه‌پژوهی در روابط بین‌الملل

نمونه‌پژوهی چیست؟ ۲۳۶

طرحِ نمونه‌پژوهی ۲۴۴

سازوکارهای علّی و فرایندیابی ۲۴۹

خلاصۀ فصل ۲۵۳

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۵۳

پی‌نوشت‌ها ۲۵۴

فصل نهم: پژوهش میدانی در روابط بین‌الملل

چرایی انجام پژوهش میدانی ۲۶۱

پژوهش میدانی چیست؟ ۲۶۴

پژوهش میدانی: دسترسی و روش‌ها ۲۶۶

با چه کسی صحبت کنیم و چه بپرسیم؟ ۲۶۷

پژوهش میدانی: آسیب، رضایت و شفافیت ۲۷۲

خلاصۀ فصل ۲۷۷

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۲۷۹

پی‌نوشت‌ها ۲۷۹

فصل دهم: ساختار و نحوۀ نگارش پژوهش

نگارش یک اثر علمی و دانشگاهی: عناصر اصلی مقالۀ پژوهشی ۲۸۴

چکیده ۲۸۵

مقدمه ۲۸۶

ادبیات (پیشینه) پژوهش ۲۸۶

روش‌شناسی ۲۸۷

روش‌شناسیِ پژوهش کمی ۲۸۸

تحلیل داده‌ها ۲۸۹

نتیجه‌گیری ۲۹۰

منابع/ کتاب‌شناسی ۲۹۱

نگارش پژوهش: گام نخست- خطوط کلی را بنویسید ۲۹۲

نگارشِ پژوهش: گام دوم- آغازِ فرایند نگارش ۲۹۴

فرایند نگارش: راهنمایی‌هایی در مورد سبک‌شناسی ۲۹۵

نگارش پژوهش: گام سوم- چند بار پیش‌نویس … ۲۹۹

خلاصۀ فصل ۳۰۰

منابع برای مطالعۀ بیشتر ۳۰۱

پی‌نوشت‌ها ۳۰۱

واژه‌نامه ۳۰۳

منابع ۳۱۷

نمایه ۳۳۱

مجموعهٔ سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (۲۰۲۱-۱۹۹۳)

مجموعهٔ سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (۲۰۲۱-۱۹۹۳)

تأثیر تحولات سه دهۀ پس از فروپاشی در سطح داخلی، منطقه‏‌ای و بین‌‏المللی، به‏‌خوبی در آیین نظامی روسیه قابل دیدن است. با مطالعۀ سندهای راهبردی روسیه که در این کتاب گردآوری شده است، به‌‏خوبی روند تحول در نگرش رهبران روسیه به جهان پساشوروی و شکل‏‌گیری نظم جدید بین‌‏المللی دیده می‌‏شود. مطالعه و بررسی این سندها برای استادان، دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، روابط بین‌‏الملل، مطالعات منطقه‏‌ای و مطالعات روسیه و اوراسیا، ابزاری مناسب برای درک روند دگرگونی در نگرش‏‌های سیاسی، امنیتی و نظامی رهبران روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و پیامدهای منطقه‏‌ای و بین‌المللی آن فراهم می‏‌آورد. این دگرگونی، به‌‏ویژه در مورد سیاست خاورمیانه‏‌ای روسیه و روابط این کشور با ایران بسیارمهم است.

گردآورندگان و مرتجمان کتاب، الهه کولایی استاد مطالعات منطقه‏‌ای دانشگاه تهران، مقاله‌‏ها و کتاب‏‌های بسیاری را در مورد اتحاد شوروی، فدراسیون روسیه و جمهوری‌های پیشین اتحاد شوروی تالیف، ترجمه و منتشر کرده است. سیکا سعدالدین دانش‌‏آموخته دکتری مطالعات منطقه‏‌ای از دانشگاه تهران است. زهره خان‌‏محمدی از پژوهشگران حوزۀ مطالعات روسیه، در ویرایش سندها به زبان روسی همکاری داشته است.

گردآوری و برگردان: الهه کولایی، سیکا سعدالدین، زهره خان‌محمدی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۸۵۰٫۰۰۰ریال
شابک: ۳-۳۵-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

حقوق و دیپلماسی آب‌‏های فرامرزی

حقوق و دیپلماسی آب‌‏های فرامرزی: با نگاهی به حکمرانی آب در اتحادیه اروپا

فشارهای مختلف ناشی از اقدامات انسانی در عصر کنونی به تخریب گسترده کیفیت و کمیت منابع آب شیرین در جهان منجر شده است. «امنیت آب»، یکی از مسائل مهم توسعه، صلح و ثبات در قرن بیست‏‌و‏یکم است و با توجه به شرایط متغیر هیدرولوژیکی، پیچیده‌تر نیز می‌شود. حدود ۴۷درصد از آب‌های سطحی زمین در حوضه‌های مشترک حداقل دو کشور قرار دارند. درنتیجه، باید به بخش عمده‌ای از بحران آب در حال ‌ظهور، در یک بستر بین‌المللی توجه شود. این امر در اتحادیه اروپا با داشتن بیشترین و پیچیده‌ترین حوضه رودخانه‌های مشترک در جهان، مهم‌تر است. درحالی‌‎که اتحادیه اروپا یکی از گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین رژیم‌های سیاست آب فراملی را دارد، چارچوب حاکمیت فرامرزی آن، کاستی‌های ساختاری دارد که به ایجاد گره‌های دشوار در مسیر همکاری بر سر رودخانه‌های مشترک منتهی ‌می‌شود. این مطالعه اولین تحلیل انتقادی از وضعیت اروپا در رسیدگی به مسائل مطرح در این حوزه است.

نویسنده کتاب، گابو بارنیای، وکیل و کارشناس حقوق محیط‌زیست و اتحادیه اروپاست. او فارغ‌‏التحصیل کارشناسی ارشد حقوق از دانشگاه اوتووش لوراند بوداپست و همچنین از کالج دانشگاهی لندن است. در طول مذاکرات الحاق اتحادیه اروپا، به‌عنوان وابسته محیط‌زیست مجارستان در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۱۹۹۹-۲۰۰۳ در بروکسل خدمت کرد. بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴، معاون وزیر امور خارجه در امور سیاست‌های ساختاری اتحادیه اروپا در وزارت امور خارجه مجارستان بود. در این سمت او مسئول هماهنگی مواضع اتحادیه اروپا در زمینه محیط‌زیست، آب‌وهوا و سیاست انرژی، کشاورزی، حمل‌ونقل، بازار داخلی و همچنین مذاکرات سازمان ملل در حوزه توسعه پایدار بود. از سال ۲۰۱۴ به بعد، به‌‏عنوان مشاور حقوقی مستقل فعالیت می‌کند.

