ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۴۳ – اسفند ۱۴۰۲
در شماره ۱۴۳ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◀ شبکه نظام مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۳/ گروه مطالعات ایران
پژوهشکده مطالعات راهبردی به روال سال‌های گذشته در بهمن ۱۴۰۲ بررسی شبکه نظام مسائل کشور در سال آینده را در دستورکار قرار داد. در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از نظرات کارشناسان مختلف، مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۳ احصاء و با بهره‌گیری از نرم‌افزار میک‌مک، میزان برهم‌کنشی این مسائل سنجش و جایگاه هر کدام از آنها در شبکه نظام مسائل تشریح شود. یافته‌های گزارش نشان‌دهندهٔ آن است که سیاست‌گذار می‌تواند با تمرکز بر تعداد محدودی از مسائل، سیاست بهینه‌ای را اتخاذ و اهداف مورد نظر را با هزینه کمتری تأمین نماید. در گزارش این مسائل و روش دستیابی به آن تشریح شده است.
◀ قانون مدارس مسجد محور و تنگناهای حکمرانی آموزش عمومی/ ریحانه نادری نژاد
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز یکشنبه ۱۰ دی ماه ۱۴۰۲ و در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری در مورد طرح اصلاح موادی از قانون تأسیس و ادارهٔ مدارس و مراکز آموزشی و پرورشی غیر دولتی، وزارت آموزش‌وپرورش را مکلف کردند تا به صورت مشروط مجوز ایجاد مدرسهٔ مسجد محور و یا مرکز آموزش‌وپرورشی مسجد محور را به متقاضی مربوطه بدهد. در زمان نگارش این گزارش این بند به علت پاره‌ای از ایرادات به کمیسیون تخصصی مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده است. گزارش حاضر از منظر حکمرانی آموزش به محدودیت‌های نهادی و ساختاری موجود معطوف به قانونی شدن و گسترش مدارس مسجدمحور می‌پردازد تا در مسیر اصلاحات قانونی، تدوین و ابلاغ ضوابط اجرایی، ملاحظات سطح حکمرانی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
◀ چالش‌ها و فرصت‌های همکاری ایران با سازمان‌ها و بازیگران بین‌المللی در امور پناهندگان/ سعید صادقی جقه
در شرایطی که تعداد پناهندگان و آوارگان خارجی در ایران در حال افزایش است و پذیرش و ادغام اجتماعی آنها نیز با فرازونشیب‌هایی جدی همراه شده است، استفاده از کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی برای تأمین بخشی از هزینه‌های پناهندگان و آوارگان در ایران، به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. علیرغم وجود بسترهای حقوقی و ساختاری بین‌المللی، دولت ایران نه تنها از این بسترها و امکانات بهره‌مندی چندانی نداشته است، بلکه همکاری با این بازیگران گاه با چالش‌های سیاسی و امنیتی همراه می‌گردد. نوشتار حاضر با مرور فعالیت‌های مهم‌ترین بازیگران بین‌المللی در حوزه پناهندگان و آوارگان، توصیه‌هایی برای بهره‌مندی کشور از کمک‌های بین‌المللی در این حوزه ارائه کرده است.
◀ آسیب‌پذیری‌های امنیت داخلی آمریکا: بررسی سومین گزارش چهارسالهٔ وزارت امنیت میهنی/ فرزاد پورسعید
در این گزارش تحقیقی، پس از تبیین مفهوم امنیت میهنی و چرایی تأسیس وزارت امنیت میهنی در ایالات متحده، به تشریح محتوای گزارش «بررسی چهارساله امنیت میهنی» به عنوان سند استراتژی اصلی وزارت امنیت میهنی آمریکا و همچنین توضیح مهم‌ترین تهدید و آسیب‌پذیری امنیت داخلی آمریکا از منظر این گزارش می‌پردازیم و در نهایت، آموزه‌های آن را برای کشورمان برمی‌شماریم.
◀ راهبرد امنیت ملی آمریکا (۲۰۲۲): محورها و درس‌ها/ محمود یزدان فام
سند امنیت ملی آمریکا یکی از معتبرترین اسناد نظام حکمرانی در آمریکا است که به طور معمول هر چهار سال یک‌بار از سوی کاخ سفید منتشر می‌شود. سند دولت بایدن در اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شد و در آن اهداف و اولویت‌های آمریکا در نگاه به جهان طرح و تشریح شده است. گزارش حاضر با نگاهی به جایگاه این سند در نظام سیاست‌گذاری آمریکا، محورهای اصلی سند را تشریح و ضمن نقد و ارزیابی آن ملاحظاتی را برای جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده است.
