ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۱

سالنمای امنیت ملی – شماره ۱۱

مجموعه حاضر، یازدهمین «سال‌نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» است که همانند شماره‌های گذشته، به برآورد تحولات راهبردی در محیط امنیت ملی جمهوری اسلامی در سال جاری (۱۳۹۹) و چشم‌‏انداز آن در سال آتی (۱۴۰۰) می‏‌پردازد. در ده شماره قبلی سال‏نمای امنیت ملی، دو سطح داخلی و خارجی امنیت ملی در کنار هم و در قالب یک جلد منتشر می‏‌شد. در این شماره به دلیل اضافه‏‌شدن مدخل‏‌های جدید و همچنین، تقاضای بخشی از مخاطبین سال‏نما، شورای تحریریه تصمیم گرفت آن را در دو مجلد جداگانه به تفکیک دو سطح داخلی و خارجی منتشر کند. در عین حال، این تفکیک شأن تحلیلی و پژوهشی دارد و صرفاً برای سهولت کار علمی و انتشاراتی انتخاب شده است و در عالم واقع نمی‌‎توان این دو سطح را از همدیگر جدا کرد و یا تأثیرات آن‏ها را بر یکدیگر نادیده گرفت.

پژوهشکده مطالعات راهبردی، براساس نتایج به‌‏دست‌‏آمده از مجموعه پژوهش‌‏های خود در سال ۱۳۹۹، بر آن است که «تقویت کارآمدی نظام» مسئله کلیدی کشورداری در آینده نزدیک است. این مسئله به تمام ظرفیت‏‌های قانونی، ساختاری، نهادی، مدیریتی و کارگزاری نظام وابسته است تا بتواند با تکیه بر امکانات و توانش‌‏های مادی و معنوی موجود در کشور مسائل و چالش‌‏های پیش رو را مدیریت کند. از این رو در جمع‏‌بندی کلی می‌‏توان گفت همانطور که دهه چهارم انقلاب دهه پیشرفت و عدالت نام گرفته بود، توصیه می‏‌شود دهه پنجم انقلاب دهه کارآمدی باشد. این یافته با مدل مفهومی محاسبه ضریب امنیت ملی نیز سازگاری دارد. همانطور که در مدل مذکور اشاره شد، ظرفیت‏‌های نظام سیاسی مهمترین نقش را در تأمین امنیت ملی داشته و بی‏‌تردید کارآمدی نهادهای اجرایی کشور در عمل به کارویژه‏‌های مورد انتظار، ظرفیت‏‌های راهبردی نظام را تقویت و از این طریق به بهبود و پایداری امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران کمک خواهد کرد.

تجربه یک دهه کارجمعی پژوهشکده مطالعات راهبردی در تولید سال‏نمای امنیت ملی نشان می‏‌د‌هد که نظام جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‏‌های بالقوه فراوانی در عرصه‏‌های گوناگون برخوردار است که استخراج و بهره‏‌برداری از آنها به دلیل غفلت از تقویت کارآمدی ساختارهای اداری کشور عملیاتی نشده است. پژوهشکده مطالعات راهبردی امیدوار است سال‏نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران درکنار دیگر محصولات راهبردی این مؤسسه و سایر مراکز تحقیقاتی کشور، بتواند با ارائه تصویری واقع‌بینانه از محیط امنیت ملی، به کاهش عدم قطعیت واحدهای تصمیم‌‏گیری نظام کمک کرده و از طریق بهبود کشورداری به تأمین پایدار امنیت ملی که همانا امنیت نظام جمهوری اسلامی، مردم و سرزمین کهن ایران است، یاری رساند. بی‌‏تردید در جهان امروز که عدم‏ قطعیت یکی از ویژگی‏‌های هستی‌‏شناختی آن است، اندیشکده‏‌ها و مراکز پژوهشی راهبردی درصورت توجه سیاست‏‌گذاران ارشد به کارکردهای آنها می‌‏توانند نقش شناختی ارزشمندی در فرایندهای سیاست‌‏گذاری ایفا کنند. محیط امنیت ملی کشور چه در عرصه داخلی و چه در عرصه پیرامونی به شدت درحال گذار و دگرگونی است و هدایت کشور در چنین شرایطی به دیده‏‌بانی مستمر ابعاد آشکار و پنهان محیط نیازمند است. دیده‌‏بانی ابعاد پنهان محیط امنیت ملی وظیفه ذاتی نهادهای اطلاعاتی کشور است که بی‌‏تردید نیازمند تقویت و توانمندسازی دوباره‌‏اند؛ اما دیده‌‏بانی روش‏مند جهان آشکار که مکمل پنهان‏‌پژوهی نظام‏‌مند نهادهای مذکور است، کارکرد اندیشکده‌‏های راهبردی است. از این رو به سیاست‏گذاران کشور توصیه می‏‌شود برای تضمین خردگرایی در سیاست‏‌ها و تصمیم‏‌های نظام، این دو بال آگاهی‏‌بخش در کشور را تقویت نمایند.

