ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۴۲ – بهمن ۱۴۰۲
در شماره ۱۴۲ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◀ انتخابات و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران/ فرزاد پورسعید
انقلاب اسلامی بعد از متولدشدنش در سال ۱۳۵۷ شروع به نظام‌سازی اسلامی مبتنی بر جمهوری اسلامی و حق حاکمیت و رأی مردم کرد. تا کنون ۳۹ انتخابات از سال ۱۳۵۷ تا ۱۴۰۰ برگزار شده است. انتخاباتی که از مجلس خبرگان قانون اساسی شروع و تا آخرین انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی شهر ادامه یافته است. چهلمین انتخابات نیز انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی است که در یازدهم اسفندماه ۱۴۰۲ برگزار می‌شود. گزارش حاضر با توجه به مسائلی که پیرامون این انتخابات و ملاحظات سیاسی- امنیتی آن وجود دارد، به تبیین نسبت میان انتخابات و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران از دو منظر فرصتخیز و آسیبزا می‌پردازد.
◀ انتخابات مشارکتی از منظر مقام معظم رهبری: مبانی گفتمانی، چالش‌ها و الزامات/ سید علی مرندی
در این نوشتار ابتدا انتخابات در گفتمان مقام معظم رهبری، آیت‌الله خامنه‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد و نشان داده می‌شود اصل انتخابات و مشارکت حداکثری تا چه اندازه از دیدگاه ایشان ارزشمند است. سپس مهم‌ترین چالش‌های مشارکت انتخاباتی مطرح می‌شود و در نهایت بر همین مبنا بایسته‌های راهبردی ارائه می‌گردد.
◀ حمله تروریستی کرمان: تحول تروریسم تکفیری و چالش دورکردن خطر/ فرزاد پورسعید
روز چهارشنبه ۱۳ دی‌ماه ۱۴۰۲، گروه تروریستی موسوم به داعش خراسان، دست به یک حمله تروریستی دومرحلهای در گلزار شهدای شهر کرمان زد که بر اثر آن صدها نفر شهید و زخمی شدند. گروه تروریستی داعش، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است. بر این اساس، نوشتار حاضر به تحلیل این حمله تروریستی از منظر مقایسه با حملات قبلی داعش خراسان به کشورمان می‌پردازد و بایسته‌های راهبردی مقابله با این گروه تروریستی و تهدیدات آن را در شرایط جدید برمی‌شمارد.
◀ آیا فیلترینگ توانسته است امنیت ملی ایران را تقویت کند؟/ محمد رهبری
فیلترینگ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، از اوایل دههٔ ۱۳۸۰ به عنوان یکی از ابزارهای حکمرانی و مدیریت فضای مجازی در ایران مطرح بوده است. فیلترینگ برای اهدافی چون جلوگیری از آسیب‌های اخلاقی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای جامعه، مدیریت و کنترل اعتراضات خیابانی، جلوگیری از تأثیرات نامطلوب فرهنگی- سیاسی شبکه‌های اجتماعی بر افکار عمومی و صیانت از کاربران و تأمین امنیت سایبری توجیه شده و در دستور کار قرار گرفته است. اما آیا فیلترینگ به این اهداف یاری رسانده یا در عمل مسائل و آسیب‌پذیری‌های جدیدی خلق کرده است و خود به جای آن که بخشی از راه حل باشد، تبدیل به بخشی از مسئله شده است؟ در این گزارش تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم.
◀ واکاوی تعارضات فیلترینگ و قانون/ زینب عبداله خانی
اینترنت و فناوری‌های مبتنی بر آن در جامعه امروز ایران بسیار گسترده شده‌اند تا جایی که می‌شود گفت جزو جدایی‌ناپذیر زندگی مردم هستند. با وجود این، تصمیمات اتخاذ شده، اغلب در راستای مصالحی چون امنیت و صیانت، همواره به دنبال محدودیت این فضا بوده است. این نوشتار در پی این است که بررسی کند که آیا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، قانون‌گذار از محدودیت‌های فعلی دسترسی به فضای مجازی (فیلترینگ) حمایت می‌کند یا خیر.