نویسنده: گابو بارنیای
مترجم: علی رودباری، پیمان حسنی، آیدا تقی‌خانی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
شابک: ۶-۳۴-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۳-۱۳۲

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۳-۱۳۲ – فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۲

در شماره ۱۳۳-۱۳۲ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

نظام مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۲/محمود یزدان فام
جمهوری اسلامی ایران‌ همانند اغلب بازیگران اجتماعی با مسائل متعدد روبرو است و منابع محدودی در اختیار دارد. رویکرد عقلانی حکم می‌کند که منابع محدود صرف حل و فصل مسائلی بشود که هزینه‌ای کمتر و بازدهی بیشتری دارند. این گزارش تلاش کرده است با استفاده از نظرات خبرگی و نرم‌افزار میک‌مک، مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران‌ در سال ۱۴۰۲ شناسایی و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متقابل آن‌ها بر همدیگر را بررسی نماید. این مسائل در یک نظام شبکه‌ای جانمایی شده است تا تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌مداران بتوانند بر روی مسائلی تمرکز کنند که تأثیرات بیشتری در کاهش مشکلات دارد.

بایسته‌‏های غیر اقتصادی مهار تورم و رشد تولید در سال ۱۴۰۲/فرزاد پورسعید
مقام معظم رهبری، در پیام نوروزی خود به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۲ شمسی، سال جدید را سال «مهار تورم، رشد تولید» نامیدند. گزارش حاضر، فارغ از جنبه‌‏های اقتصادی تحقق این شعار، به بایسته‌‏های غیر اقتصادی مهار تورم و رشد تولید در شرایط کنونی جامعه ایرانی می‏‌پردازد و آن را شامل «ترمیم سرمایه اجتماعی از طریق امیدآفرینی» و «ترمیم سرمایه انسانی از طریق شایسته‌‏سالاری» می‏‌داند.

تهدیدات اقتصادی-امنیتی ایران در سال ۱۴۰۲/عبداله قنبرلو
انتخاب عبارت «مهار تورم، رشد تولید» به عنوان شعار سال ۱۴۰۲ توسط رهبر معظم انقلاب بازتاب‌دهنده شرایط اقتصادی سخت کشور در وضع کنونی است. طی ده سال گذشته، با اینکه موضوعات اقتصادی با محوریت تولید به عنوان شعار سال انتخاب می‌شد، اما عملکرد اقتصاد کشور معمولاً تأمین‌کننده انتظارات جامعه نبوده و فشار بر جامعه خصوصاً طی شش سال اخیر بیشتر و بیشتر شده است. در وضع فعلی نیز نه‌تنها دولت، بلکه افکار عمومی کشور نیز غالباً ادامه نابسامانی تورمی و تنزل استاندارد زندگی در کشور را قابل‌انتظار می‌داند. دولت برای ایجاد گشایش راه دشواری پیش رو دارد. این گزارش به بررسی و تحلیل چند مشکل اساسی پیش روی اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲ می‌پردازد که در صورت بقا می‌توانند ثبات و امنیت کشور به خطر بیندازند.

گذار از جنبش خطی به جنبش سیال: تأملی بر دوران نهفتگی اعتراضات ۱۴۰۱/ مجتبی قلی‌پور
آیا اعتراضات ۱۴۰۱ پایان یافته است؟ ما در این نوشتار، به یاری بصیرت‌های برگرفته از مطالعات جنبش‌های اجتماعی و مشاهدات میدانی، استدلال می‌کنیم که ما اکنون نه در دوران پایان این جنبش، بلکه در دروان نهفتگی آن به سر می‌بریم. تلاش می‌کنیم منظور از دوران نهفتگی جنبش‌ها و برخی ویژگی‌های دوران نهفتگی جنبش اعتراضی جاری در ایران را برشماریم. سپس مهم‌ترین ویژگی دوران نهفتگی این جنبش که همانا گذار از جنبش خطی به جنبش سیال است را توضیح می‌دهیم و در پایان برخی توصیه‌های راهبردی برای مواجهه‌ای عالمانه و کارآمد با این مرحله در راستای پاسداری از ثبات و امنیت ملی پایدار کشور پیشنهاد می‌کنیم.

سیاست‌گذاری حجاب: ضرورت پرهیز از بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی/ سعید صادقی
اجرای طرح جدید حجاب و عفاف که از اواخر فروردین ۱۴۰۲ آغاز شده است با ملاحظات سیاسی و اجتماعی مختلفی همراه بوده است. یکی از پیامدهای اجرای این سیاست، آثار آن بر ثبات نظام سیاسی است که حفظ و تقویت آن از مهم‌ترین دغدغه‏‌های راهبردی در کشور محسوب می‏‌شود. اگرچه در سیاست‌گذاری‌ها و دستورالعمل‏‌های پیشین تجدیدنظرهایی صورت گرفته است، اما فضای سیاسی و اجتماعی جامعه حاکی از این واقعیت است که ظاهراً کنشگران و ذی‌نفعان موضوع در هر دو سوی طیف موافقان و مخالفان حجاب، با سیاست‏‌های جدید همراهی چندانی ندارند. در گزارش پیش رو، پیامدهای غفلت از اهمیت ثبات‏زدای سیاست‌گذاری‏‌های مرتبط با حجاب بررسی شده و توصیه‌‏هایی راهبردی برای تقویت ثبات سیاسی در خلال سیاست‌گذاری حجاب ارائه شده است.

چالش‌های قانونی فیلترینگ در جمهوری اسلامی ایران/ زینب عبداله خانی
اینترنت و فناوری‌های مبتنی بر آن در جامعه امروز ایران بسیار گسترده شده‌اند تا جایی که می‌شود گفت جزء جدایی‌ناپذیر زندگی مردم هستند. با وجود این، به دلیل تهدیدات امنیتی یا دلایل دیگر، دسترسی به اینترنت روزبه‌روز محدودتر می‌شود. این محدودیت‌ها که موجب نارضایتی‌های گسترده‌ای شده است همواره با حمایت قانون نبوده است. در این نوشتار موضوع فیلترینگ و تقابل قانون با آن بررسی می‌شود.

بایسته‌های مدیریت امنیتی شهرهای بزرگ در عصر خشم شهری/ گروه مطالعات ایران
در قریب به دو دهه گذشته و در سراسر جهان، شهرهای بزرگ صحنه وقوع اعتراضات گسترده خیابانی بوده‌‏اند. این اعتراضات تنها اختصاص به کشورهای فقیر یا در حال توسعه ندارند. کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته و سطح رفاه بالا نیز گرفتار این ناآرامی و خشم شهری شده‌‏اند. مجموعه پژوهش‌‏های صورت گرفته در حوزه مطالعات شهر که برای مطالعات امنیت عمومی و امنیت ملی نیز قابل استفاده است دلایل موجد این خشم شهری را در چهار متغیر اصلی بیکاری و فقر ناشی از آن، کمبود مسکن و طرد از پهنه شهری و رانده شدن به حاشیه‏‌ها، خشونت بدون ضابطه، غیرضروری، نامتناسب و بدون پاسخگویی پلیس و در نهایت نبود هیچ امکان سیاسی-دموکراتیک برای تغییر تصمیمات حوزه مدیریت شهری تشخیص داده‌‏اند. با توجه به چهار متغیر مزبور، هر اقدامی در جهت مدیریت امنیتی شهرهای بزرگ و در پیوند با اعتراضات شهری، به خصوص در رابطه با پیشگیری از وقوع چنین اعتراضاتی و نیز ممانعت از تکرار آن یا کاستن از شدت آن‌ها باید این چهار متغیر را در نظر بگیرد. در نوشته حاضر مورد خاص شهر تهران و جلوه‌‏های نسبتاً واضح خشم شهری در آن را با توجه به چهار متغیر مزبور بررسی کرده‌ایم.