آنچه در سطح داخلی یازدهمین شماره از سالنمای امنیت ملی می‌خوانید(۸۷۲ صفحه رنگی):

سخن نخست
مقدمه

چشم‌انداز ۱۴۰۰

سیاسی- امنیتی
تروریسم و ضد تروریسم
اپوزیسیون جمهوری اسلامی
مناسبات قوا
جریان‏ها و تحولات سیاسی
اعتراضات صنفی و ناآرامی‏های خیابانی
روندها و چالش‌های قومی و مذهبی
قانون‌گذاری و سیاست گذاری
حکم‏رانی و کارآمدی نظام سیاسی

حقوقی و قضایی
مبارزه با فساد
امنیت قضایی
جرائم ضدامنیت ملی
اسناد و اموال
سیاست کیفری
حقوق بشر
دعاوی حقوقی فراملی

اجتماعی
آسیب‌های اجتماعی
امنیت انسانی
خانواده و سبک زندگی
امنیت سلامت
سرمایه اجتماعی
تحولات جمعیتی

فرهنگی
«میدان‌ها» و «مصرف» فرهنگی
وضعیت دین و دین‏داری
سازمان صدا و سیما
شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان
فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
نظام آموزش و پرورش
نظام آموزش عالی
علم و فناوری

اقتصادی
اقتصاد کلان (رشد اقتصادی)
اقتصاد کلان (تورم)
تولید
بازارهای مالی
سیاست‌های پولی و بانکی
امور مالی دولت و بودجه
سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی
بازار کار
اصلاحات اقتصادی
فقر و نابرابری

زیرساخت و دارایی‌های حیاتی
مدیریت زیرساخت
زیرساخت‌ نفت و گاز
زیرساخت‌ حمل و نقل
زیرساخت‌ ارتباطات
زیرساخت پولی و بانکی
زیرساخت‌ آب
زیرساخت برق

زیست‌محیطی
مخاطرات طبیعی
آلودگی زیست‌محیطی
امنیت زیستی
منابع آبی

نظامی- دفاعی
تحولات و روند‌های نظامی جهان
وضعیت نظامی و دفاعی ایران
روندها و گرایش‌های نظامی در محیط راهبردی ایران
دفاع سایبری
مرز
پدافند غیرعامل

آنچه در سطح خارجی یازدهمین شماره از سالنمای امنیت ملی می‌خوانید(۴۱۳ صفحه رنگی):

سخن نخست
مقدمه

چشم‌انداز ۱۴۰۰

موضوعات و مسائل سیاست خارجی ایران
روندهای جهانی و نظام بین‌الملل
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
تحریم‌های بین‌المللی
مناسبات ایران و آمریکا
مناسبات ایران با قدرت‌های بزرگ
مناسبات ایران با اروپا
مناسبات ایران با روسیه
مناسبات ایران با چین
مناسبات ایران با قدرت‌های نوظهور
زیر ساخت‌های راهبردی بین‌المللی و منطقه‌ای
مجامع بین‌المللی

