ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۲۰و۱۲۱- فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱
در شماره ۱۲۰ و ۱۲۱ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄نظام مسائل حکمرانی کشور در سال ۱۴۰۱ / حسن صدرانیا
مسئله‌شناسی یکی از مهم‌ترین مراحل چرخهٔ سیاست‌گذاری برای حکمرانی خوب است. این نوشتار با رویکرد آینده‌پژوهی با روش‌های دلفی و تحلیل ساختاری تلاش دارد مهم‌ترین مسائل کشور در سال ۱۴۰۱ و ساختار نظام مسائل کشور را تحلیل و تبیین کند. این گزارش به سیاست‌گذار نمی‌گوید که چه اقدامی انجام دهد بلکه تنها نوع اثرگذاری و جایگاه هر مسئله را در فرایند حکمرانی تحلیل و تبیین می‌کند. بدیهی است برنامه‌ریزی برای هر مسئله نیازمند پژوهشی جداگانه است.
◄اقتدار اقتصادی: لازمه تکوین ایران قوی در جهان امروز / عبداله قنبرلو
کشور ایران در حالی ورود به سده پانزدهم را آغاز کرده که به لحاظ اقتصادی در شرایط ویژه‌ای است. مشکلات اقتصادی تا حدی گسترش یافته‌اند که معیشت بخش گسترده‌ای از شهروندان کشور را هدف قرار داده‌اند. بدیهی است انفعال و بی‌توجهی به این چالش بزرگ می‌تواند تبعات نامطلوبی بر جای گذارد. ادامه وضع موجود نه‌تنها چشم‌انداز توسعه اقتصادی کشور را مبهم می‌کند، بلکه می‌تواند بر قدرت و امنیت ملی کشور هم اثر منفی بگذارد. با توجه به این شرایط، توجه و رسیدگی به زیرساخت‌های اقتصاد ملی به یک اولویت راهبردی تبدیل شده است.
◄سده پانزدهم، سده چالش‌های زیست‌محیطی کشور / مراد کاویانی‌راد
امنیت، ثبات و توسعه کشورها و رفاه ملت‌ها پیوندی ژرف، گسترده و فزاینده با بنیادهای زیستی دارد. در آینده نیز این درهم‌تنیدگی و وابستگی نمود و بازتاب بیشتری خواهد یافت. این در حالی است که پیامدهای ناگوار دگرش‌های اقلیمی در مقیاس جهانی به وضعیت «گریزناپذیر و برگشت‌ناپذیر» رسیده به‌گونه‌ای که در تاریخ هزاران ساله سرزمین ایران، هیچ زمانی به‌اندازه سده پیش رو، بیمناک و پیش‌بینی‌ناپذیر نبوده است. نیمه دوم سده گذشته دوران نابودی بنیادهای زیستی کشور بود که بازتاب‌های امنیتی و جغرافیایی-سیاسی آن سراسر سده پانزدهم را در برخواهد گرفت. نوشتار پیش رو بر آن است تا روزنهای از این دوران پرآشوب، پیش روی سیاست‌گذاران کشور بگشاید.