رأی دیوان بین‌المللی دادگستری دربارۀ دعوی ایران و امریکا: الزامات و بایسته‌ها/ پیمان حسنی
پس از چندین سال پیگیری و تلاش مستمر، سرانجام در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۲۳ دیوان بین‌المللی دادگستری رأی نهایی خود را در پرونده «برخی اموال ایران» که ناظر بر توقیف غیرقانونی اموال بانک مرکزی ایران در آمریکا بود صادر کرد. این رأی هم از جنبه‌های حقوقی و هم از جنبه‌های سیاسی دارای ابعاد مختلفی است که این نوشتار به برخی از آن‌ها می‌پردازد.

تنش‌زدایی منطقه‌ای: دستاوردها، هزینه‌ها و بایسته‌ها/ یاسر نورعلی‌وند
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در یک تحول مهم، در دو ماه اخیر روی به سیاست تنش‌زدایی با کشورهای عربی منطقه و در رأس آن‌ها عربستان سعودی آورده است. در این گزارش ضمن برشمردن دستاوردها و هزینه‌های این سیاست برای جمهوری اسلامی ایران، به الزامات و بایسته‌هایی اشاره شده است که بدون توجه به آن‌ها، هزینه‌های این سیاست از دستاوردهای آن بیشتر خواهد بود.

نظم امنیتی در قفقاز جنوبی و بایسته‏‌های سیاست خارجی ایران/ امین پرتو
از زمان پیروزی قاطع نظامی جمهوری آذربایجان بر ارمنستان در جریان جنگ دوم قره‏باغ، نظم امنیتی جدیدی در قفقاز جنوبی رخ نموده است. عناصر این نظم امنیتی جدید، برتری قاطع و غیرقابل جلوگیری نظامی باکو بر ایروان، کاهش حضور و تأثیرگذاری روسیه، افزایش دخالت‏های ترکیه، تشدید ضعف و فترت نظامی و راهبردی ارمنستان، افزایش تحرکات سیاسی و دیپلماتیک رژیم صهیونیستی و در نهایت احساس تنگنای راهبردی برای ایران است. وخامت روابط سیاسی میان تهران و باکو با لفاظی‏های پر آب‌وتاب دوجانبه همراه شده است. ایران نظم امنیتی در حال تکوین در قفقاز جنوبی را به زیان خود و موجد خطرات امنیتی و راهبردی می‏پندارد. مختصات این نظم امنیتی، تهدیدات ناشی از آن و امکانات ایران برای بدل کردن تهدید به فرصت، موضوع نوشتار حاضر است.

حضور چین در خلیج فارس: دلایل و پیامدها/ علیرضا ثمودی
در حالی که چین به یک بازیگر مهم در خاورمیانه تبدیل شده، نقش اقتصادی آمریکا در خلیج فارس کاهش یافته است. در این یادداشت، پس از اشاره به همکاری‌های امنیتی و اقتصادی میان آمریکا و کشورهای خلیج فارس و بررسی تمایل این کشورها برای چرخش به سوی شرق آسیا، مناسبات اقتصادی و امنیتی میان چین و کشورهای منطقه و همچنین تلاش‌های چین برای جهانی‌کردن سیاست خارجی خود بررسی خواهد شد.

تحلیلی بر سند «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه»/ مهدی شاپوری
ششمین نسخۀ سند «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه» در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۴۰۲/۳۱ مارس ۲۰۲۳ منتشر شد. این اولین نسخۀ منتشرشدۀ این سند بعد از حمله روسیه به اوکراین در اوایل اسفند ۱۴۰۰/اواخر فوریه ۲۰۲۲ است و با توجه به وضعیت و تحولات مرتبط با جنگ اوکراین و تشدید بی‌‏سابقۀ تنش‌‏ها میان روسیه و غرب، که محیط راهبردی روسیه و واقعیت‌‏های ژئوپلیتیکی پیرامون این کشور را متحول کرده، هم در شناخت تفکر و نگاه روس‌‏ها به جهان و هم در فهم سیاست خارجی روسیه و چشم‌‏انداز آن، اهمیت بسیار بیشتری نسبت به نسخه‌‏های قبلی این سند دارد. رویکرد حاکم بر سند جدید «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه» کاملاً جنگ سردی است و جهت‌‏گیری اصلی آن، تقابل با غرب است. در اسناد قبلی سیاست خارجی و امنیت ملی روسیه، انتقاد از غرب کم‏ و بیش وجود داشته، اما در سند جدید شاهد سطح بی‌‏سابقه‌‏ای از نگرش آشکارا تهاجمی و مقابله‏‌گرایانه در برابر غرب هستیم. همزمان، اهمیت و جایگاه غرب در جهت‏‌گیری‏‌های منطقه‏‌ای سیاست خارجی روسیه تنزل بی‌‏سابقه‌‏ای پیدا کرده است. مهم‌‏ترین محور سند، علاقه و اعتقاد روسیه به شکل‏‌گیری نظام بین‏‌الملل چندقطبی و تلاش جدی از سوی این کشور برای ایجاد چنین نظامی است.

نگاه دیگران: نگاه اندیشکده‌های غربی به حضور چین در خاورمیانه/ علیرضا ثمودی
توافق تهران و ریاض با میانجی‌گری چین یکی از تحولات مهمی است که توجه صاحب‌نظران و کارشناسان مسائل بین‌المللی را به خود جلب کرده است. اندیشکده‌های غربی با انتشار یادداشت‌ها، گزارش‌ها و انجام مصاحبه‌های مختلف به بررسی این توافق و پیامدهای مختلف آن پرداخته‌اند. در این یادداشت، برخی از مهم‌ترین محورهای مورد توجه اندیشکده‌های غربی بررسی شده است.