◀ نگاهی به سند «ارزیابی تهدید سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا»/ حسن شهسواری
ارزیابی تهدید سالانه جامعه اطلاعاتی آمریکا۱ که شامل اطلاعاتی تا روز ۱۸ ژانویه ۲۰۲۳ می‌باشد، شرحی است از تهدیدات جهانی علیه امنیت ملی ایالات متحده آمریکا که در فوریه ۲۰۲۳ منتشر شده است. ارزیابی مذکور، بینش‌های جمعی جامعه اطلاعاتی آمریکا را منعکس می‌کند که هر روز متعهد به ارائه اطلاعات دقیق و مستقلی به سیاست‌گذاران، نظامیان و قانون‌گذاران ملی آمریکا است که باید از جان شهروندان آمریکایی و منافع آمریکا در تمامی نقاط جهان محافظت کنند. این ارزیابی بر جدی‌ترین تهدیدات علیه ایالات متحده آمریکا در طول سال آینده۲ متمرکز است. سند مذکور، دو چالش استراتژیک در طول سال ۲۰۲۳ را برای ایالات متحده و متحدانش شرح می‌دهد: نخست، قدرت‌های بزرگ، قدرت‌های نوظهور و مجموعه‌ای در حال تحول از بازیگران غیردولتی که در رقابت برای ایجاد یک نظم نوین جهانی و تغییر قوانین و هنجارهای آن هستند. دوم، تهدیدات مشترک جهانی شامل تغییرات آب‌وهوایی، امنیت انسانی و سلامت (به‌ویژه تأثیرات اپیدمی کووید ۱۹ بر اقتصاد) و پیامدهای رشد سریع تکنولوژی بر کسب‌وکارهای سنتی و جامعه. بنابراین، این ارزیابی هم به تهدیدات دشمنان آمریکا و هم به نگرانی‌های فراملی و کارکردی همچون سلاح‌های کشتار جمعی و حوزه سایبری می‌پردازد.
◀ نگاهی به سند «راهبرد اطلاعات ملی آمریکا (۲۰۲۳)» / علیرضا ثمودی
راهبرد جدید اطلاعات ملی آمریکا۱ آگوست ۲۰۲۳ منتشر شد. در این راهبرد رقابت با چین به مثابهٔ تهدید بزرگ پیش روی آمریکا مطرح و به این موضوع اشاره شده است که روسیه نیز با خطری که برای اوراسیا و اروپا و ایجاد بی‌ثباتی در سطح جهان به‌وجود آورده است، تهدیدی غیرمستقیم برای آمریکا به شمار می‌رود. این گزارش شش هدف را برای جامعه اطلاعاتی ترسیم می‌کند. بر اساس این راهبرد، نهادهای اطلاعاتی آمریکا به‌دنبال افزایش قابل توجه تعداد کشورها، شرکت‌ها و حتی کنشگران غیردولتی‌ای هستند که با این نهادها همکاری می‌کنند تا در مورد تهدیدهای پیش روی آمریکا و متحدانش تبادل اطلاعات شود. راهبرد جدید به دنبال آماده‌سازی هر چه بهتر آمریکا برای مقابله با طیفی از تهدیدهاست که دیگر به رقبای سنتی دولتی از جمله چین یا روسیه یا گروه‌های تروریستی از قبیل القاعده یا داعش محدود نیست. در این سند همچنین بر همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های فناوری تأکید شده است.
◀ تأملی بر سند «استراتژی صنعتی دفاع ملی آمریکا»/ مهدی شاپوری
وزارت دفاع آمریکا در بهمن‌ماه ۱۴۰۲/ژانویه ۲۰۲۴ اولین سند «استراتژی صنعتی دفاعی ملی» (ندیس)۱ این کشور را منتشر کرد. در این سند گفته شده که صنعت دفاعی آمریکا نمی‌تواند به اندازه کافی سریع سلاح بسازد تا نیازهای این کشور، متحدان و شرکایش را برآورده کند. بر این اساس، هدف ندیس، هدایت توسعه اکوسیستم صنعتی دفاعی مدرنی عنوان شده که برتری رقابتی پایدار برای آمریکا نسبت به دشمنانش فراهم می‌کند. این سند توضیح می‌دهد که «چرا یک اکوسیستم صنعتی دفاعی مدرن در قرن بیست‌ویکم با سازمان‌دهی، ایجاد و ساخت عناصر بنیادین توانمندی نظامی، به هدف بازدارندگی یکپارچهٔ استراتژی دفاع ملی۲ آمریکا کمک می‌کند و پیامی از اطمینان خاطر به متحدان و شرکای بین‌المللی این کشور و هشداری به دشمنان آن می‌فرستد».