◄موج جدید مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران: فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها / سیدمحمد فیروزی
کشور ایران، در دویست سال اخیر، یکی از مقصدهای مهاجرتی برای مردم افغانستان بوده است. تاریخ مهاجرت و پناهد‌گی گروهی مردم افغانستان به ایران، به دهه ۱۸۵۰ میلادی می‌رسد. از آن پس و مخصوصاً در چهار دهه اخیر، با توجه به امواج مهاجرتی و سیاست‌های درهای باز و بسته؛ ایران میزبان حدود پنج میلیون مهاجر افغانستانی بوده است. بازگشت دوباره طالبان به قدرت سیاسی و هم‌افزایی مشکلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای تعداد زیادی از مردم، موج جدیدی از مهاجرت‌های گروهی به ایران را رقم زد که هنوز جریان دارد و گمان می‌رود طی آن حداقل یک میلیون نفر دیگر به ایران وارد شده باشند. حضور و ورود گسترده مهاجران جدید با واکنش‌های جامعه میزبان همراه بود. ناسازگاری‌های اجتماعی و فرهنگی، نگرانی از ورود افراط‌گرایان و تکفیری‌ها، سیاسی شدن مسئله مهاجرت، فشار اقتصادی و مدیریتی روی جامعه میزبان و نیز تولید و نشر پیام‌ها و فیلم‌های با محتوای مهاجرهراسی و ایران‌هراسی، از چالش‌های اصلی ورود گسترده مهاجران در چند ماه اخیر است. این یادداشت، موج جدید مهاجرتی افغانستانی‌ها به ایران را با نگاهی به فرصت‌ها و چالش‌ها بررسی نموده و تلاش دارد با توجه به‌تجارب بین‌المللی، نظریه‌ها و پژوهش‌های مرتبط با مدیریت و ساماندهی مهاجرت‌های گروهی و نیز واقعیت‌های جامعه میزبان و ویژگی‌های این مهاجران، برای مسئولان راهکارها و پیشنهاد‌هایی ارائه دهد.
◄جنگ اوکراین، چالش جهانی غله و تهدیدهای امنیت غذایی در ایران / علیرضا رحیمی
یکی از پیامدهای یورش نظامی روسیه به اوکراین، بحران جهانی غله و تهدید امنیت غذایی جهان است. ایران که هماکنون با بحران آب و چالش‌های فراوان کشاورزی روبرو است و بخش مهمی از کالاهای کشاورزی اساسی را از راه بازگانی خارجی به دست میآورد، برکنار از این تهدیدها نخواهد بود. پیوندهای بازرگانی ایران با روسیه در زمینهٔ واردات محصول‌های بنیادی کشاورزی بر ژرفای این تهدیدها خواهد افزود. گزارش پیش رو با نگاهی گذرا به پیامدهای جنگ اوکراین برای امنیت غذایی جهان، تهدیدهای غذایی این جنگ برای ایران و راهکارهای موجود را بررسی می‌کند.
◄ظرفیت‌های پارادیپلماتیک دیاسپورای ایرانی / مریم خالقی نژاد؛ هیراد مخیری
امروزه مؤلفه‌های تأثیرگذار بر قدرت ملی و بین‌المللی، همپای تحولات بین‌المللی در حال تغییر است. در این روند ابزارها و روش‌های جدیدی در دسترس دولتها قرار گرفته، که یکی از آن‌ها پارادیپلماسی است. ازآنجایی‌که پارادیپلماسی کنشگران مختلفی را در خود جای داده است، تمرکز بر ظرفیت دیاسپورا به‌عنوان کنشگر دیپلماتیک در فراسوی مرزها بسیار تأمل‌برانگیز است. دیاسپوراهای مختلف در سراسر جهان ضمن حفظ برخی تعلقات خود به میهن‌شان، از ظرفیتهایی برخوردارند که میتوانند در تعاملات ملت‌ها و دولتها تأثیرگذارتر از برخی سازمان‌های رسمی باشند. به همین جهت، در این گزارش به تبیین اهمیت ظرفیت‌های پارادیپلماتیک دیاسپورای ایرانی به‌عنوان ابزاری نوین برای افزایش تعاملات فرهنگی و اقتصادی کشور پرداخته شده است که افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران را در پی دارد. در این متن به دو نمونه از دیاسپوراهای ایرانی و برخی توصیههای سیاستی اشاره شده است.
◄نظام بین‌الملل در پرتو بحران اوکراین و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران / محمود یزدان‌فام
جنگ اوکراین آثار و پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت زیادی بر نظام بین‌الملل دارد. این جنگ بازیگران، اصول و قواعد، توزیع قدرت و روند شکل‌گیری نظام بین‌الملل را تحت تأثیر قرار داده است. در این گزارش ضمن تشریح آثار و پیامدهای جنگ اوکراین بر نظم بین‌المللی، فرصت‌ها و تهدیدهای معطوف به ایران طرح و پیشنهاد‌هایی برای سیاست‌گذاری مفید ارائه شده است.