نگاه دیگران: نگاهی به برآورد استراتژیک ۲۰۲۳ رژیم صهیونیستی/ منصور براتی
موسسه مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی۱ به صورت سالانه اقدام به بررسی تهدیدها و فرصت‌های اصلی پیش‌روی این رژیم می‌کند. در ماه‌های نخست سال ۲۰۲۳ «برآورد راهبردی ۲۰۲۳» نیز انتشار عمومی یافت. یافته‌های اساسی این برآورد را می‌توان در سه سطح «تهدیدات»، «فرصت‌ها» و نهایتاً «توصیه‌ها و راهبردها» خلاصه کرد. این موسسه تهدیدات اساسی فراروی رژیم اسرائیل را به ترتیب اهمیت و شدت استراتژیک آنها عبارت از «مسئله فلسطین»، «تیره شدن روابط اسرائیل با ایالات متحده» و نهایتاً «ایرانِ هسته‌ای» می‌داند. به نظر می‌رسد به طور کلی توصیه‌های این برآورد استراتژیک بجز پاره‌ای از مسائل نظیر توسعه شهرک‌های صهیونیست‌نشین در کرانه باختری، با دستورکار یک کابینه لیبرال و میانه‌رو همخوانی بیشتری دارد و بعید به نظر می‌رسد، کابینه جدید نتانیاهو با حضور شخصیت‌های راست افراطی، ماهیتاً با بسیاری از توصیه‌های طرح شده همدلی چندانی داشته باشند.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۱ - اسفند ۱۴۰۱

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۱ – اسفند ۱۴۰۱

در شماره ۱۳۱ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

انقلاب اسلامی به مثابه رخداد راهبردی / فرزاد پورسعید
در چهل‏‌وچهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بازخواندی تحلیلی و علمی این رخداد بار دیگر در دستور کار محافل فکری و اندیشمندان علوم انسانی در داخل و خارج قرار گرفته است؛ چنان‌که بسیاری از مخالفین جمهوری اسلامی تلاش می‌‏کنند با تحلیل‏‌های خود پروژه پشیمان‏‌سازی یا اعلام شرمساری از مشارکت در تحقق این انقلاب را برجسته کنند. در این میان، آنچه اساساً از آن غفلت می‌‏شود، اهمیت راهبردی انقلاب اسلامی است. بر این اساس، نوشتار حاضر به بازنمایی و برجسته‌سازی برخی از نشانه‏‌هایی می‏‌پردازد که به منزله اهمیت این انقلاب به منزله رخدادی راهبردی است.
جمهوری اسلامی: به سوی تثبیت دولت مدرن در ایران / حمید ملک‌زاده
در بحث پیرامون شخصیت‌ها، رخدادها، و نهادهای سیاسی-اجتماعی در طول تاریخ، همواره این مسئله مطرح بوده است که باید آن‌ها را به عنوان چیزی که هستند، یعنی به عنوان هستنده‌هایی تاریخی که در یک بستر زمانی-مکانی خاص«برساخته شده»، عمل کرده و نهایتاً سرنوشت متمایزی پیدا کرده‌اند در نظر گرفت و فهمید. من در این نوشته کوتاه، علی‌رغم مشکلاتی که ممکن است «تاریخی بودن» برای نوشته حاضر به وجود بیاورد، تلاش می‌کنم تا به انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و نظام سیاسی تثبیت شده در جریان تحولات انقلابی مربوط به آن، به عنوان پدیده‌ای تاریخی و از چشم‌انداز مربوط به بسط دولت مدرن در ایران نگاه کنم. تلاش می‌کنم تا نشان دهم که چطور جمهوری اسلامی ایران را باید به عنوان گامی مؤثر و قابل‌توجه در مسیر بسط و تثبیت ایده دولت مدرن در ایران معاصر در نظر گرفت. برای انجام دادن این منظور، در ابتدای امر، به معضل «تاریخی بودن» می‌پردازم و بعد از آن تلاش می‌کنم تا ضمن مشخص کردن مفاهیم دولت، حکومت و رژیم سیاسی، بررسی کنم که چطور پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ را باید به عنوان گام بلندی در جریان بسط دولت مدرن در ایران در نظر بیاوریم. برای روشن کردن مسائل مربوط به این خط استدلالی به بحث درباره مفاهیمی مانند ولایت فقیه و نهادهایی مانند دادگاه ویژه روحانیت و مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهم پرداخت. در آنچه پیرامون این مفهوم و نهادها آورده‌ام، به هیچ عنوان مدعی نیستم که تفسیر یا شرحی فقهی از آن‌ها ارائه کرده‌ام، یا کُنه این مفاهیم را از منظر اعتقادات شیعی بررسی کرده‌ام. بلکه تنها دلالت‌های سیاسی خاص آن‌ها از چشم‌انداز مفهومی مورد نظر خودم را نشان داده‌ام. از این جهت تأکید می‌کنم که آنچه در این زمینه‌ها آورده‌ام را نباید به عنوان بحثی فقهی یا دینی درباره دلالت‌های ایمانی مربوط به این مفاهیم در نظر گرفت.
انقلاب اسلامی و «سوژگی» زنان ایران / وحیده احمدی
این نوشتار به مسئله عاملیت و سوژگی زنان ایرانی پس از انقلاب اسلامی پرداخته و نشان می‏‌دهد که خوانش جدید انقلاب اسلامی از جایگاه زنان در عرصه عمومی، یکی از عناصر بنیادین در تحقق پیشرفت و مشارکت اجتماعی زنان امروز در جامعه ایرانی بوده است.
معماری ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی و مسئله توسعه ایران: دستاوردها و چالش‌ها / محمد مسرور
در طول یک دهه گذشته بخشی از مردم و نخبگان نگران سرنوشت توسعه ایران با توجه به تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی بودند و در چنین شرایطی آینده کشور را ناروشن ارزیابی می‌کردند. غافل از اینکه علت بنیادین تحریم‌ها و تنش‌های بین‌المللی پیرامون ایران خود توسعه ایران و رشد آن بود و نه مسائل اعلامی و بهانه‌‌های ادعایی. چرا که از همان روز که آمریکایی‌ها به دنبال قانون داماتو رفتند مشخص بود شتاب توسعه‌ ایران را تاب نمی‌آورند. متن پیش رو کوشش می‌نماید تا با تدقیق مفهومی از معنای توسعه، سیری تاریخی از امکان‌های توسعه ایران و نسبت‌های آن را روشن‌ سازد و در حین همین کوشش برای افق‎گشایی، راهبردهایی نیز پیش نهد.