محیط پیرامونی
عراق
ترکیه
عربستان سعودی
شورای همکاری خلیج فارس
امارات متحده عربی
افغانستان
پاکستان
آسیای مرکزی
قفقاز جنوبی

محیط منطقه‌ای
محور مقاومت
سوریه
یمن
فلسطین
رژیم صهیونیستی
تحولات کردی در منطقه
تحولات گروه‌های تکفیری

سالنمای امنیت ملی

سالنمای امنیت ملی شماره ۱۰

امنیت ملی محصول کشورداری متوازن و خردگرایانه است. منظور از توازن در کشورداری، جامعیت سیاست‏‌گذاری‏‌ها و توجه همزمان به همه ابعاد در تدوین سیاست‏‌های کلی اداره کشور و اجرای آن سیاست‌‏هاست. خردگرایانه بودن نیز به معنای اتکای تصمیم‏‌ها بر شناخت عینی و واقعیت‏‌های محیط پیرامون و تلاش مستمر برای تحقق آرمان‏‌ها و اهداف با توجه به مقتضیات، محدودیت‌‏ها ومقدورات است. بر این اساس، تأمین امنیت ملی را نمی‌‏توان به مسئولیت یک یا چند نهاد تقلیل داد؛ بلکه باید آن را شرایطی در نظر گرفت که محصول اداره مطلوب و متوازن همه ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، دفاعی- امنیتی و زیست‏ محیطی کشور است. به سخن دیگر، تأمین پایدار امنیت ملی زمانی تضمین می‏‌شود که تمامی دستگاه‏‌های سیاست‌‏گذاری و اجرایی کشور در هر سه سطح ملی، استانی و شهرستانی، عملکرد متوازن و خردگرایانه داشته‏ باشند. علاوه بر این، لازم است میان بعد داخلی و خارجی کشورداری (سیاست‏‌های داخلی، منطقه‏‌ای و بین‏‌المللی) نیز توازن و هم‏‌افزایی مورد توجه قرار بگیرد. این نگاه به نحوه تأمین امنیت ملی، به ویژه با آغاز گام دوم انقلاب اسلامی در چارچوب رهنمودهای مقام معظم رهبری و همچنین جنگ همه‏‌جانبه روانی- اقتصادی دشمن علیه کیان جمهوری اسلامی که تعادل و خردورزی را در همه عرصه‏‌ها نشانه رفته است، اهمیت و ضرورتی دوچندان دارد. از این رو، دست‏‌اندرکاران سال‏نما، در دهه دوم تولید این محصول، ذیل همین گفتمان به برآورد تحولات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در دو سطح داخلی و خارجی خواهند پرداخت.
پژوهشکده مطالعات راهبردی، بر مبنای برداشت فوق از امنیت ملی، طی نُه سال گذشته به فضل الهی و همت پژوهش‌گران و همکاران علمی، محصول راهبردی و مرجع سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را منتشر کرده و هم‌‏اکنون دهمین شماره سال‏نما را که به رویدادها و تحولات محیط راهبردی ایران در سال ۱۳۹۸ پرداخته و نمایی از وضعیت محیط راهبردی ایران را در سال ۱۳۹۹ ارائه می‏‌دهد، تقدیم کارگزاران نظام مقدس جمهوری اسلامی در تمام سطوح ملی، استانی و شهرستانی می‏‌نماید.
تجارب دولت‌‌های ملی و یافته‏‌های مراکز مطالعاتی موفق و تأثیرگذار از جمله پژوهشکده مطالعات راهبردی نشان‌دهنده آن است که شناخت و تأمین امنیت ملی از اصول نسبتاً مشخصی پیروی می‌کند که بی‌توجهی به آن‏ها می‌تواند پیامدهای خسارت‌باری برای کشور به دنبال داشته باشد.

از همین رو در این شماره از سالنما موضوعات در دو سطح داخلی و خارجی، ۱۰ بُعد و ۷۳ مدخل و بالغ بر ۱۱۴۰ صفحه مورد بررسی قرار گرفته است.