◄نگاهی به تحولات منطقه: بازتنظیم مناسبات منطقه‌ای بدون حضور و نقشآفرینی ایران / مهدی شاپوری‌راد
تحولات و روندهای دیپلماتیک در منطقه طی دو ماه گذشته عمدتاً در راستای منافع ملی ایران نبوده است. رویکرد سیاست خارجی ایران در برابر این تحولات و روندها، انفعال و البته برخی کنشهای کلامی و رفتاری هیجانی و عصبی بوده است؛ که مشخص نیست چشم‌انداز مثبتی برای منافع و امنیت ملی کشورمان در پی خواهد داشت یا خیر. این در حالی است که تلاشهای دیپلماتیک برای بهبود روابط ایران با عربستان سعودی و حتی امارات متحده عربی به جایی نرسیده و ظاهراً طرفهای مقابل تمایل چندانی به مصالحه با جمهوری اسلامی ایران ندارند. آتشبس یمن ممکن است روزنهای بگشاید؛ البته به شرطی که از آن به‌عنوان فرصتی برای ایجاد صلح و نه مجالی برای بازیابی توان ازسرگیری جنگ استفاده شود.
◄«نشست نقب»:اهداف و تهدیدها / وحیده احمدی
رژیم صهیونیستی در هفتم فروردین ۱۴۰۱ نشستی را با حضور وزرای خارجه چهار کشور عربی و آمریکا در منطقه‌ای واقع در صحرای واقع در جنوب سرزمینهای اشغالی برگزار کرد. این نوشتار به این مسئله خواهد پرداخت که چنین رویدادهایی چه تأثیری بر روابط این رژیم و عربها گذاشته و حامل چه تهدیدهای امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند باشد؟
◄تشکیل دولت جدید در عراق: چالش‌ها، سناریوها و راهبرد ایران / طیبه خطیبی
با گذشت ۶ ماه از تشکیل مجلس عراق، دولت جدید هنوز تشکیل نشده است. اختلاف نظر میان ائتلاف مقتدی صدر و چارچوب هماهنگی گروه‌های شیعه بن‌بستی را به وجود آورده که تداوم آن نه به نفع مردم عراق و نه گروه‌های سیاسی این کشور است. به جز شیعیان، اهل سنت و کُردها هم در وضعیتی غامض و نامشخص به سر میبرند. به نظر می‌رسد برای پرهیز از ورود به دوره‌ای از ناآرامی و نابه‌سامانی در عراق، طرفین منازعه چاره‌ای جز پذیرش راه حل‌های میانه نداشته باشند. اما احتمال بسیاری هم دارد که عراق به سبب مشابهت نظام سیاسی فرقهای خود به لبنان، وارد دورانی طولانی از خلاء سیاسی و قوه مجریه موقت مداوم گردد.
◄آینده نظم سیاسی در پاکستان و تأثیر آن بر روابط با ایران / ویدا یاقوتی
مجلس ملی پاکستان روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ به نخست‌وزیر این کشور رأی عدم اعتماد داد و این‌گونه به تصدی ۳ سال و ۸ ماهۀ عمران خان بر نظام سیاسی این کشور پایان داد. این رأی عدم اعتماد برآمده از شکافی ژرف و تاریخی در ساختار و سازوکارهای سیاسی حاکم بر پاکستان است که از تشدید و تزاید بحرانی سیاسی در میان‌‌مدت یا حتی کوتاه‌مدت در این کشور خبر می‌‌دهد. بی‌تردید تحول اخیر با تغییر در سیاست خارجی پاکستان همراه خواهد بود؛ تحولی که بیش از همه می‌تواند مناسبات این کشور را با همسایگان خود به‌ویژه ایران دگرگون کند. این نوشتار درصدد است تا بحران سیاسی کنونی در پاکستان و چگونگی تغییر رژیم و پیامدهای آن را در بعد داخلی و خارجی به‌طور عام و تأثیر آن بر روابط با ایران را به‌طور خاص توضیح دهد.