انقلاب اسلامی ایران و شکوفایی زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری / گروه مطالعات ایران
اهمیت سترگ ساحت علم، فناوری و نوآوری در جهان امروز، میزان کامیابی در این عرصه را به یکی از ملاک‌های بنیادین ارزیابی کشورها، نظام‌های سیاسی و حکومت‌ها تبدیل کرده است. اگر یک نظام سیاسی نتوانسته باشد در این عرصه کشور را با امواج خروشان و دائماً نوشوندهٔ رشد و توسعهٔ جهانی همراه کند، به زحمت می‌توان از کارآمدی و دست‌‌‌آوردهای آن نظام در عرصه‌های دیگر سخن گفت. بنابراین، پرسش از آنچه پس از انقلاب اسلامی برای ساحت علم، فناوری و نوآوری کشور رخ داده، پرسشی اساسی در مسیر بررسی و ارزیابی کارنامهٔ انقلاب اسلامی است. ما در این گزارش تلاش می‌کنیم به گوشه‌ای از دست‌آوردهای جمهوری اسلامی ایران در توسعهٔ زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری کشور اشاره کنیم.
امنیت سلامت در جمهوری اسلامی ایران: دستاوردها و چالش‏‌ها / سعید صادقی جقه
امنیت سلامت یکی از ارکان امنیت انسانی بوده و در احساس امنیت عمومی نقشی اساسی دارد. با اینکه روندهای جهانی‏‌شدن، مفهوم جمعیت ملی را متحول ساخته است اما امنیت سلامت کماکان از جمله پیش‏نیازهای توسعه پایدار در هر کشور محسوب می‏شود. بحران‏‌های نوپدید نظیر شیوع کرونا نشان داد که امنیت سلامت، در اغلب حوزه‏‌های اقتصادی و اجتماعی مؤلفه‌ای کلیدی بوده و ضعف یا فقدان آن، فعالیت‏‌های جوامع را تحت‌‏الشعاع قرار می‏‌دهد. مقارن با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نوشتار حاضر ضمن تأملی در برخی از مهم‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیت سلامت، چالش‏‌های موجود و چشم‌‏انداز پیش رو را بررسی کرده است.
دستاوردهای اطلاعاتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی / گروه مطالعات ایران
یکی از مهم‏ترین حوزه‏‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مورد توجه نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت حوزه اطلاعات و ضداطلاعات به معنی جاسوسی و ضدجاسوسی بود. نظام سیاسی جدید خود را در محاصره انبوهی از دشمنان و توطئه‏‌های خارجی مشاهده می‌‏کرد. از سوی دیگر فاقد هیچ‌گونه تشکیلات اطلاعاتی یا سابقه‏‌ای در این زمینه بود. با این حال با سرعتی قابل توجه پس از پیروزی انقلاب، سازمان‏‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی در کشور تشکیل گردید و با آموزش نیروی انسانی متخصص و متعهد، از بسیاری از اسرار کشور و نظام محافظت، بسیاری از توطئه‏‌ها خنثی و با کاربست قدرت هوشمند اطلاعاتی در حوزه داخلی و خارجی، از هزینه‌‏های کشورداری کاسته شد و در تحقق منافع ملّی و امنیت ملّی نقشی بی‏بدیل و بسیار مؤثر ایفا گردید.
نگاهی به دستاوردهای دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی ایران / امین پرتو
شاید هیچ حوزه حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران به اندازه حوزه نظامی و نیروهای مسلح مورد توجه نظام سیاسی قرار نداشته است. به سبب آنکه نظام اسلامی از فردای پس از پیروزی انقلاب، خود را مواجه با تهدیدات نظامی و شبه‏‌نظامی مختلف مواجه می‌‏دید و این تهدیدات را فوری‏‌ترین و اصلی‌‏ترین تهدیدات در قالب تروریسم، تحرکات شبه‌‏نظامی، کودتا و حمله نظامی خارجی مشاهده می‌‏کرد، حوزه مزبور شاهد بیشترین توجه و سرمایه‏‌گذاری بوده است. در نوشته حاضر، به بررسی دستاوردهای دفاعی و نظامی جمهوری اسلامی ایران در چهار حوزه ایجاد نیروهای مسلح مکتبی، خودکفایی دفاعی، دفاع از تمامیت ارضی و امنیت مرزها و در نهایت حمایت از شیعیان، مسلمانان و جهاد فراسوی مرزها به عنوان آنچه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منعکس شده است می‏پردازیم.
هم‌سازی میان «گفتمان» و «منافع ملی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران / سید علی مرندی
مدت‌هاست که از تعارض میان ایدئولوژی و منافع ملی در جمهوری اسلامی ایران سخن به میان می‌آید. این نوشتار ضمن نقد این نگاه نشان می‌دهد که نه تنها گفتمان انقلاب اسلامی در تعارض با منافع ملی نیست بلکه به واسطه عناصر عقلانی موجود در مکتب تشیع هم‌چون «حسن و قبح ذاتی»، قواعد موجود در نظام فقهی هم‌چون «تزاحم»، «حکم ثانویه»، «حکم حکومتی» و… توانسته است مفهوم مدرن «منفعت» را به شیوه‌ای بومی در نظام معنایی اندیشه شیعی در مفهوم «مصلحت» بازنمایی کند و منافع ملی ایران را در این باب تأمین کند.
کتاب ماه: انقلاب اسلامی به مثابهٔ رخداد معنوی: تأملی بر کتاب «زمانی میان زمان‌ها» / فرزاد پورسعید
لیلی عشقی در کتاب زمانی میان زمان‌ها (امام، شیعه و ایران) سعی کرده واقعه‌ انقلاب اسلامی را برخلاف روایت دیگران که بیشتر به شرایط امکان عینی وقوع انقلاب توجه می‌کنند، به شرایط امکان ذهنی و سوبژکتیو وقوع انقلاب توجه کند. در این نوشتار ضمن معرفی و ارزیابی کتاب، به دو آموزهٔ راهبردی اساسی برآمده از آن اشاره می‌کنیم.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۳۰ - بهمن ۱۴۰۱