◀ آسیبپذیری امنیت سایبری کشور: علل و پیامدها / سید مسعود موسوی
طی ماههای گذشته، جمهوری اسلامی ایران هدف حملات سایبری و هکری عدیدهای بوده که اختلالات و آسیب‌های فراوانی در امنیت شبکه‌های سایبری کشور به همراه داشته است. نظر به اهمیت موضوع امنیت سایبری و ارتباط گسترده آن با امنیت ملی کشور، در مقاله حاضر ضمن پرداختن به آخرین حملات سایبری انجام شده، به زمینهها، دلایل آسیبپذیری در امنیت سایبری کشور و نیز راهکارهایی میپردازیم که میتوان برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی اندیشید.
◀ بازتاب دگرشهای اقلیمی بر حوزههای کشورداری در ایران/ مراد کاویانی راد
فرایند کشورداری بر تصمیم و ادراک محیطی کارگزاران از امنیت و توسعه استوار است. قلمروداری به فراخور توانش‌ها و تنگناهای محیطی (اجتماعی و طبیعی) ناگزیر از تصمیم‌گیری و برنامهریزی است. از این رو، بحران کمبود آب می‌تواند به بحران در تصمیمها و برنامهها در فرایند کشورداری بینجامد. کمآبی شناسه ذاتی و دیرپای کشور ایران است. بر بنیاد دادهها، طی سال آبی جاری (از مهر ۱۴۰۲ تا بهمن ۱۴۰۲ که این سطور نوشته می‌شود) دگرشهای اقلیمی، پیشبینیهای پیونددار با بارش را بیاثر و کشور را درگیر خشکسالی شدیدی کرده است. همآیندی و همافزایی بحران‌های زیست‌محیطی با محوریت بحران آب با دیگر بحران‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور بازتابهای گسترده و پرهزینهای دارد که میتوانند حوزههای مختلف کشورداری را به چالش بکشند. نوشتار پیش رو بر آن است که بازتاب دگرشهای اقلیمی را در حوزه کشورداری در ایران بررسی و واکاوی کند.
◀ عملیات «کماندار پوسایدن» و «نگهبان رفاه»: درگیری نظامی آمریکا و انصارالله یمن/ گروه مطالعات بین‌الملل
پس از عملیات طوفان الاقصی، گروه انصارالله یمن به عنوان بخشی از محور مقاومت، ضمن اعلام حمایت از گروه حماس و مقاومت در غزه در برابر رژیم صهیونیستی، از گشایش «جبهه جنوبی» علیه این رژیم خبر داد. انصارالله علاوه بر انجام حملات موشکی و پهپادی به رژیم صهیونیستی از خاک یمن، محاصره دریایی این رژیم را هم اعلام کرد. به این معنی که کشتیهای تجاری از مبدأ یا به مقصد فلسطین اشغالی، حق عبور از تنگه باب‌المندب و سواحل یمن تحت کنترل انصارالله را ندارند. پس از آغاز حملات موشکی و پهپادی انصارالله علیه برخی شناورهای تجاری در حال عبور از منطقه و پس از توقیف یکی از کشتیهای تجاری مزبور، ایالات متحده ضمن اعلام آغاز «نگهبان رفاه» تصمیم به خنثی ساختن حملات انصارالله گرفت. با تشدید اقدامات انصارالله و پس از آنکه واشینگتن دریافت رویکرد تدافعی مانع انصارالله نخواهد شد، اقدام به اعلام عملیات «کماندار پوسایدن» گرفت و حملات مستقیم نظامی به خاک یمن را آغاز کرد. در نوشته حاضر به ابعاد و پیامدهای درگیری نظامی میان آمریکا و ائتلاف تحت رهبری آن کشور با انصارالله یمن و تأثیرات آن بر منافع جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت خواهیم پرداخت.