◄ضرورت راهبردی بازتحکیم فرهنگ ایرانی در افغانستان / فرزاد پورسعید
پیش از آغاز سال ۱۴۰۱ شمسی، طالبان تعطیل رسمی روز اول سال نو خورشیدی را در افغانستان لغو کرد و پس از آن نیز دستور به تغییر تاریخ هجری شمسی به هجری قمری در این کشور را داد. بر این اساس، در نوشتار حاضر به تبیین اهمیت راهبردی این تصمیمات و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران و همچنین ضرورت راهبردی بازتحکیم فرهنگ ایرانی در افغانستان خواهیم پرداخت.
◄توافق آتشبس در یمن: منافع ایران و افق پیش رو / امین پرتو
در حالی که از حمله نظامی عربستان به یمن بیشتر از هفت سال میگذرد، از آغاز ماه رمضان جاری، قرار شد تا یک توافق آتشبس میان دو طرف جنگ (انصارالله از یک سو و دولت منصور هادی و ائتلاف به رهبری سعودی از طرف دیگر) برقرار شود. با این آتشبس و نیز اعلام کنارهگیری رسمی عبد ربه منصور هادی از مقام ریاست جمهوری و تفویض کامل اختیارات به شورای ریاست جمهوری یمن، امیدها برای خاتمه جنگ طولانی یمن دوباره احیا شده، اما سابقه توافقات آتشبس قبلی (مانند توافق آتشبس استکهلم ۲۰۱۸ در مورد بندر حدیده و آتشبس آوریل ۲۰۲۰) و نیز تغییرات سیاسی داخلی در جناح مورد حمایت عربستان و تامل در مواضع اعلام شده از سوی هر یک از طرفین مناقشه، از آن حکایت دارد که نباید چندان به این آتشبس برای خاتمه جنگ در یمن دل بست.
◄سفر بشار اسد به امارات: اهداف و پیامدها / علیرضا بیگی
پیش از این برخی از کشورهای عربی منطقه با همراهی غرب به رهبری آمریکا تلاش زیادی را در به زانو درآوردن بشار اسد در بحران‌های نظامی و سیاسی کردند که نتیجه دلخواه را به دست نیاوردند و دولت سوریه به‌عنوان یکی از اعضای محور مقاومت تا به امروز توانسته است در برابر بحران دشوار نظامی و سیاسی مقاومت کند؛ هرچند که با بحران عمیق اقتصادی نیز رو‌به‌رو است. اینک اما شماری از کشورهای منطقه تغییر مسیر داده و در پی همکاری با سوریه برآمده‌اند تا بتوانند از فرصت سرمایه‌گذاری در این کشور بهره‌مند شوند. نخستین کشوری که به تغییر رویه در قبال سوریه پرداخت امارات متحده عربی بود. مقامات اماراتی با دعوت از بشار اسد به امارات تغییر مسیر خود از غرب در قبال پرونده سوریه را آشکار نمودند. اینکه طرفین سوری و اماراتی از سفر بشار اسد به امارات چه اهدافی را دنبال می‌کنند و ممکن است چه پیامدهایی را به دنبال داشته باشد موضوعی است که این نوشتار بدان پرداخته است.
◄مذاکرات هستهای در نگاه اندیشکدههای خارجی / امین پرتو
مذاکرات هستهای میان ایران با گروه ۱+۴ به‌رغم امیدهای فراوان با بنبست مواجه شده است. برای بسیاری این سؤال پدید آمده که چگونه وقتی فضا بسیار امیدوارانه بود و همه از نزدیک بودن توافق سخن میگفتند، هیچ نتیجه مشخصی از ماهها گفتگو و مذاکره حاصل نشده است. سرنوشت مذاکرات هستهای میان ایران و ۱+۴ که در حقیقت از طرف آمریکا و به‌طور غیرمستقیم با ایران مذاکره می‌کنند موردتوجه اندیشکده مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی قرار گرفته است که در این شماره به آن میپردازیم.