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۰ – بهمن ۱۴۰۱

در شماره ۱۳۰ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄ حکمرانی فضای مجازی و امنیت ملی/ مسعود موسوی
فضای مجازی از جمله حوزه‎‌هایی است که تحولات آن کل کشور را تحت تأثیر قرار می‎‌دهد و اثرات مستقیمی بر امنیتی ملی کشور دارد. طی ماه‌های اخیر فضای مجازی در کشور هم‌زمان با ناآرامی‏‌های شکل گرفته به دنبال مرگ خانم مهسا امینی، شرایط ویژه‌‎ای را سپری کرده است. در این مقاله با مرور این تحولات و سیاست‌گذاری‌های انجام شده در فضای مجازی تلاش خواهیم کرد مهم‎ترین چالش‌‏های موجود در سیاست‌گذاری در این فضا را مورد بررسی قرار دهیم.
◄ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت؛ ضرورت توجه به دیدگاه‏‌های بدیل
/ سعید صادقی جقه
بیش از یک سال از تصویب و اجرای «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» گذشته است. با این حال، آمارهای رسمی مربوط به ازدواج و طلاق و نیز آمارهای مربوط به موالید، حاکی از این واقعیت تلخ است که طی این مدت، روندهای منفی موالید و نیز ازدواج و طلاق نه تنها کنترل نشده‏‌اند، بلکه وخیم‌‏تر شده‌‏اند. این امر بیانگر ضرورت توجه به عوامل و دیدگاه‌‏های بدیلِ مؤثر در روندهای جمعیتی است. نوشتار حاضر ضمن مرور اهداف و دستاوردهای قانون مذکور، موضوع کاهش ازدواج و فرزندآوری را با رویکرد زمینه‌‏مند بررسی کرده و توصیه‌‏هایی برای بازنگری در سیاست‌‏های مربوطه ارائه نموده است.
◄ بازتاب روندهای خشکیدن کشور بر امنیت ملی
/ مراد کاویانی راد
طی چند دهه گذشته درهم‌تنیدگی و هم‌افزایی فَرین‌های آب‌وهوایی با عوامل انسانی به بحران آب در ایران انجامیده است. طی این بازه زمانی گرمایش زمین، دگرش‌های آب و هوایی، کاهش بارش، افزایش شمار سدها، گسترش کشاورزی، خشکیدن رودها، برداشت بی‎‌رویه از آبخوان‎‌ها، بی‎‌پروایی نسبت به حق‎آبه تالاب‌ها و کم‌توجهی به بایسته‎‌های سازگاری با دگرش اقلیم و تنگناهای آبی پیش رو، آینده بیمناکی فرارروی امنیت ملی در ابعاد امنیت آبی، امنیت غذایی و امنیت زیست محیطی کشور گشوده است. خشک‎سالی‎‌های انباشتی این بازه زمانی به همراه خشکسالی‏‌های پیاپی و پیوسته سه سال آبی گذشته به کاهش گسترده آب پشت سدها، کَندن چاه‌‎های عمیق جدید، تشدید فرونشست زمین، پایان زیست برخی جوامع محلی و پایان توسعه در بسیاری از نواحی انجامیده و در آینده هزینه‎‌های امنیتی کلانی بر کشور بار خواهد کرد. نوشتار پیش رو بر آن است که بازتاب روندهای خشکیدن کشور بر امنیت ملی را بررسی و واکاوی کند.
◄ بازتاب کم‌بارشی سال آبی جاری بر امنیت آب کلانشهر تهران
/ گروه مطالعات ایران
تهران با جمعیتی افزون بر نُه میلیون تَن با آب و هوایی نیمه‌خشک، بیشینه بارش خود را در نیمه نخست سال آبی دریافت می‌کند. بر پایه داده‌ها تا پایان فصل پاییز سال آبی جاری در این شهر فقط ۳۱ میلی‌متر بارش ثبت شده و میانگین مصرف آب تهران در روز به ۳میلیارد و ۳۰۰میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که تهران دچار خشک‌سالی انباشته شده و جبران این خشک‌سالی نیازمند بارش‌های مناسب است. دیگر آنکه در آستانه زمستان پیشِ رو ذخیره روزانه آب در مخازن آب این شهر یک میلیون متر مکعب برآورد ‌شده در حالی که در وضعیت نرمال این میزان نزدیک به ۱میلیون و ۴۰۰هزار متر مکعب است. به‌گفته کارشناسان مخازن آب استان تهران در پایین‌ترین حد استاندارد خود قرار دارند و مصرف آب شهروندان بیش از اندازه استاندارد است. از این رو، وضعیت منابع آب تهران بسیار شکننده است. نوشتار پیشِ رو بر آن است که بازتاب‌های امنیتی – جغرافیایی کم‌بارشی و دیربارشی سال آبی جاری را بر امنیت آب این کلان‌شهر بررسی و واکاوی کند.
◄ بایسته‌های اعتمادسازی قضایی در محاکمات ناآرامی‌‌‌‌‌‌های اخیر
/ زینب عبدالله خانی
نظام قضایی ملجأ و پناهی است که اشخاص برای داد ستاندن به آن پناه می‌برند. تفاوتی ندارد که طرف دعوا چه کسی باشد، موضوع دعوا چه باشد یا قدرت و زور کدام طرف بیشتر باشد، در هر صورت دادگاه به قضاوت عادلانهٔ خود می‌پردازد تا حق مظلوم را بستاند. در این میان ممکن است در رسیدگی به برخی از رفتارها شائبهٔ طرفداری کردن دادگاه از یک طرف دعوا مطرح شود؛ مسئله‌ای که در محاکمات ناآرامی‌های اخیر مطرح شده است. در این نوشتار به عوامل زمینه‌ساز بی‌اعتمادی در محاکمات ناآرامی‌های اخیر و راهکارهای برطرف شدن آن پرداخته می‌شود.
◄ مسائل و چالش‌‎های انتظامی کشور در پنج سال آینده
/ محسن مرادیان
نیروی انتظامی یکی از نهادهای مهم و محوری جامعه بوده و به عنوان مجری قواعد و برقرارکننده نظم و امنیت عمومی، پیوسته در ارتباط و تعامل با مردم است. این ویژگی یعنی تعامل بین نیروهای پلیس و افراد جامعه، نیاز به اعتماد متقابل دارد که به‎‌نظر می‌‎رسد با وقوع حوادث اخیر و تلاش پلیس برای کنترل ناآرامی‌ها، این اعتماد به عنوان مهم‎‎ترین سرمایه اجتماعی پلیس، خدشه‎‌دار شده و فرماندهی انتظامی باید طی سال‎‌های پیشِ رو، تلاش برای ترمیم چهره پلیس را دوچندان کند. نوشته حاضر بر آن است تا به‎‌منظور کمک به فرماندهی جدید انتظامی، به تحلیل چالش‌های انتظامی نه‌چندان دور کشور بپردازد. چالش‌هایی که اگر با بهره‌گیری از زمان، به تمهید چگونگی مواجهه با آن‌ها نپردازیم، مشکلات جدی برای امنیت کشور در پی خواهند داشت. علاوه بر چالش اعتماد به پلیس، فرماندهی انتظامی با چالش‎‌های درون‌سازمانی نیز مواجه است که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
◄ احیای برجام و چالش‌های پیش‌رو
/ سیدعلی مرندی