◀ نگاه دیگران: جاسوسی و کشورداری: دگرگونی سیا برای عصر رقابت (نویسنده: ویلیام برنز)/ معرفی: مهدی شاپوری
ویلیام برنز، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) اخیراً در مقاله‌ای با عنوان «جاسوسی و کشورداری: دگرگونی سیا برای عصر رقابت» که در مجله «فارن افرز» منتشر شده۱، دیدگاه‌های خود را در مورد مهم‌ترین چالش‌ها و تهدیدهای پیش روی آمریکا به‌طور کلی و سازمان تحت مدیریتش به‌طور خاص مطرح کرده است. همان‌گونه که در عنوان مقاله نیز آمده، مسئلهٔ اصلی برای برنز، چگونگی تقویت سازمان سیا برای نقش‌آفرینی در «عصر رقابت» است. منظور او از «عصر رقابت» این است که جهان از فضای پس از جنگ سرد عبور کرده و وارد دوره‌ای از تغییرات همزمان ژئوپلیتیکی (رقابت قدرت‌های بزرگ) و تکنولوژیکی (از ریزتراشه‌ها گرفته تا هوش مصنوعی تا محاسبات کوانتومی) شده؛ که برای آمریکا به‌طور کلی و سازمان سیا به‌طور خاص بسیار چالش‌برانگیز هستند.
◀ منابع قدرت آمریکا: سیاست خارجی برای دنیای تغییرکرده (نویسنده: جیک سالیوان)/ معرفی: یاسر نورعلی‌وند
در اواخر سال ۲۰۲۳ مقاله‌ای از جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، با عنوان «منابع قدرت آمریکا: سیاست خارجی برای دنیای تغییرکرده» در مجلهٔ «فارن افرز» منتشر شد.۱ ایدهٔ اصلی مقاله سالیوان این است که دوران پس از جنگ سرد به سرعت در حال تبدیل‌شدن به خاطره است و چالش اصلی پیش روی آمریکا، سازگاری با «رقابت در عصر وابستگی متقابل» است. از نظر او، دوران پس از جنگ سرد اکنون به طور قطعی به پایان رسیده و دورهٔ جدیدی از تشدید رقابت استراتژیک آغاز شده که تقریباً همه جنبه‌های سیاست بین‌المللی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سالیوان معتقد است که انتخاب‌های خود آمریکاست که تا حد زیادی نتیجه این رقابت استراتژیک را تعیین خواهد کرد. او بر این باور است که آیندهٔ آمریکا را دو چیز تعیین می‌کند: یکی اینکه آیا می‌تواند مزایای اصلی خود را در رقابت ژئوپلیتیک قدرت‌های بزرگ حفظ کند و دیگری، اینکه آیا می‌تواند جهان را برای مقابله با چالش‌های فراملی از تغییرات اقلیمی و سلامت جهانی گرفته تا امنیت غذایی و رشد اقتصادی فراگیر دور هم جمع کند.
◀ کتاب ماه: نقد و بررسی کتاب «سازمان دولت‌های ترک»/ گروه مطالعات بین‌الملل
سازمان کشورهای ترک از جمله سازمان‌هایی است که با هدف رسیدن به یک اتحادیه اقتصادی، فرهنگی و سیاسیی همانند اتحادیه اروپا با پیشگامی ترکیه در سال ۲۰۰۹ شکل گرفت. ترکیه در سال‌های اخیر با هدف تثبیت هژمونی خود در منطقه، سازوکارهای مختلفی را در دستور کار خود قرار داده است و به نظر می‌رسد سازمان کشورهای ترک میانبر مهمی برای رسیدن ترکیه به هژمونی منطقه‌ای مورد نظر خود است. در نشستی که با هدف بررسی کتاب «سازمان دولت‌های ترک» برگزار شد، اساتید حاضر در نشست دو دیدگاه متفاوت به این سازمان و حضور یا عدم حضور ایران در آن داشتند. یک نگاه، حضور ایران در سازمان دولت‌های ترک را عاملی برای جلوگیری از انزوای ایران و خنثی کردن تهدیدهای ناشی از این سازمان برای منافع ملی ایران می‌داند، و نگاه دوم اساساً معتقد است حضور در این سازمان می‌تواند عاملی برای تقویت واگرایی در ایران شود و به همین دلیل نیز عضویت ایران در این سازمان را در راستای منافع ایران نمی‌بیند. هر چند هر دو نگاه معتقد است که اساساً چنین سازمانی جعلی و به دور از واقعیت‌های تاریخی است.