◀ مقایسه روایت و واکنش غرب به جنگ اوکراین و جنگ غزه/ مهدی شاپوری
رویکرد غرب در جنگ اوکراین، حمایت از اوکراین بهعنوان قربانی و ایجاد فشار بر روسیه بهعنوان متجاوز بوده است. در جنگ غزه، کشورهای غربی، حماس را با توجه به حمله ۷اکتبر (عملیات طوفان الاقصی) آغازگر جنگ دانسته و از رژیم صهیونیستی حمایت کردهاند؛ هرچند با دورشدن از ۷اکتبر، مواضع غربیها در قبال جنگ غزه نامنسجمتر شده و در رویکرد برخی از کشورهای غربی تغییراتی در حمایت از فلسطینیها و انتقاد از تلفات و ویرانیهای ناشی از حملات رژیم صهیونیستی ایجاد شده است. مهم‌ترین عاملی که در روایت و واکنش غرب در مورد این دو جنگ تناقض ایجاد می‌کند، کمتوجهی به مولفۀ «اشغال» در مورد جنگ غزه و توجه زیاد به آن در روایت آنها از جنگ اوکراین است؛ در حالی که همین مولفه، ریشۀ اصلی هر دو جنگ است. همچنین، حساسیت دولت‌های غربی دربارۀ تلفات غیرنظامی و حملات به زیرساختهای عمومی در غزه بسیار کمتر از اوکراین بوده است. این نشان از ارجحیت نگاه سیاسی و ژئوپلیتیکی بر رویکرد انسانی و حقوق بشری به این دو جنگ دارد؛ که البته مختص دولت‌های غربی هم نیست، بلکه رویکرد بسیاری از دولتها در مورد این دو جنگ، دوگانه بوده است. البته در میان افکار عمومی برخلاف دولتها، این برخورد دوگانه وجود نداشته یا ضعیفتر بوده است.
◀ قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا: نخستین قانون جهان در زمینه حکمرانی هوش مصنوعی/ یاسر نورعلی‌وند
اتحادیه اروپا در ۸ دسامبر ۲۰۲۳ پس از ماه‌ها مذاکرات سه‌گانه فشرده بین کمیسیون، پارلمان و شورای اروپا، نخستین قانون جامع در زمینه هوش مصنوعی در جهان را به تصویب رساند. این قانون که بسیاری از آن به عنوان یک الگو و چارچوب جامع برای تعیین استانداردهای جهانی یاد می‌کنند، حاوی نکات و آموزه‌هایی است که می‌تواند برای سایر جوامع نیز مفید باشد. از این رو، بررسی این قانون، ویژگی‌ها، نقاط ضعف و قوت آن و همچنین الهامات و آموزه‌های آن برای سایر کشورهای جهان از جمله ایران محورهای گزارش حاضر هستند.
◀ نگاه دیگران: نگاه اندیشکده‌های آمریکایی به حوادث تروریستی کرمان/ علیرضا ثمودی
حوادث تروریستی در مراسم سالگرد شهید سلیمانی بار دیگر موضوع داعش را در میان رسانه‌ها و اندیشکده‌های مختلف آمریکایی پررنگ کرده است. بررسی مطالب منتشر شده نشان می‌دهد که تمرکز اندیشکده‌های غربی بر ضعف دستگاه‌های اطلاعاتی ایران و همچنین پیش‌بینی‌پذیری الگوی رفتاری ایران در واکنش به عملیات‌های تروریستی در داخل خاک خود بوده است. در این گزارش تلاش شده است نگاه اندیشکده‌های آمریکایی به حوادث تروریستی کرمان در دی‌ماه ۱۴۰۲ بررسی شود.
◀ کتاب ماه: سازمان کشورهای ترکزبان، تهدیدات و مخاطرات تمدنی و امنیتی/ نقد و بررسی کتاب «سازمان دولت‌های ترک»سالار سیف‌الدینی»
پس از تبدیل شورای کشورهای ترک به سازمان منطقه‌ای، فشارهایی از ناحیهٔ ترکیه و جمهوری آذربایجان برای پیوستن جمهوری اسلامی ایران به این سازمان وارد شده است. در این خصوص مباحث متعددی صورت گرفته و اخیراً کتابی نیز به نام «سازمان دولت‌های ترک» از سوی پژوهشکده مطالعات راهبردی انتشار یافته که فشردهٔ آن تشویق ایران برای پیوستن به این سازمان منطقه‌ای است. این کتاب که به نظر می رسد بخش مهمی از یافته‌ها و تحلیل‌های نهایی آن از طریق گفتگو با کنشگرانی که موافق پیوستن به این سازمان هستند تهیه شده، مجموعهای خوب برای نقد و بررسی ایده حاضر مبنی بر ارزیابی تهدیدات، مخاطرات یا فرصت‌های این سازمان برای ایران و تمدن ایرانی است. از این رو گفتگو درباره این کتاب، خاستگاه مناسبی برای بحث پیرامون سازمان کشورهای ترکزبان از طریق به چالش گرفتن طرفداران این ایده است.