تحلیلی در حال شکل‌گیری است که در شرایط پس از ناآرامی‌های ۱۴۰۱ جمهوری اسلامی ایران را تشویق به احیای برجام تحت هر شرایطی می‌کند و علت این موضوع را ایجاد امید در جامعه ذکر می‌کند. واقعیت آن است که احیای برجام می‌تواند لااقل در کوتاه مدت طبقه متوسط شهری را نسبت به آینده امیدوار سازد و همچنین روابط با غرب را بهبود بخشد اما عدم توجه به برخی از نکات می‌تواند برگ برنده امیدوارسازی جامعه را به ناامیدی تبدیل کند. چه آن که در صورت احیای برجام چالش‌هایی نظیر «تحریم‌های دوره ترامپ»، «تحریم مبادلات چرخه دلار (U-Turn)»، «دستورالعمل‌های FATF»، «تعلیق تحریم به جای رفع آن»، «امکان خروج رئیس‌جمهور بعدی آمریکا از برجام»، «امکان استفاده از مکانیزم ماشه» و «پرونده PMD» می‌توانند بهره‌مندی اقتصادی ایران از منافع را دچار خدشه کنند. چنانچه ایران در مذاکرات برای این چالش‌ها چاره‌ای نیاندیشیده باشد می‌تواند به ناامیدی گسترده‌تر و پایدارتری منجر شود. بنابراین مهم‌تر از نفس توافق، «محتوای توافق» است که به بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی منجر گردد تا بتواند به عنوان مؤلفه‌ای برای ایجاد امید در جامعه کارکرد داشته باشد.
◄ قرار گرفتن سپاه در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا و پیامدهای آن
/ یاسر نورعلی‌وند
در یک ماه گذشته بحث‌ها و کنش‌های مختلفی در فضای عمومی و سیاسی اروپا برای قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا درگرفت که نهایتاً به تصویب قطعنامه جنجالی پارلمان اروپا در این رابطه منجر شد. اگرچه برخلاف انتظارات عمومی، بررسی تروریستی ‌نامیدن سپاه در دستور کار نشست ۲۳ ژانویه شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا قرار نگرفت اما این به معنای منتفی شدن این اقدام نیست. این اقدام همچنان در حالی در محافل سیاسی اروپایی در دست بررسی است که اجرایی شدن آن از نظر قانونی نیازمند مصوبه شورای اتحادیه اروپا و طی روند حقوقی و بوروکراتیک در چارچوب قوانین این اتحادیه و به پیشگامی قضایی یکی از دولت‌های عضو یا یک کشور ثالث است. گزارش حاضر به این محورها می‌پردازد که معنی و تأثیر قطعنامه پارلمان اروپا چیست، روند بوروکراتیک و حقوقی تروریستی نامیدن سپاه در سازوکارهای اتحادیه اروپا چگونه است، در چه صورتی این اقدام نهایی می‌شود و چه پیامدهایی برای سپاه و جمهوری اسلامی ایران دارد.
◄ تحولات جدید سوریه و منافع جمهوری اسلامی ایران
/ امین پرتو
در ماه گذشته، سوریه شاهد تحولات چندی بود که هر یک بیش و کم به منافع جمهوری اسلامی ایران مربوط می‏گردید. بازی جدیدی که ترکیه در رابطه با سوریه آغاز کرده و کوشش می‏کند بعد از دوازده سال دخالت مستقیم در جنگ داخلی سوریه و درگیری نظامی مستقیم با دمشق، مجدداً رابطه سیاسی با اسد برقرار کند، مهم‌ترین و پیچیده‌‏ترین این تحولات بود. اقدامات رژیم صهیونیستی در سوریه علیه آنچه این رژیم شبکه یکپارچه دفاع هوایی ایران در سوریه می‌خواند و خنثی کردن طرح شهید سلیمانی برای شکل دادن به جبهه دوم مقاومت در شمال فلسطین اشغالی، تصویب قانون موسوم به «کپتاگون» در کنگره آمریکا علیه دولت سوریه و حزب‌الله لبنان، مواضع اتحادیه اروپا علیه دولت سوریه که به نوعی ادامه مواضع دوازده سال گذشته این اتحادیه است و در نهایت متغیر اقتصادی در روابط تهران و دمشق، مهم‌‏ترین تحولات مزبور بوده که به نوعی مستقیم یا غیرمستقیم به منافع جمهوری اسلامی ایران در سوریه مربوط می‏‌گردد و بررسی آن‌ها موضوع نوشتار حاضر است.
◄ سناریوهای جنگ اوکراین
/ مهدی شاپوری
در حالی که به یک‏‌سالگی جنگ اوکراین نزدیک می‏شویم، بحث‏های زیادی در مورد چشم‌‏انداز این جنگ و سناریوهای محتمل دربارۀ سرنوشت آن مطرح است. پیروزی روسیه به‏‌رغم پیش‏‌بینی‏‌های اولیه محقق نشد و احتمال آن نیز به نظر می‌‏رسد بسیار ضعیف شده است. امکان پیروزی اوکراین وجود دارد، اما بسیار دشوار است و به‌‏ویژه بستگی به شرایطی از جمله تداوم و تشدید حمایت‏‌های حامیان این کشور از آن دارد. امکان مصالحه میان طرفین برای پایان دادن به جنگ هم وجود دارد اما فعلاً دور از دسترس است. در فقدان پیروزی قاطع یکی از طرفین و مصالحه میان آن‌ها، محتمل‏‌ترین سناریو، جنگ فرسایشی است. جنگ فرسایشی، هزینه‌‏های زیادی برای طرفین دارد، اما تا زمانی که ظرفیت‌‏های تداوم جنگ کاهش نیابد و ذهنیت‏‌ها اصلاح نشود، به نظر می‌‏رسد اجتناب‏‌ناپذیر است.
◄ نگاه دیگران: رویکرد اتاق‌های فکر غربی به موضوع پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین
/ علیرضا ثمودی
در ماه‌های اخیر دو موضوع حقوق بشر و بحران اوکراین به مهم‌ترین حوزه‌های تنش‌ در روابط ایران و غرب تبدیل شده است. اتاق‌های فکر در کشورهای غربی با انتشار گزارش، مقاله و یادداشت یا انجام مصاحبه و برگزاری میزگرد، در حال تثبیت این تصویر هستند که ایران شریک جرائم ضد بشری ارتکابی از سوی روسیه در اوکراین است. در این یادداشت تلاش شده است تا مواضع و دیدگاه‌های مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اتاق‌های فکر در اروپا و آمریکا در این زمینه بررسی شوند.
◄ کتاب ماه: تأملی انتقادی بر ابعاد و دلالت‌های راهبردی «امنیت سوژه‌مبنا»
/ مختار نوری
این نوشتار در تلاش است تا به بررسی یکی از ایده‌ها و آثار منتشره در حوزه «امنیت‌پژوهی ایرانی» بپردازد. کتابی با عنوان «امنیت سوژه ‌مبنا» که به قلم دکتر سلمان صادقی‌زاده، یکی از محققان جوان کشور و با همکاری پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شده است. ایده امنیت سوژ‌ه‌مبنا رویکردی جدید در مطالعات امنیتی تلقی می‌شود که برای نخستین بار در جامعه ایرانی مطرح شده است. چنانکه نویسنده اثر بیان داشته این نوع نگرش به امنیت نه فقط از حیث محتوا و صورتبندی نظری، بلکه از حیث رهیافت و روش نیز دارای نوآوری است. طرح چنین مباحثی توسط نویسنده اثر، ما را مجاب خواهد ساخت تا با بررسی مدعیات مذکور به درک بهتری از این ایده دست پیدا کنیم. بنابراین، هدف آن است تا اولاً ابعاد، محورها و حدود و ثغور ایده مذکور و جایگاه آن در مطالعات امنیت‌پژوهی را بررسی کنیم و ثانیاً دلالت‌های راهبردی و کاربردی چنین ایده‌ای را برای فهم چالش‌ها و معضلات امنیتی موجود در جامعه ایرانی ترسیم نماییم. در نتیجه، بحث حاضر با اتخاذ رویکردی انتقادی می‌کوشد ضمن معرفی کلی کتاب و نگرش‌های نهفته در آن، دلالت‌های امنیتی و راهبردی آن را سنجش و ارزیابی کند.

اصول اخلاقی عصب‌شناسی و امنیت ملی

اصول اخلاقی عصب‌شناسی و امنیت ملی

کاربردهای عصب‌‏شناسی در حوزۀ امنیت ملی در حال حاضر بسیار متنوع‏ و به‌‏سرعت در حال رشد است. عصب‏‌شناسی در مفهوم عملیاتی آن، به‌‏سبب ظرفیت بالقوه‏‌اش در کشف تروریست‏‌ها، کمک به مجروحان و یافتن درمان اختلالات فشار روانی پساآسیبی جذاب است. عصب‌‏شناسی نقطه‏‌ای همگرا میان علومی همچون هوش مصنوعی، زیست‌‏شناسی ترکیبی و علم نانو است. این همگرایی و کاربردهای فناورانه‌‏شان نویدبخش دامنه‏‌ای از اقدامات خارق‌‏العاده است، مانند درمان مجموعۀ وسیعی از بیماری‏‌ها، ماشین‌‏ها و ربات‏‌های دارای احساس، پایان‏‌یافتن کارگران یدی و عمرهای بسیار طولانی. این قابلیت‌‏ها موجب بروز مسائل اخلاقی عمیقی نیز شده است. در فرایند اکتشافات این پرسش اخلاقی‌ به‌وجود می‌آید که چگونه می‌توانیم یا چگونه باید از این نوآوری‌ها استفاده کنیم. این فناوری‌‏ها علاوه بر کاربردهایشان در حوزۀ امنیت ملی، ممکن است در فضاهایی که اقدامات غیرمجازی همچون کشتار افراد صورت می‏‌گیرد نیز از سوی دولت‏‌ها و نمایندگانشان برای حفظ منافع به کار روند. اینجا همان فصل مشترک میان عصب‏‌شناسی و امنیت ملی است که موضوع کتاب است.

نویسنده کتاب، نیکولاس ج. اِونز استادیار دانشکدۀ فلسفه در دانشگاه ماساچوست لوول است. اخلاق علوم زیستی و نظامی و امنیت سلامت از حوزه‌های مورد علاقه اوست. او یکی از نویسندگان کتاب پیام ابوال: بهداشت عمومی و درمان در قرن بیست‌‏ویکم (۲۰۱۶) است.

نویسنده: نیکولاس ج. اِونز
مترجم: سید حسن حسینی
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰ جلد
قیمت: ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ریال
شابک: ۸-۲۷-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

بازدارندگی سایبری در نظریه و عمل

بازدارندگی سایبری در نظریه و عمل

دغدغه‌‏های امنیتی دولت‏‌ها، تنها محدود به قلمرو زمینی، دریایی، هوایی و حتی فضایی نیست؛ بلکه حوزه‌های حاکمیتی جدید ازجمله عرصه دیجیتال به این قلمروها اضافه شده‌‏اند. انحصار حاکمیت بر قله‌‏های دیجیتال، جای خود را به چالش‌‏های نوظهور مثل امنیت سایبری و هوش مصنوعی سپرده است. به‌‏تبع این تحولات، سیاست‌‏ها و دکترین‏‌های جدیدی معرفی می‌‏شوند که سیاست بازدارندگی سایبری یکی از آن‌هاست. کتاب حاضر سیر طرح و تکوین بازدارندگی سایبری را با توجه به چالش‌‏ها و موانع تأمین توان تهاجمی و بازدارندگی سایبری در دو حوزه نظری و عملی نشان می‌‏دهد. در ادامه چند کشور بزرگ و متوسط به‏عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و سیاست عملی و اقدامات عینی آن‏ها در زمینه امنیت سایبری و ازجمله بازدارندگی سایبری بررسی می‌‏شود.

نویسنده کتاب،حیدرعلی بلوجی دانش‌‏آموخته دکتری روابط بین‌‏الملل از دانشگاه تهران و محقق مسائل کلان امنیت بین‌‏المللی است که علاوه بر چاپ و انتشار مقالات مختلف در نشریات داخلی و خارجی، کتاب‏‌های زیر را در ایران به چاپ رسانده است:

• مفاهیم رقیب در سیاست‏‌گذاری‌‏های دفاعی؛
• تحول مطالعات امنیت بین‌‏الملل؛
• بحران در سیاست جهان؛
• سازمان منع سلاح‌‏های شیمیایی؛
• مجموعه مقالات همایش ارزیابی نیمه اول دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران بر سازمان کنفرانس اسلامی.

دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها

دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها

دیپلماسی ابزاری برای تأمین کم‌هزینه اهداف ملی دولت‌هاست. در این دیدگاه، منطق ارزش- هزینه است که اولویت و اهمیت هریک از ابزارهای موجود در جعبه‌ابزار سیاست‌گذار کلان کشور را تعیین می‌کند. بر این اساس موضوعی مانند پنهان‌کاری در دیپلماسی ارزش ذاتی ندارد و تنها به کارآمدی این ابزار و همچنین امکان کاربرد سایر ابزارهای جایگزین در سیاست خارجی بستگی دارد. اما سواد سیاسی نسبتاً کم در بسیاری از کسانی که تأثیرگذاری سیاسی متوسط یا بسزایی در تصمیمات سیاسی دارند، ازجمله موضوعاتی است که توجه به مقوله دیپلماسی پنهان در پیشبرد اهداف سیاست خارجی را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. سؤال مهم این کتاب این است که «آیا پنهان‌کاری در عرصه دیپلماسی به پایان راه خود نزدیک می‌شود یا اینکه کماکان نقشی مهم در روابط کشورها ایفا خواهد کرد؟»

نویسندگان کتاب، کورنلیو بیولا و استوارت موری بخش مهمی از مقالات این اثر را تألیف کرده‌‏اند. دکتر بیولا استاد مطالعات دیپلماتیک در مرکز توسعه بین‌‏المللی دانشگاه آکسفورد و دکتر موری سیاستمدار کانادایی و استاد رشته روابط بین‌‏الملل در دانشگاه بوند در استرالیاست. ترکیب تجربه و دانش این دو نفر، کتاب حاضر را به یکی از جذاب‌‏ترین آثار در این حوزه تبدیل کرده است.

نویسندگان: کورنیلو بیولا و استوارت موری
مترجمان: مهدی میرمحمدی – کاظم تاجیک
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰
قیمت: ۱٫۸۰۰٫۰۰۰ریال
شابک: ۵-۳۱-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها
دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها
دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها
دیپلماسی پنهان؛ مفاهیم و زمینه‌ها

کشورداری و امنیت ملی

کشورداری و امنیت ملی

برای مشاهده تمام کلیپ‌ها به کانال ریسپاد در آپارات مراجعه کنید: