ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۲۵

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۲۵ – شهریور ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄تکنولوژی‏‌های حکم‏رانی امنیت در عهدنامه مالک اشتر/ فرزاد پورسعید
مقاله حاضر بر آن است که برخی از توصیه‌‏ها و اندرزهای امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر را می‌‏توان توصیه‌‏هایی در راستای صورت‏‌بندی یا مفصل‏‌بندی نوعی حکم‏رانی امنیت دانست که برآمده از بینش علوی در چارچوب آموزه‌‏های اسلامی است. این توصیه‏‌ها را همچنین می‌‏توان با عنوان فناوری‌‏ها یا تکنولوژی‏‌های حکم‏رانی نام‏گذاری کرد. به بیان دیگر، این توصیه‌‏ها عموماً نه دستورات صرف در قالب اوامر و نواهی برای اعمال اراده مستقیم حکومت بر مردم بلکه شامل نوعی ابتکارها و سازوکارها یا تکنیک‌‏هاست که در قلمروهای حکم‏رانی به گونه‌‏ای غیر مستقیم و نامرئی یا رؤیت‏‌ناپذیر جای‏‌دهی و نهادینه می‌‏شوند تا امور جامعه، از جمله امر امنیت را بر مبنای الگو یا گفتمانی خاص، تنسیق و تنظیم کنند.
تصویب قانون پدافند غیرعامل در مجلس شورای اسلامی: الزامات و پیش‌بینی‌ها/ امین پرتو
مجلس شورای اسلامی در تیرماه سال جاری اقدام به تصویب قانون پدافند غیرعامل به‌صورت یک ماده واحده قانونی و چهار تبصره همراه آن نموده است. به نظر می‏آید علت این ایجاز در تصویب به شکل ماده واحده، واگذار کردن جزئیات مربوط به عملکرد سازمان پدافند غیرعامل بر عهده اساسنامه آن است. در حقیقت چنین به نظر می‏آید که مجلس با ایجاز مزبور، قصد داشته تا این سازمان را در ایفای وظایف خود به شکل صرفاً نهادی نظامی و تابع سلسله‌مراتب تحت نظر فرماندهی کل قوا ببیند. نگاهی به تاریخچه عملکرد سازمان مزبور، نوع نگاه مجلس در ماده واحده مزبور و تبصره‏های همپیوند و نیز ماهیت تهدیدات امنیتی جدید که در متن قانون هم به آن اشاره شده، دربردارنده الزاماتی است که مدیریت مطلوب‏تر امنیت ملی ناگزیر از توجه به آن است تا اولاً موازی‏کاری و ثانیاً خودداری از پذیرفتن مسئولیت به مانعی در برابر ایفای مسئولیت مؤثر و مفید سازمان پدافند غیرعامل بدل نشود. الزاماتی که نیازمند بازاندیشی نسبت به برخی مفروضات امنیتی و مدیریتی و نیز آموختن از تجربیات پدافند غیرعامل کشور در مدت‌زمان بیش از یک دهه گذشته است.
◄تأملی در شاخص‏‌های خشونت در ایران: وضعیت، زمینه‌‏ها و توصیه‏‌ها/ سعید صادقی جقه
زندگی در جامعه‌‏ای عاری از خشونت از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های امنیت انسانی به شمار می‏‌رود. امنیت روانی جامعه، نه به‌‏عنوان یک موضوع بهداشتی و درمانی، بلکه به‌‏عنوان مسئله‏‌ای سیاسی و امنیتی هم مورد توجه است؛ چراکه، پیامدهای وضعیت نامطلوب روحی و روانی، به خود افراد محدود نمی‌‏ماند و شهروندان را به اختلال در کارکردهای اجتماعی وا می‏دارد. از سوی دیگر، آن‌ها را در مقابل امواج تحریف و جعل رسانه‏ای و نفوذهای اطلاعاتی بدون دفاع رها می‌‏سازد. نوشتار حاضر با بررسی وضعیت شاخص خشم در جامعه ایرانی، زمینه‏‌های کاهش تاب‏آوری روانی جامعه را بررسی کرده و راهکارهایی برای بهبود امنیت روانی جامعه و کنترل رفتارهای خشونت‏‌بار ارائه می‌‏کند.
اتهام تروریسم: برسازی تفسیری و امنیت ملی/ علیرضا رحیمی
حمله به سلمان رشدی با سلاح سرد یکی از مهم‏ترین رویدادهای ماه گذشته بود که واکنش‌های فراوانی را در میان رسانه‏ها، سیاستمداران و کنش‏گران اجتماعی برانگیخت. در میانه این واکنش‌‏های گوناگون و سخت ناهم‏سو، تلاش برای پیوند دادن این حمله و کارگزار آن با جمهوری اسلامی ایران یکی از برجسته‏ترین سوگیری‏ها بودکه از سوی برخی سیاستمداران و رسانه‏های غربی، نیروها و رسانه‌‏های فارسی زبان مخالف با جمهوری اسلامی و برخی نیروهای درون ایران – با انگیزه‏‌های ناهم‏سان، رواج داده شد. در آستانه این رویداد نیز وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا بیانیه‏‌ای درباره تلاش یک عضو سپاه پاسداران ایران برای ترور برخی مقام‏‌های دولت پیشین ایالات متحده آمریکا انتشار داد و گزارشی هم درباره بازداشت فردی مسلح در برابر خانه یکی از کنش‏گران خواهان براندازی حکومت کنونی در ایران توسط پاره‏ای از رسانه‌‏های این کشور بازتاب داده شد. گزارش زیر در کنار اشاره به دیدگاه‌‏های گوناگون درباره این رویدادها، پیامدهای امنیتی و سیاسی کنش‏های هم‌‏پیوند با آنها را بررسی کرده و پیشنهادهایی را طرح کرده است.
◄قدرت هوش مصنوعی: از امنیت داخلی تا جنگ خارجی/ شهاب دلیلی
رصد پیشرفت‌های تکنولوژی در دو دهه اخیر نشان دهنده آن است که قدرت‌های بزرگ توانسته‌اند با بهره‌برداری از فناوری‌های نوپدید، بهره‌وری اقتصادی، کارآمدی مدیریتی و قدرت نظامی خود را افزایش داده و توان بیش‌تری برای تأمین امنیت و برقرار نمودن رفاه عمومی شهروندان خود داشته باشد. این گزارش به تأثیر واقعی هوش مصنوعی بر ارتقای توان مدیریتی و خط‌مشی‌گذاری اختصاص دارد و تلاش دارد نشان دهد که دست‌یابی سیاستگذار به این فناوری و بهره‌برداری از آن در امر سیاستگذاری، او را توانمندتر از گذشته می‌کند.
◄یکسالگی سیاست همسایگی دولت سیزدهم؛ دستاوردها و نتایج/ یاسر نورعلی‌وند
دولت سیزدهم با ریاست سید ابراهیم رئیسی اولویت اصلی راهبردی خود در حوزه سیاست خارجی را تقویت روابط با همسایگان در چارچوب سیاست همسایگی عنوان کرده است. با توجه به اهمیت و جایگاه راهبردی این سیاست در سیاست خارجی دولت سیزدهم، گزارش حاضر به مناسبت یک‌سالگی دولت، به ارزیابی این سیاست و دستاوردها و نتایج آن در یک سال گذشته می‌پردازد.
◄آخرین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و چشم‌اندازهای پیش رو/ عبداله قنبرلو
پس از پایان آخرین دور گفت‌وگوهای احیای برجام در مرداد ماه، پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا طی اظهاراتی در تکرار موضع جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران و آمریکا خواست درباره پیش‌نویس توافق که به نظر وی دربردارنده بهترین پیشنهاد ممکن برای طرف‌های مذاکره است، تصمیم سیاسی سریع بگیرند. وی توضیح داد که هر آنچه امکان مذاکره داشته، در نسخه نهایی متن گنجانده شده و اکنون طرف‌های اصلی مذاکره باید تصمیم بگیرند که موافق پیش‌نویس هستند یا نه. اگرچه ارائه این پیش‌نویس را لزوماً نمی‌توان به معنی پایان مذاکرات احیای برجام دانست، اما به نظر می‌رسد ایران برای تعیین تکلیف یکی از مهم‌ترین مسائل امنیتی خویش نیاز به تصمیم‌گیری در زمان کوتاه دارد.
◄جایگاه سلاح هسته‌ای در استراتژی بازدارندگی ایران/ عبدالرسول دیوسالار
حدود دو دهه است که پروندۀ هسته‌ای ایران تبدیل به مهم‌ترین مناقشۀ بین ایران و کشورهای غربی شده است. در این مناقشه کشورهای غربی همواره به اهداف فعالیت‌های هسته‌ای ایران مشکوک بوده‌اند و ایران پیوسته تأکید داشته که برنامۀ هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است و ساخت سلاح هسته‌ای را چه از نظر شرعی و چه اخلاقی جایز نمی‌داند. فتوای رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت ساخت و کاربرد این سلاح‌ها بارزترین نمود این دیدگاه جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشتار تلاش می‌کنیم نشان دهیم که علاوه بر ادلۀ شرعی و اخلاقی در مورد عدم جواز ساخت سلاح هسته‌ای، از نظر مطالعات راهبردی، بازدارندگی هسته‌ای نمی‌تواند جایگاهی در استراتژی دفاعی و دکترین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
◄قتل هدفمند ایمن الظواهری و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
ایمن الظواهری، سرکرده ۷۱ ساله القاعده صبح روز یکشنبه ۹ مرداد به وقت کابل در خانه یکی از دستیاران ارشد رهبر طالبان هدف حمله پهپادهای آمریکایی قرار گرفت و به قتل رسید. در گزارش حاضر، ضمن تبیین اهمیت راهبردی قتل الظواهری در چارچوب معادلات قدرت و امنیت در صحنه افغانستان، به پیامدهای احتمالی آن برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و بایسته‏های مواجهه با آن می‏پردازیم.
تهدیدات نوظهور جهانی و ضرورت توجه به «امنیت تعاونی»/ همت ایمانی
هنوز بسیاری از دولت‌ها به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه در بحث امنیت همچنان به متغیر قدرت نظامی توجه بیشتری دارند و به دیگر متغیرها به‌خصوص مسائل علمی، فناورانه و زیست‌محیطی کمتر توجه می‌کنند. در این نوشتار بر آن هستیم تا ضمن بررسی «تهدیدات نوظهور»، به ضرورت بازاندیشی در مفهوم «امنیت بین‌الملل» و ضرورت توجه به مفهوم «امنیت تعاونی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.
◄نگاه دیگران: تحول در نظم جهانی و بایسته‌های آن برای منافع ملی ایران/ همت ایمانی
موقعیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد ایران به‌گونه‌ای است که به‌نوعی با امنیت و منافع همه قدرت‌های بزرگ گره خورده و این مسئله بر امنیت ملی کشور ما تأثیر جدی دارد. از طرفی امنیت ملی ایران مثل هر کشور دیگری به شدت متأثر از نظم حاکم بر نظام بین‌الملل و الزامات ناشی از آن است. بنابراین در راستای تأمین امنیت ملی، نمی‌توان تحولات مربوط به نظم جهانی را نادیده گرفت. در اینجا به بررسی دیدگاه‌های برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار بر روند تصمیم‌سازی سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ به خصوص امریکا در ارتباط با مسئله «نظم جهانی»۱ می‌پردازیم و نهایتاً براساس یافته‌های این رویکردها و با در نظر گرفتن موقعیت ایران، توصیه‌هایی به تصمیم‌گیران سیاست خارجی ارائه می‌شود.
◄نگاه دیگران: آموزش عالی و امنیت ملی نویسنده/ باب کری (ترجمه‌ی فاطمه پورحسینی‌صفت)
امروزه آموزش عالی در سطوح مختلف با چالش مواجه است. وزارت آموزش ایالات متحده، در پاسخ به نگرانی‏‌های عمومی در خصوص هزینه‏‌های سنگین و میزان اندک فارغ‏التحصیلان، کمیسیون آینده آموزش عالی را تشکیل داد. گزارش این کمیسیون، خواهان ارزیابی و پاسخگویی بیشتر از جانب کالج‏‌ها و دانشگاه‏‌های کشور است. همچنین مردم آمریکا به‏طور فزاینده‏‏ای درباره مزایای بسیاری از تحقیقات دانشگاهی بدبین هستند و اغلب پیشرفت فناورانه را تهدیدی برای مشاغل می‏بینند. علاوه‏بر این والدین نگرانند که در ازایِ هزینه‏های بسیار سنگین کالج چه چیزی عاید فرزندانشان خواهد شد. در این نوشته، سناتور باب کری، رئیس فعلی دانشگاه نیو اسکول، نشان می‌دهد که آموزش عالی آمریکا سهم سترگی در امنیت ملی آمریکا دارد. کری با تکیه بر تجربۀ گسترده‏اش، ازجمله عضویت هشت‏‌ساله‏ در کمیتۀ اطلاعاتی منتخب سنای ایالات متحده و عضویت در کمیسیون ۱۱ سپتامبر، از رؤسای کالج‏‌ها و دانشگاه‌‏ها می‏‌خواهد تا با تأکید بر نقش حیاتی نهادهایشان در ارتقای امنیت ملی‏، به مقابله با چالش‏‌هایی بپردازند که امروزه با آن مواجه‏‌اند.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی - شماره ۱۲۴

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۲۴ – مرداد ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۴ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

پنج تله شناختی در تحلیل راهبردی/ فرزاد پورسعید
نوشتار حاضر در چارچوب علل معرفت‌شناختی غافل‌گیری و شکست راهبردی، به معرفی و تبیین پنج تله شناختی در فرآیند تدوین تحلیل راهبردی می‌پردازد که به ترتیب عبارت‌اند از محاسبه نادرست نیات و اراده دیگر بازیگران، غفلت از محاسبه پیامد ناخواسته تصمیم، غفلت از ویژگی‌های شخصیتی تصمیم‌گیر، نادیده‌انگاری یا محدودسازی مخالف و غفلت از تصویر کلی یا سطح کلان تحلیل.


جامعه اخلاقی و جامعه امن/ مختار نوری
از مقوله «امنیت» همواره به عنوان یکی از غایات اصلی در زندگی سیاسی بشر یاد شده است. اگرچه تبارشناسی امنیت ملی را تا اوایل عصر مدرن و آغاز شیوه‌های جدید حکمرانی در قالب دولت-ملت‌های جدید به عقب می‌برند، اما باید گفت که شروع مطالعه علمی این مفهوم پس از جنگ‌های جهانی گسترش یافت. رفته‌رفته متفکران مختلفی در جهان معاصر به موضوع امنیت توجه نشان دادند که ماحصل توجه آنها شکل‌گیری حوزه مطالعاتی جدیدی با عنوان «مطالعات امنیتی» بوده است. آنچه بدیهی است اینکه امنیت هر جامعه‌ای بر اثر عوامل مختلفی در معرض آسیب و چالش قرار می‌گیرد. تهدیدات نظامی ملموس‌ترین نوع تهدیدات به شمار می‌آیند که می‌تواند امنیت دولت‌ها، جامعه و شهروندان را به خطر اندازند. اما این نوع نگاه محدود به امنیت، بعدها با کوشش‌های فکری متفکران «مکتب کپنهاگ» با چالش مواجه گردید و بر ضرورت نگاه‌های موسع به مقوله امنیت تأکید شد. بنابراین، در نتیجه ظهور چنین نگرش‌های جدیدی می‌توانیم بگوییم امنیت یک جامعه می‌تواند بر اثر عوامل مختلف نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی تهدید شود. جامعه ایران نیز از این نوع تحولات و پویایی‌های فکری در حوزه امنیت‌پژوهی منفک نیست و به نظر می‌رسد که علاوه بر تهدیدات نظامی، تهدیدات دیگری جامعه ما را با آسیب و بحران مواجه ساخته است. در میان عوامل و چالش‌های مختلفی که امروز جامعه ایران را با بحران مواجه ساخته است، نوشتار حاضر تلاش دارد تا به بررسی «چالش‌های اخلاقی» بپردازد. چنین بحثی را می‌توان ذیل رابطه «اخلاق و امنیت» صورتبندی کرد، موضوعی مغفول‌مانده که توجه به آن از هر جهت راهبردی و ضروری است.


بایسته‌های رفتاری کارگزاران تأمین نظم و امنیت/ سعید صادقی‌جقه
شرایط خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران، زمینه کاهش آستانه تحمل جامعه را فراهم کرده و اهمیت رفتار حرفه‌ای کارگزاران تأمین نظم و امنیت را دوچندان کرده است. انجام وظیفه حافظان نظم و امنیت ازاین‌رو مهم است که این‏گونه نهادها هم‌زمان با برخورد مقتدرانه با مجرمان و متخلفان، باید اعتماد شهروندان را نیز حفظ کرده و به‌عنوان پناهگاه امن آنان باقی بمانند. نوشتار حاضر ضمن مرور برخی گزارش‏ها درباره مواجهات چالش‏برانگیز نیروهای انتظامی با شهروندان، توصیه‏های راهبردی برای انجام وظیفه خادمان نظم و امنیت کشور پیشنهاد می‏‌کند.


دلالت‌ها و پیامدهای ارتحال علما و مراجع تقلید/ پیمان حسنی
حوزه علمیه، مراجع تقلید و علمای دینی، از دیرباز نقش مهمی در حیات سیاسی و اجتماعی ایران ایفا کرده‌اند. کنشگری این بازیگران در بحران‌ها و مسائل مختلف داخلی و خارجی همواره عنصری تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز بوده است. این یادداشت از یک‌سو مرور کوتاهی بر دلالت‌ها و پیامدهای ارتحال مراجع و علما دارد و از سوی دیگر چالش‌های ظهور علما و مراجع جدید را مخصوصاً بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بررسی خواهد کرد.


بازتاب رویکرد هیدروپلیتیک طالبان در امنیت آبی جنوب خاوری ایران/ مراد کاویانی‌راد
کم‌آبی بخشی از سرشت جغرافیایی سرزمین ایران است که به هر میزان رو به خاور کشور می‌رود نمود و بازتاب بیشتری می‌یابد. امنیت آبی منطقه خشک و کم‌بارش جنوب خاوری ایران پیوند سرراستی با رودهای برون‌مرزی با خاستگاه کشور افغانستان دارد. طی چندین دهه گذشته رویکرد غالب قلمروداران افغانستان جدای از نگرش سیاسی و ایدئولوژیک حاکم، محدودسازی منابع آب ورودی به ایران به‌رغم تأکید بر حق‌آبه ایران و گفتگو با کارگزاران کشورمان بر سر آوردِ این رودها بوده است؛ سیاست محدودسازی که به نظر می‌رسد سرِ بازایستادن ندارد و در دوره طالبان نیز ماندگار خواهد بود. نوشتار پیشِ رو بر آن است که بازتاب امروزی رویکرد هیدروپلیتیک طالبان حاکم بر افغانستان در امنیت آبی جنوب خاوری ایران را بررسی و واکاوی کند.


چشم‌انداز مناسبات طالبان با جمهوری اسلامی ایران/ سیدمحمد فیروزی
روابط ایران و افغانستان، محدود به مناسبات همسایگی نیست. این دو ملت، برخوردار از هزاران پیوند فرهنگی، تمدنی، تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی و خویشاوندی نیز هستند. با این‌حال، روابط و مناسبات این دو کشور در طول تاریخ معاصر افغانستان (جدایی این دو کشور)، دارای فرازوفرودهایی بوده است. دوره اول حاکمیت طالبان (۱۳۷۵-۱۳۸۰ خورشیدی)، یکی‌از تاریک‌ترین و پرمناقشه‌ترین دوره‌ها در مناسبات رسمی دو کشور ثبت شده است. با بازگشت طالبان به قدرت سیاسی در افغانستان در سال ۱۴۰۰، مناسبات و تعاملات این دو کشور وارد فاز جدیدی از بیم‌ها و امیدها گردیده است. در این گزارش، با استفاده از روش آینده پژوهشی و با تحلیل لایه‌ای از واقعیت‌های موجود، تلاش گردیده که سناریوها و چشم‌اندازهای آینده در روابط و مناسبات طالبان با جمهوری اسلامی ایران ترسیم گردد. این گزارش، ضمن پرداختن به نقش جمهوری اسلامی در تحولات بیش از چهار دهه اخیر افغانستان و فضاها و نگرش‌های جانب افغانستان نسبت به ایران؛ چشم‌انداز روابط طالبان با جمهوری اسلامی ایران را در دو سطح فرصت‌ها و امکان‌های افزایش مناسبات و نیز تهدیدها و چالش‌ها در این مناسبات بررسی کرده است.


مدل روسی جنگ شناختی: مورد مداخله در انتخابات آمریکا/ امین پرتو
در این گزارش تلاش می‌شود ضمن تشریح مفهوم جنگ شناختی، به بررسی مدل روسی جنگ شناختی با تمرکز بر پروندهٔ مداخلهٔ روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ بپردازیم. از رهگذر بررسی این پرونده تلاش می‌کنیم برخی تاکتیک‌ها و ابزارهای مدل روسی جنگ شناختی را نشان دهیم.


راهبرد رژیم صهیونیستی در قبال جمهوری اسلامی ایران در بستر رویدادها و تحولات اخیر/ وحیده احمدی
این گزارش درصدد است ضمن بازتاب رویدادها و تحولات مهم در سطوح داخلی و خارجی رژیم صهیونیستی به بازخوانی راهبرد این رژیم در قبال جمهوری اسلامی بپردازد. ازاین‌رو، مشخصات راهبرد کنونی که این رژیم در چند سال گذشته علیه کشورمان به کار گرفته، تبیین شده و در ادامه به راهبرد کلان این رژیم و چگونگی نگاه به موضوع‌های کلیدی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب این راهبرد کلان پرداخته خواهد شد.


مشارکت استراتژیک اتحادیه اروپا با شورای همکاری خلیج فارس؛ دلالت‌ها و پیامدهای راهبردی برای ایران/ یاسر نورعلی‌وند
همسو با تحولات شتابان منطقه‌ای و بین‌المللی، اتحادیه اروپا نیز از ابتدای سال ۱۴۰۱ به این سو گام‌های مهمی در راستای انعقاد مشارکت استراتژیک با شورای همکاری خلیج فارس برداشته که نمود عینی آن بیانیه مشترک نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و کمیسیون اروپا در ۲۸ اردیبهشت در مورد اهمیت، ضرورت و چارچوب مشارکت استراتژیک با خلیج فارس و جمع‌بندی شورای وزیران امور خارجه این اتحادیه در مورد این مشارکت استراتژیک در ۳۰ خرداد است. در این راستا، گزارش پیش رو به دنبال پاسخ به این پرسش‌های کلیدی است که دلایل حرکت اتحادیه اروپا به سمت مشارکت راهبردی با شورای همکاری خلیج فارس در مقطع فعلی چیست، این مشارکت چه محورها و اهدافی را دنبال می‌کند و دلالت‌های راهبردی آن برای ایران چیست.


تجربه‌نگاری راهبردی: مرگِ فهم: چگونه نظام آموزشی کنکور-محور داده را جایگزین دانش کرده است و چه می‌توان کرد؟/ سیدنوید کلهرودی
این نوشته روایتگر تلاشی چهارساله برای تدریس دروس فلسفه،‌ تاریخ، علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی در یک دبیرستان پسرانه و یک نیم سال تحصیلی در یک دبیرستان دخترانه در شهرستان ورامین است. نگارنده در این نوشته چهار ادعا دارد: اول آنکه باید میان داده و اطلاعات با دانش و آموختن تفاوت قائل شد و نادیده گرفتن این موضوع بزرگ‌ترین ضعف نظام آموزش‌وپرورش کشور است. دوم آنکه تداوم این نظام آموزشی با توجه به سطح و وضعیت کنونی دانش‌آموزان و عقاید آن‌ها در بلندمدت موجب خطرات امنیتی برای کشور می‌گردد و شکاف نسلی کنونی عملاً ما را با نوجوانانی روبرو ساخته است که ذره‌ای تعلق به نظام آموزشی و ارزش‌هایش ندارند و عملاً سبک زندگی آن‌ها در جهت عکس آن نظام در حرکت است. سومین نکته به نظام کنکور برمی‌گردد که عملاً در بلندمدت موجب گشته تا ما با نسلی کم‌سواد و عمدتاً بی‌سواد روبرو باشیم و خطر اساسی آنجاست که این افراد در دو دهه گذشته به دانشگاه‌ها نیز راه یافته‌اند و به‌تدریج در کسوت استاد و معلم نیز ظاهر می‌شوند؛ و در نهایت نکته چهارم پاسخ بدین سؤال است که چگونه می‌توان در چنین فضایی کنشی مفید داشت و تا حدی این فضا را تغییر داد و چطور می‌توان این وضعیت را از اساس تغییر داد.


نگاه دیگران: تحولات نوین منطقۀ خاورمیانه: ضرورت بازاندیشی در مفهوم «امنیت»/ همت ایمانی
این نوشتار به بررسی دیدگاه‌های اخیر برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار در فرایند تصمیم‌گیری ایالات متحده، اسرائیل و برخی کشورهای عربی مانند عربستان سعودی در ارتباط با تحولات منطقهٔ خاورمیانه می‌پردازد و سپس با توجه به تحولات نوین منطقه‌ای، پیشنهادهایی به تصمیم‌گیران سیاست خارجی ایران ارائه می‌کند.

اقتصاد سیاسی جهانی

اقتصاد سیاسی جهانی (ویراست دوم)

اقتصاد سیاسی بین‌المللی یا اقتصاد سیاسی جهانی در متن‌های متأخرتر، رشته‌ای است که در چهارچوب علوم اجتماعی به دنبال تحلیل و ارزیابی روابط بین‌الملل در ترکیب با اقتصاد سیاسی است. به عنوان یک حوزه بین‏رشته‌ای، پژوهشگران اقتصاد سیاسی بین‌المللی از نظریه‌های رشته‌های گوناگونی مانند علوم سیاسی، اقتصاد، جامعه شناسی، تاریخ و حتی مطالعات فرهنگی بهره می‌برند. مرزهای آکادمیک رشته اقتصاد سیاسی بین‌الملل به شدت انعطاف پذیر است و در هر یک از چهارچوب‌های معرفت شناختی، دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن وجود دارد. البته به رغم تفاوت در دیدگاه‌ها، بیشتر پژوهشگران، اقتصاد سیاسی بین‌الملل را از یک سو، مطالعه روش‌هایی می‌دانند که نیروها و عوامل سیاسی (مانند دولت‌ها، نهادها، کنشگران فردی …) از طریق آنها به نظام تعاملات اقتصادی شکل می‌دهند و از سوی دیگر…

نویسنده: رابرت گیلپین
مترجم: مهدی میرمحمدی و دیگران
ناشر: پژوهشکده مطالعات راهبردی
نوبت چاپ: اول ۱۴۰۱
شمارگان: ۱۰۰
قیمت: ۱،۷۰۰،۰۰۰ریال
شابک: ۸-۱۴-۵۷۱۶-۶۲۲-۹۷۸

ماه نگار دیده بان امنیت ملی شماره ۱۲۳

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ‌۱۲۳ – تیر ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۳ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

تورم و امنیت ملی در ایران: یک بررسی کوتاه / علیرضا رحیمی
گزارش زیر با نگرش به درهم‏تنیدگی گسترش گردهم‌‏آیی‏‌های اعتراضی صنفی و همگانی در ایران با افزایش بیش‌ازپیش نرخ تورم، به موضوع تهدیدهای برخاسته از فزون‏یابی قیمت‏‌ها برای امنیت ملی پرداخته است. نخست، ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران بررسی شده‏‌اند، سپس پیامدهای تورم بر امنیت ملی بازشناسی شده و در پایان راهکارهای کارشناسان برای مهار تورم به نگرش درآمده‏‌اند.
سیاست رسوایی و امنیت ملی / مجتبی قلی‌پور
سیاست رسوایی از چند دهه پیش در سراسر جهان به نحو فزاینده‌ای در حال تبدیل به یک الگوی سیاست‌ورزی بوده است. این الگوی نامطلوب در جامعه امروز ایران نیز به دلایل مختلف جای پای خود را باز کرده و برخی آثار شوم خود را آشکار کرده است. برخی از علل و پیامدهای ظهور و گسترش این پدیده آسیب‌گونه جهانی هستند و برخی دیگر در شرایط خاص جامعه و سیاست ایران معنا می‌یابند. در این نوشتار تلاش می‌کنیم ضمن روشن کردن معنا و مفهوم سیاست رسوایی، به مهم‌ترین علل گسترش فزاینده این پدیده در ایران و برخی از پیامدهای احتمالی آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم. در بخش پایانی توصیه‌هایی درباره نحوه مواجهه با این پدیده مطرح شده است.
گذار جامعه ایرانی از وضعیت جنبشی به وضعیت شورشی / فرزاد پورسعید
تداوم اعتراضاتی که از دی‌ماه ۱۳۹۶ به این سو در جامعه ایرانی رخ داده‌اند و کاهش فواصل زمانی آن‌ها از یک ‌سو و تنوع و پراکندگی اقشار مشارکت‌کننده و همچنین، رادیکال‌ترشدن شعارها و ساختارشکنانه‌شدن آن‌ها، از سوی دیگر، نشان می‌دهد جامعه ایرانی، شاهد حرکت از کنش غالب «جنبشی» به ‌سوی نوع جدیدی از کنش جمعی معترضانه است که می‌توان آن را «کنش شورشی» نامید. در مقاله حاضر به تبیین چیستی ماهیت این دو گونه کنش اعتراضی جمعی به مثابه دو مدل آرمانی کنش‌‏های جمعی خیابانی و چرایی و چگونگی گذار از کنش غالب جنبشی به کنش غالب شورشی در جامعه ایرانی خواهیم پرداخت.
«تهاجم ترکیبی» علیه جمهوری اسلامی ایران: ویژگی‌ها، پیامدها و شیوه مواجهه / سیدعلی مرندی
با پیچیده شدن مفهوم امنیت ملی، به تدریج نگاه تک‌ساحتی (با غلبه ماهیت نظامی) رنگ باخت و امنیت ملی به ماهیتی پیچیده و چند وجهی مبدل شد. در چنین موقعیتی است که مفهوم «جنگ ترکیبی» در ادبیات امنیتی و نظامی وارد شد. در جنگ ترکیبی صحنه نبرد با استفاده از ترکیبی از چندین ابزار متعارف و غیرمتعارف جنگی (دیپلماسی، جنگ اطلاعاتی و پروپاگاندا، حمایت از ناآرامی‌ها و شورش‌های محلی، نیروهای نامنظم و چریکی، نیروهای ویژه، جنگ اقتصادی و حمله‌های سایبری) مهیا گردیده است. همین مفهوم با نوعی تغییر در صورتبندی و بومی‌سازی آن در ادبیات رهبر انقلاب با عنوان «تهاجم ترکیبی» به کار رفته است. این نوشتار قصد دارد ضمن بازنمایی مفهوم «تهاجم ترکیبی»، به بررسی تهاجم ترکیبی علیه جمهوری اسلامی ایران بپردازد و در این راستا توصیه‌هایی راهبردی را به مسئولین ارائه کند.
فاجعه متروپل: درس‏‌هایی برای کارزار رسانه‏‌ای / سعید صادقی جقه
وضعیت افکار عمومی و بروز اعتراضات اجتماعی متعاقب ریزش یکی از برج‏‌های متروپل آبادان بیانگر کاستی‌‏هایی در فضایی رسانه‏‌ای کشور بود. با اینکه فاجعه مذکور به‏‌صورت مناسبی مدیریت شده است، اما عوامل زمینه‌‏ای و کاستی‏‌های رسانه‌‏ای، تصویری مخدوش از عملکرد مناسب دستگاه‏‌ها ایجاد کرده است. در نوشتار حاضر، با مرور علل ضعف مرجعیت رسانه‏‌های رسمی، راهکارهایی برای حفظ و تقویت آن ارائه شده است.
گردوغبار و پایداری تهدید امنیت زیست‌محیطی ایران: زمینه‌ها، پیامدها و راه‌کارها / مراد کاویانی‌راد
طی دو دهه گذشته درهم‌تنیدگی رخدادهایی مانند دگرش‌های اقلیمی، گسترش بیابان‌زایی، فرسایش خاک و نابودی رویشگاه‌ها در دو مقیاس درون و برون‌سرزمینی به گسترش کانون‌های تولید گردوغبار و آلودگی بخش‌های گسترده‌ای از ایران انجامیده که پیامد آن‌ها تهدید سلامت شهروندان، تهدید امنیت آبی و غذایی کشور را در پی داشته است. برای نخستین بار در فرودین ماه امسال توفان گردوغبار با خاستگاه برون‌مرزی گستره پهناوری از کشور را در بر گرفت. توفان‌های گردوخاکی که طی فصل بهار چند بار دیگر سراسر کشور را درنوردید. بسترهای جغرافیایی کشوری و منطقه‌‎ای به‌گونه‌‎ای هستند که ازاین‌پس سراسر ایران، افزون بر فصول خشک، دیگر ماه‌‎های سال هم دست‌کم تا چند دهه آینده درگیر توفان گردوخاک خواهند بود. نوشتار پیش رو بر آن است که زمینه‌های پیدایش، پیامدهای گسترش و راه‌کارهای رویارویی با گردوغبار در جایگاه تهدید امنیت زیست‌محیطی کشور را بررسی و واکاوی کند.
راهبردهای ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران / سیدمحمد فیروزی
با افزایش مهاجرت‌های بین‌المللی و نیز مسائل برخاسته از تنوعات و تعارضات فرهنگی میان جوامع مهاجر و میزبان، بحث ادغام و انطباق مهاجران در جامعه جدید به یکی از دغدغه‌های اصلی سیاست‌گذاران و پژوهش‌‌گران تبدیل شده است. با این‌حال، واقعیت‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مهاجران افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران، علی‌رغم تشابهات فرهنگی، زبانی، تاریخی و تمدنی و نیز دهه‌ها زندگی در این کشور، هنوز به شکل شایسته و بایسته ادغام نشده‏اند. بدون شک، شکست و ناکامی در فرایند ادغام، به افزایش ناسازگاری وآسیب‌های اجتماعی دامن زده و از مزیت‌ها و ظرفیت‌های حضور آنان در جامعه میزبان می‌کاهد. در این گزارش، ضمن بررسی نظریات علمی پیرامون ادغام و پژوهش‌های انجام شده در مورد ادغام مهاجران افغانستانی در ایران، توصیفی از سطح ادغام و انطباق مهاجران افغانستانی در ایران انجام شده، عوامل و پیامدهای شکست در این فرایند تبیین و تحلیل گردیده و راهبردهایی برای ادغام این مهاجران برای سیاست‌گذاران پیشنهاد شده است.
ایران و نظم در حال تغییر خاورمیانه / یاسر نورعلی‌وند
تحولات خاورمیانه در ماه‌های اخیر حاکی از تغییر نظم امنیتی این منطقه و ورود به دوره‌ای جدید است. گزارش پیش رو با فهمی راهبردی و ساختاری از این تحولات، به این سؤال اساسی می‌پردازد که این تحولات چه تغییری در نظم امنیتی منطقه ایجاد می‌کند، چه تأثیری بر جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران دارد و ایران در پاسخ به این تحولات جدید چه تدابیری را باید در پیش گیرد.
اقدامات فعال رژیم صهیونیستی در داخل کشور: پیامدها و راهکارهایی برای خنثی‌سازی / گروه مطالعات ایران
اقدامات فعال خرابکارانه رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران شدت بیشتری یافته است. ترور، خرابکاری، اقدامات نظامی و فعالیت دیپلماتیک صورت گرفته توسط رژیم صهیونیستی علیه ایران، گرچه موفقیت تاکتیکی به همراه داشته اما نتیجه راهبردی در برنداشته است. با این حال، تشخیص این مسئله که آیا مجموعه این اقدامات فعال و توفیق تاکتیکی رژیم صهیونیستی در اجرای آن، می‏تواند در بلندمدت پیامدهای راهبردی داشته باشد، مسئله‏ای است که بررسی و تحلیل آن برای امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران ضروری به نظر می‏رسد.
قطعنامه شورای حکام آژانس و چشم‌انداز توافق هسته‌ای / محمود یزدان‌فام
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تصویب قطعنامه‌ای از ایران انتقاد و خواستار همکاری ایران با آژانس شد. به‌رغم این‌که قطعنامه لحن ملایمی داشت، اما در فرایند پرتنش روابط ایران و غرب اهمیت زیادی دارد. این گزارش ضمن بررسی چیستی و اهمیت قطعنامه آژانس، سیاست و تأثیر هرکدام از بازیگران مهم، گزینه‌های احتمالی و چشم‌انداز تحولات را بررسی و پیشنهاد‌هایی برای اتخاذ سیاست‌های مفید ارائه می‌دهد.
◄روابط ایران و روسیه در پرتو تحولات جدید / مهدی شاپوری
جنگ اوکراین، وضعیت روسیه را از هر نظر در نظام بین‏الملل تغییر داده است. بر این اساس، روابط هر کشوری از جمله ایران با روسیه نیاز به بررسی و بازبینی بر اساس شرایط جدید دارد. در وضعیت جدید، اهمیت ایران برای روسیه افزایش یافته است؛ هم از این نظر که ارزش ترانزیتی ایران برای روسیه مهم‏تر شده و هم سرانجام مذاکرات برجام می‏تواند برای روس‏ها پیامد داشته باشد. از این نظر، ایران برای روسیه هم فرصت است و هم می‏تواند تهدید باشد. این دوگانگی به نفع ایران نیست. به نظر می‏رسد تکمیل مذاکرات احیای برجام و هم‌زمان تقویت روابط با روسیه و حتی چین و هند به‏ویژه با تمرکز بر مسئلۀ ترانزیت، می‏تواند سیاست مطلوبی برای ایران باشد.
جمهوری اسلامی ایران و «سازمان کشورهای ترک»: فرصت‎ها و تهدیدها /گروه مطالعات بین‌الملل
سازمان کشورهای ترک از جمله ساختارهای‎ منطقه‌‎ای در منطقه اوراسیا و قفقاز است که سازمانی مبتنی بر مؤلفه‌های هویتی، تمدنی و فرهنگی است. این سازمان با هدف یکپارچه‌‎سازی کشورهای ترک‌زبان منطقه آسیای میانه و قفقاز و با پیشگامی و حمایت‌های کشور ترکیه در سال ۲۰۰۹ شکل گرفت. امروزه این سازمان با توجه به تحولات ژئوپلیتیک منطقه و نیز اهمیت مسیرهای ترانزیت انرژی از اهمیت راهبردی برخوردار شده است. جمهوری اسلامی ایران در مجاورت این سازمان قرار دارد. سازمان کشورهای ترک حامل فرصت‌‎ها و تهدیدهای بالقوه‌‎ای است که بسته به رفتاری که از سوی ساختار سیاست‌گذاری کشورمان در قبال این سازمان در پیش گرفته می‌شود متغیر است. در این مقاله ضمن بررسی تحولات و مؤلفه‌های مختلف سازمان کشورهای ترک، موضع کشورهای مختلف و چشم‌‎انداز آتی این سازمان بررسی شده است.
نگاه دیگران: معمای هسته‌ای ایران: تقابل یا تعامل؟ / همت ایمانی
این نوشتار به دنبال بررسی دیدگاه‏‌های اندیشکده‌هایی است که بر تصمیم‌گیران و سیاستمداران غربی و بخصوص آمریکایی تأثیرگذار هستند و در نهایت با در نظر گرفتن این نگرش‌ها و بر اساس تحولاتی که متأثر از برنامه هسته‌ای ایران در حال وقوع است، پیشنهاد‌هایی به سیاستمداران و تصمیم‌گیران ایرانی ارائه می‌شود.
کتاب ماه: علل جنگ و گسترش صلح؛ آیا جنگ باز خواهد گشت؟ /آزر گات / معرفی: مهدی شاپوری
کتاب «علل جنگ و گسترش صلح: آیا جنگ بازخواهد گشت؟» شامل هفت فصل است که به بررسی آغاز خشونت و جنگ در تاریخ بشر و علل آن و سپس دلایل وقوع جنگ‏‌ها میان دولت‏‌ها و در نهایت، چرایی افول جنگ‏‌ها در تاریخ دو قرن گذشته پرداخته است. نویسنده با بررسی آمارهای مربوط به جنگ، به این نتیجه رسیده که جنگ افول کرده است و تمایل به صلح بیشتر شده است. ازنظر او، دلیل اصلی این امر، مدرنیزاسیون است؛ به‏‌ویژه مدرنیزاسیونی که با لیبرال دموکراسی همراه بوده است. در این نوشتار، به مهم‏ترین نکات و ایده‌‏های کتاب پرداخته می‏‌شود.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۲۰ و ۱۲۱

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ‌۱۲۰و۱۲۱- فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۰ و ۱۲۱ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

نظام مسائل حکمرانی کشور در سال ۱۴۰۱ / حسن صدرانیا
مسئله‌شناسی یکی از مهم‌ترین مراحل چرخهٔ سیاست‌گذاری برای حکمرانی خوب است. این نوشتار با رویکرد آینده‌پژوهی با روش‌های دلفی و تحلیل ساختاری تلاش دارد مهم‌ترین مسائل کشور در سال ۱۴۰۱ و ساختار نظام مسائل کشور را تحلیل و تبیین کند. این گزارش به سیاست‌گذار نمی‌گوید که چه اقدامی انجام دهد بلکه تنها نوع اثرگذاری و جایگاه هر مسئله را در فرایند حکمرانی تحلیل و تبیین می‌کند. بدیهی است برنامه‌ریزی برای هر مسئله نیازمند پژوهشی جداگانه‌ است.

اقتدار اقتصادی: لازمه تکوین ایران قوی در جهان امروز / عبداله قنبرلو
کشور ایران در حالی ورود به سده پانزدهم را آغاز کرده که به لحاظ اقتصادی در شرایط ویژه‌ای است. مشکلات اقتصادی تا حدی گسترش یافته‌اند که معیشت بخش گسترده‌ای از شهروندان کشور را هدف قرار داده‌اند. بدیهی است انفعال و بی‌توجهی به این چالش بزرگ می‌تواند تبعات نامطلوبی بر جای گذارد. ادامه وضع موجود نه‌تنها چشم‌انداز توسعه اقتصادی کشور را مبهم می‌کند، بلکه می‌تواند بر قدرت و امنیت ملی کشور هم اثر منفی بگذارد. با توجه به این شرایط، توجه و رسیدگی به زیرساخت‌های اقتصاد ملی به یک اولویت راهبردی تبدیل شده است.

سده پانزدهم، سده چالش‌های زیست‌محیطی کشور / مراد کاویانی‌راد
امنیت، ثبات و توسعه کشورها و رفاه ملت‌ها پیوندی ژرف، گسترده و فزاینده‌ با بنیادهای زیستی دارد. در آینده نیز این درهم‌تنیدگی و وابستگی نمود و بازتاب بیشتری خواهد یافت. این در حالی است که پیامدهای ناگوار دگرش‌های اقلیمی در مقیاس جهانی به وضعیت «گریزناپذیر و برگشت‌ناپذیر» رسیده به‌گونه‌ای که در تاریخ هزاران ساله سرزمین ایران، هیچ زمانی به‌اندازه سده پیش رو، بیمناک و پیش‌بینی‌ناپذیر نبوده است. نیمه دوم سده گذشته دوران نابودی بنیادهای زیستی کشور بود که بازتاب‌های امنیتی و جغرافیایی-سیاسی آن سراسر سده پانزدهم را در برخواهد گرفت. نوشتار پیش رو بر آن است تا روزنه‎ای از این دوران پرآشوب، پیش روی سیاست‌گذاران کشور بگشاید.

موج جدید مهاجرت‌ افغانستانی‌ها به ایران: فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها / سیدمحمد فیروزی
کشور ایران، در دویست سال اخیر، یکی از مقصدهای مهاجرتی برای مردم افغانستان بوده است. تاریخ مهاجرت و پناهد‌گی گروهی مردم افغانستان به ایران، به دهه ۱۸۵۰ میلادی می‌رسد. از آن پس و مخصوصاً در چهار دهه اخیر، با توجه به امواج مهاجرتی و سیاست‌های درهای باز و بسته؛ ایران میزبان حدود پنج میلیون مهاجر افغانستانی بوده است. بازگشت دوباره طالبان به قدرت سیاسی و هم‌افزایی مشکلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای تعداد زیادی از مردم، موج جدیدی از مهاجرت‌های گروهی به ایران را رقم زد که هنوز جریان دارد و گمان می‌رود طی آن حداقل یک میلیون نفر دیگر به ایران وارد شده باشند. حضور و ورود گسترده مهاجران جدید با واکنش‌های جامعه میزبان همراه بود. ناسازگاری‌های اجتماعی و فرهنگی، نگرانی از ورود افراط‌گرایان و تکفیری‌ها، سیاسی شدن مسئله مهاجرت، فشار اقتصادی و مدیریتی روی جامعه میزبان و نیز تولید و نشر پیام‌ها و فیلم‌های با محتوای مهاجرهراسی و ایران‌هراسی، از چالش‌های اصلی ورود گسترده مهاجران در چند ماه اخیر است. این یادداشت، موج جدید مهاجرتی افغانستانی‌ها به ایران را با نگاهی به فرصت‌ها و چالش‌ها بررسی نموده و تلاش دارد با توجه به‌تجارب بین‌المللی، نظریه‌ها و پژوهش‌های مرتبط با مدیریت و ساماندهی مهاجرت‌های گروهی و نیز واقعیت‌های جامعه میزبان و ویژگی‌های این مهاجران، برای مسئولان راه‌کارها و پیشنهاد‌هایی ارائه دهد.

جنگ اوکراین، چالش جهانی غله و تهدیدهای امنیت غذایی در ایران / علیرضا رحیمی
یکی از پیامدهای یورش نظامی روسیه به اوکراین، بحران جهانی غله و تهدید امنیت غذایی جهان است. ایران که هم‏اکنون با بحران آب و چالش‌‏های فراوان کشاورزی روبرو است و بخش مهمی از کالاهای کشاورزی اساسی را از راه بازگانی خارجی به دست می‏‌آورد، برکنار از این تهدیدها نخواهد بود. پیوندهای بازرگانی ایران با روسیه در زمینهٔ واردات محصول‏‌های بنیادی کشاورزی بر ژرفای این تهدیدها خواهد افزود. گزارش پیش رو با نگاهی گذرا به پیامدهای جنگ اوکراین برای امنیت غذایی جهان، تهدیدهای غذایی این جنگ برای ایران و راهکارهای موجود را بررسی می‏‌کند.

ظرفیت‌های پارادیپلماتیک دیاسپورای ایرانی / مریم خالقی نژاد؛ هیراد مخیری
امروزه مؤلفه‌های تأثیرگذار بر قدرت ملی و بین‌المللی، همپای تحولات بین‌المللی در حال تغییر است. در این روند ابزارها و روش‌های جدیدی در دسترس دولت‌‏ها قرار گرفته، که یکی از آن‌ها پارادیپلماسی است. ازآنجایی‌که پارادیپلماسی کنشگران مختلفی را در خود جای داده است، تمرکز بر ظرفیت دیاسپورا به‌عنوان کنشگر دیپلماتیک در فراسوی مرزها بسیار تأمل‌برانگیز است. دیاسپوراهای مختلف در سراسر جهان ضمن حفظ برخی تعلقات خود به میهن‌شان، از ظرفیت‏‌هایی برخوردارند که می‏‌توانند در تعاملات ملت‏‌ها و دولت‏‌ها تأثیرگذارتر از برخی سازمان‌های رسمی باشند. به همین جهت، در این گزارش به تبیین اهمیت ظرفیت‏‌های پارادیپلماتیک دیاسپورای ایرانی به‌عنوان ابزاری نوین برای افزایش تعاملات فرهنگی و اقتصادی کشور پرداخته شده است که افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران را در پی دارد. در این متن به دو نمونه از دیاسپوراهای ایرانی و برخی توصیه‏های سیاستی اشاره شده است.

نظام بین‌الملل در پرتو بحران اوکراین و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران / محمود یزدان‌فام
جنگ اوکراین آثار و پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت زیادی بر نظام بین‌الملل دارد. این جنگ بازیگران، اصول و قواعد، توزیع قدرت و روند شکل‌گیری نظام بین‌الملل را تحت تأثیر قرار داده است. در این گزارش ضمن تشریح آثار و پیامدهای جنگ اوکراین بر نظم بین‌المللی، فرصت‌ها و تهدیدهای معطوف به ایران طرح و پیشنهاد‌هایی برای سیاست‌گذاری مفید ارائه شده است.

نگاهی به تحولات منطقه: بازتنظیم مناسبات منطقه‌‏ای بدون حضور و نقش‌‏آفرینی ایران / مهدی شاپوری‌راد
تحولات و روندهای دیپلماتیک در منطقه طی دو ماه گذشته عمدتاً در راستای منافع ملی ایران نبوده است. رویکرد سیاست خارجی ایران در برابر این تحولات و روندها، انفعال و البته برخی کنش‌‏های کلامی و رفتاری هیجانی و عصبی بوده است؛ که مشخص نیست چشم‌‏انداز مثبتی برای منافع و امنیت ملی کشورمان در پی خواهد داشت یا خیر. این در حالی است که تلاش‌‏های دیپلماتیک برای بهبود روابط ایران با عربستان سعودی و حتی امارات متحده عربی به جایی نرسیده و ظاهراً طرف‏‌های مقابل تمایل چندانی به مصالحه با جمهوری اسلامی ایران ندارند. آتش‌‏بس یمن ممکن است روزن‌ه‏ای بگشاید؛ البته به شرطی که از آن به‏‌عنوان فرصتی برای ایجاد صلح و نه مجالی برای بازیابی توان ازسرگیری جنگ استفاده شود.

«نشست نقب»:اهداف و تهدیدها / وحیده احمدی
رژیم صهیونیستی در هفتم فروردین ۱۴۰۱ نشستی را با حضور وزرای خارجه چهار کشور عربی و آمریکا در منطقه‏ای واقع در صحرای واقع در جنوب سرزمین‏‌های اشغالی برگزار کرد. این نوشتار به این مسئله خواهد پرداخت که چنین رویدادهایی چه تأثیری بر روابط این رژیم و عرب‏‌ها گذاشته و حامل چه تهدیدهای امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران می‌‏تواند باشد؟

تشکیل دولت جدید در عراق: چالش‌‏ها، سناریوها و راهبرد ایران / طیبه خطیبی
با گذشت ۶ ماه از تشکیل مجلس عراق، دولت جدید هنوز تشکیل نشده است. اختلاف نظر میان ائتلاف مقتدی صدر و چارچوب هماهنگی گروه‌های شیعه بن‌بستی را به وجود آورده که تداوم آن نه به نفع مردم عراق و نه گروه‌های سیاسی این کشور است. به جز شیعیان، اهل سنت و کُردها هم در وضعیتی غامض و نامشخص به سر می‏برند. به نظر می‌رسد برای پرهیز از ورود به دوره‌ای از ناآرامی و نابه‌سامانی در عراق، طرفین منازعه چاره‌ای جز پذیرش راه حل‌های میانه نداشته باشند. اما احتمال بسیاری هم دارد که عراق به سبب مشابهت نظام سیاسی فرقه‌‏ای خود به لبنان، وارد دورانی طولانی از خلاء سیاسی و قوه مجریه موقت مداوم گردد.

آینده نظم سیاسی در پاکستان و تأثیر آن بر روابط با ایران / ویدا یاقوتی
مجلس ملی پاکستان روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ به نخست‌وزیر این کشور رأی عدم اعتماد داد و این‌گونه به تصدی ۳ سال و ۸ ماهۀ عمران خان بر نظام سیاسی این کشور پایان داد. این رأی عدم اعتماد برآمده از شکافی ژرف و تاریخی در ساختار و سازوکارهای سیاسی حاکم بر پاکستان است که از تشدید و تزاید بحرانی سیاسی در میان‌‌مدت یا حتی کوتاه‌مدت در این کشور خبر می‌‌دهد. بی‌تردید تحول اخیر با تغییر در سیاست خارجی پاکستان همراه خواهد بود؛ تحولی که بیش از همه می‌تواند مناسبات این کشور را با همسایگان خود به‌ویژه ایران دگرگون کند. این نوشتار درصدد است تا بحران سیاسی کنونی در پاکستان و چگونگی تغییر رژیم و پیامدهای آن را در بعد داخلی و خارجی به‌طور عام و تأثیر آن بر روابط با ایران را به‌طور خاص توضیح دهد.

ضرورت راهبردی بازتحکیم فرهنگ ایرانی در افغانستان / فرزاد پورسعید
پیش از آغاز سال ۱۴۰۱ شمسی، طالبان تعطیل رسمی روز اول سال نو خورشیدی را در افغانستان لغو کرد و پس از آن نیز دستور به تغییر تاریخ هجری شمسی به هجری قمری در این کشور را داد. بر این اساس، در نوشتار حاضر به تبیین اهمیت راهبردی این تصمیمات و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران و همچنین ضرورت راهبردی بازتحکیم فرهنگ ایرانی در افغانستان خواهیم پرداخت.

توافق آتش‌‏بس در یمن: منافع ایران و افق پیش رو / امین پرتو
در حالی که از حمله نظامی عربستان به یمن بیشتر از هفت سال می‎‏‌گذرد، از آغاز ماه رمضان جاری، قرار شد تا یک توافق آتش‏‌بس میان دو طرف جنگ (انصارالله از یک سو و دولت منصور هادی و ائتلاف به رهبری سعودی از طرف دیگر) برقرار شود. با این آتش‌‏بس و نیز اعلام کناره‌‏گیری رسمی عبد ربه منصور هادی از مقام ریاست جمهوری و تفویض کامل اختیارات به شورای ریاست جمهوری یمن، امیدها برای خاتمه جنگ طولانی یمن دوباره احیا شده، اما سابقه توافقات آتش‌‏بس قبلی (مانند توافق آتش‌‏بس استکهلم ۲۰۱۸ در مورد بندر حدیده و آتش‏بس آوریل ۲۰۲۰) و نیز تغییرات سیاسی داخلی در جناح مورد حمایت عربستان و تامل در مواضع اعلام شده از سوی هر یک از طرفین مناقشه، از آن حکایت دارد که نباید چندان به این آتش‌‏بس برای خاتمه جنگ در یمن دل بست.

سفر بشار اسد به امارات: اهداف و پیامدها / علیرضا بیگی
پیش از این برخی از کشورهای عربی منطقه با همراهی غرب به رهبری آمریکا تلاش زیادی را در به زانو درآوردن بشار اسد در بحران‌های نظامی و سیاسی کردند که نتیجه دلخواه را به دست نیاوردند و دولت سوریه به‌عنوان یکی از اعضای محور مقاومت تا به امروز توانسته است در برابر بحران دشوار نظامی و سیاسی مقاومت کند؛ هرچند که با بحران عمیق اقتصادی نیز رو‌به‌رو است. اینک اما شماری از کشورهای منطقه تغییر مسیر داده و در پی همکاری با سوریه برآمده‌اند تا بتوانند از فرصت سرمایه‌گذاری در این کشور بهره‌مند شوند. نخستین کشوری که به تغییر رویه در قبال سوریه پرداخت امارات متحده عربی بود. مقامات اماراتی با دعوت از بشار اسد به امارات تغییر مسیر خود از غرب در قبال پرونده سوریه را آشکار نمودند. اینکه طرفین سوری و اماراتی از سفر بشار اسد به امارات چه اهدافی را دنبال می‌کنند و ممکن است چه پیامدهایی را به دنبال داشته باشد موضوعی است که این نوشتار بدان پرداخته است.

مذاکرات هسته‌‏ای در نگاه اندیشکده‏‌های خارجی / امین پرتو
مذاکرات هسته‌‏ای میان ایران با گروه ۱+۴ به‌رغم امیدهای فراوان با بن‏بست مواجه شده است. برای بسیاری این سؤال پدید آمده که چگونه وقتی فضا بسیار امیدوارانه بود و همه از نزدیک بودن توافق سخن می‏گفتند، هیچ نتیجه مشخصی از ماه‏ها گفتگو و مذاکره حاصل نشده است. سرنوشت مذاکرات هسته‏ای میان ایران و ۱+۴ که در حقیقت از طرف آمریکا و به‌طور غیرمستقیم با ایران مذاکره می‏‌کنند موردتوجه اندیشکده مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی قرار گرفته است که در این شماره به آن می‌‏پردازیم.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۱۹

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ‌۱۱۹ – اسفند ۱۴۰۰

در شماره ۱۱۹ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

سوانح رانندگی و بایسته‌‏های صیانت از جمعیت/ سعید صادقی جقه
کاهش قابل توجه نرخ رشد جمعیت ایران در سال‏‌های اخیر و قرارگرفتن آن در نقطه‌‏ای پایین‏تر از نرخ جانشینی نگرانی‏‌های زیادی را برانگیخته است. مجموعه نظام سیاستگذاری ایران برای مقابله با این بحران تمهیدات گوناگونی را برای تشویق شهروندان به فرزندآوری به کار گرفته است. با این حال، به نظر می‏‌رسد در این سیاست‏‌ها، صیانت از جمعیت توجه شایسته‌‏ای دریافت نکرده است. در نوشتار حاضر با بررسی هزینه‌‏های جمعیتی تصادفات رانندگی، توصیه‌‏هایی برای کاهش تلفات این سوانح ارائه شده است.
لزوم بازبینی در راهبردهای مهاجرپذیری جمهوری اسلامی ایران/ سیدمحمد فیروزی
براساس آمارهای سازمان‌های بین‌المللی، جمهوری اسلامی ایران، از جمله مهم‌ترین کشورهای مهاجرپذیر دنیاست. مهاجرپذیری، همانند شمشیر دودَم (دولبه) تلقی می‌شود، یک‌لبه آن فرصت و دیگری تهدید است. این بستگی به نوع عمل و راهبردهای کشور مهاجرپذیر دارد که از کدام‌یک، استفاده می‌کند. به‌نظر می‌رسد، جمهوری اسلامی ایران، با تهدیدها و آسیب‌های مهاجران بیشتر دست‌¬به¬گریبان است و از فرصت‌های مهاجران و مهاجرپذیری کم‌تر استفاده می‌کند. برخی پژوهش‌ها و مطالعات ملی نشان می‌دهد که در اثر فقدان راهبردهای مهاجرپذیری به‌روز شده و متناسب با شرایط؛ مهاجران نخبه، متخصص، کارآفرین و سرمایه‌گذار جذب جامعه ایران نمی‌شوند. از جانب دیگر، مهاجران موجود، سرمایه‌ها و نقدینگی‌های‌شان را سرمایه‌گذاری نکرده و به خارج منتقل می‌کنند. به علت فقدان راهبردهای فرهنگی و اجتماعی، ناسازگاری فرهنگی و به تبع آن آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی مهاجران بیشتر نمود می‌یابد و نیز به علت تعطیل بودن مواد قانون مدنی- بخش‌تابعیت، بحران هویتی نسل‌های دوم، سوم و چهارم مهاجران به معضل ملی تبدیل شده و از این فرصت بزرگ، برای پرکردن خلاء ناشی از افت‌رشد جمعیت کشور نیز استفاده نمی‌گردد. در این گزارش راهبردی، با استفاده از متون و منابع علمی و تحقیقی، به بررسی‌ چالش‌ها در راهبردهای مهاجرپذیری جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده و درنهایت برای مسوولان امور، پیشنهادات علمی و عملی ارائه خواهد شد.
ناکامی آمایش سرزمین در ایران: زمینه‌ها و پیامدها/مراد کاویانی راد
هدف برنامه توسعه، بهزیستی و بهبود وضعیت شاخص‌های کلان زیست و زیستگاه شهروندان است. برنامه‌های توسعه در ایران پیشینه‌ای بیش از هفت دهه دارند اما برونداد آنها تا کنون بیشتر در شکل ناپایدارسازی توانش‌های سرزمینی و توسعه نامتوازن نمود یافته است. بر بنیاد داده‌ها در ایران بیش از نیمی از اهداف برنامه‌های توسعه به سرانجام نمی‌رسند. امروز برنامه هفتم توسعه کشور در دست تهیه است. به فرجام‌رسیدن برنامه هفتم نیازمند آسیب‌شناسی برنامه‌های گذشته و هماهنگ‌سازی آنها با اسناد بالادستی، واقعیات جغرافیایی و موقعیت ژئوپلیتیک کشور است. نوشتار پیش رو، بر آن است که بازدارنده‌های اجرای آمایش سرزمین در ایران را بررسی و زمینه‌ها و پیامدهای آنها را واکاوی کند.
چارچوب عملیات روانی مدرن علیه جمهوری اسلامی ایران/ محمدهادی راجی
جهان مدرن در حال گذراندن تغییرات سریع و مهمی است. دراین‌میان، علوم اجتماعی و فناوری‌های اطلاعاتی – ارتباطاتی نیز تحولات سریع و پیچیده‌ای را تجربه می‌کنند. مسائل اجتماعی درهم‌تنیده شده‌اند و رشته‌های علمی نیز در حال عبور از فضای میان‌رشته‌ای و گذار به ساحت تنیدگی دانش هستند. این فرایند باعث شده است تا مفهوم جنگ و ساحات و ابزارهای آن نیز از پیچیدگی خاصی برخوردار شوند و برخی از دولت‌ها نیز سرمایه و تلاش معتنابهی برای استفاده از تأثیرات سیاسی و روانی علوم اجتماعی در نظر گرفته‌اند. گذار از جنگ سخت به جنگ نیمه‌سخت ، نرم و ترکیبی بیانگر این تحولات سریع و مهم است. موضوع عملیات روانی به‌مثابه یکی از قدیمی‌ترین مفاهیم مربوط به جنگ نیز از این قاعده مستثنا نیست.
چالش‌ها و بایسته‌های جریان‌های سیاسی در ایران/ سیدعلی مرندی
این نوشتار به بررسی مهم‌ترین چالش‌های اصولگرایان، اصلاح‌طلبان و عدالت‌خواهان در سپهر سیاست ایران می‌پردازد، که از آن جمله می‌توان به «گفتمان‌گریزی»، «شکاف نسلی»، «محدودیت امکان عمل سیاسی»، «کاهش سرمایه اجتماعی» و «اپوزیسیون‌نمایی» اشاره کرد. پس از بررسی موارد ذکرشده، بایسته‌های راهبردی مدیریت این چالش‌ها را بیان کرده‌ایم.
بررسی بازار دانشجویان بین‌المللی در ایران/ سیدمحمد فیروزی
در سال‌های اخیر، بازار دانشجویان بین‌المللی، یکی از بازارهای پرطرفدار و پرجاذبه درجهان بوده است. تعداد دانشجویان بین‌المللی در سال ۲۰۱۸ به ‌بیش از ۵٫۵ میلیون نفر می‌رسید و تنها کشور استرالیا از حضور دانشجویان بین‌المللی در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۰ میلیارد دلار درآمد داشته‌است. ایران، در سال‌های اخیر، با رشد چشم‌گیر و هشت‌برابری در جذب دانشجویان خارجی، به‌ یکی از مقاصد این دانشجویان تبدیل شده‌‌است. قانون برنامه ششم توسعه، جذب ۷۵ هزار دانشجوی خارجی را هدف تعیین کرده‌است. اگرچه این هدف برآورده نشده اما جذب حدود ۴۵ هزار دانشجوی بین‌المللی از حدود ۳۲ کشور جهان، دست‌آوردی بزرگ دانسته می‌شود. بازار دانشجویان بین‌المللی ارزش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را به همراه دارد. این بازار مهم در ایران، با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی مواجه است که به‌نظر می‌رسد، برای کاستن از این چالش‌ها و فرصت‌سازی‌ برای افزایش دانشجویان خارجی و ارزش‌آفرینی بیشتر دراین بازار، راهبردهای علمی، آنچنان‌که شایسته است وجود ندارد. این گزارش، به این چالش‌ها و فرصت‌ها با ذکر مستندات پرداخته و درنهایت پیشنهادهایی راهبردی برای مسئولان امور ارائه می‌کند.
استراتژی بایدن در قبال جمهوری اسلامی:گذار از فروپاشی به خنثی‌‏سازی/ فرزاد پورسعید
از هنگام تولد نظام جمهوری اسلامی در ایران تا به امروز، در آمریکا هفت بار منصب ریاست‌جمهوری دست به دست شده که طی آن چهار بار جمهوری‏‌خواهان و سه بار دموکرات‏‌ها در رأس کاخ سفید قرار گرفته‌‏اند. در این مدت، مناسبات جمهوری اسلامی و دولت‏‌های مختلف آمریکا همواره بحرانی و خصمانه بوده است. تجربه این بازه زمانی طولانی نشان می‏‌دهد با وجود تفاوت‏‌های آشکار در سیاست‏‌های خارجی حکومت‏‌های مختلف آمریکا در قبال ایران و فراز و فرودهایی که با تغییر حکومت‏‌های آمریکا در منحنی تنش بین دو کشور پدید آمده، هرگز شرایط برای تنش‌‏زدایی بین دو کشور در حد پایان خصومت‏‌ها و عادی‏‌شدن روابط فراهم نشده است، بلکه تمامی این دولت‏‌ها به نوعی در پی تحدید جمهوری اسلامی و برانداختن آن در بازه زمانی دوره خود (حداکثر هشت سال) بوده‏‌اند و برخی حتی برای این رویداد، یعنی سرنگونی جمهوری اسلامی، زمان هم تعیین کرده بودند.
چارچوبی برای تعامل با روسیه/ مهدی شاپوری
روسیه قدرت بزرگی است که در همسایگی ایران قرار دارد. از نظر جغرافیایی، این کشور همواره نزدیک‏ترین قدرت بزرگ به ایران در نظام بین‌‏الملل بوده است. با وجود این نزدیکی جغرافیایی، روابط دو کشور آکنده از خاطرات نامطلوب و تنفرهای تاریخی است که آنها را از هم دور می‌‏کند. چیرگی بر ذهنیت منفی افکار عمومی دو کشور به‏‌ویژه ایرانی‏‌ها نسبت به روس‏‌ها کار آسانی نیست. روابط اقتصادی و تجاری دو طرف نیز در تجارت کلان آنها اهمیت چندانی ندارد. این دو عامل یعنی نگرش افکار عمومی و سطح پایین روابط اقتصادی، بازدارنده‏‌های بزرگی در گسترش و پایداری روابط دو کشور هستند. با این حال، دو طرف در برخی حوزه‏‌های ژئوپلیتیکی و راهبردی، دارای منافع و اهداف مشترکی هستند. البته در این حوزه‌‏ها نیز منافع متفاوت و حتی گاهی متعارض زیادی دارند. بر این اساس، در روابط با روسیه مانند هر رابطۀ دیگری به‌‏ویژه با قدرت‌های بزرگ بهتر است رویکرد حرفه‏‌ای و واقع‏نگرانه‌‏ای بر سیاست خارجی کشورمان حاکم باشد و از هرگونه شوریدگی و شتاب‏زدگی پرهیز شود. هرگونه شتاب‏زدگی می‏تواند مسیر روابط دو کشور را از تعادل خارج کند و به جای نزدیکی بیشتر، بر فاصله‌‏ها میان آنها بیفزاید. به نظر می‌‏رسد پرهیز از نگرش‏‌های سیاست‌‏زده نسبت به روابط با قدرت‌‏های بزرگ و پیگیری سیاست خارجی عمل‏گرایانه و منافع‌‏محور در رابطه با این قدرت‌‏ها، بیشتر به منافع و امنیت ملی ایران کمک می‏‌کند.
جنگ اوکراین و پیامدهای آن بر نظام بین‏‌الملل/ مهدی شاپوری
جنگ اوکراین شروع مرحلۀ جدیدی از تنش و هماوردی میان قدرت‏‌های بزرگ است و پیامدهایی در حوزه‌‏های مختلف برای نظام بین‏‌الملل در پی خواهد داشت. به نظر می‏‌رسد در این هماوردی، نظم لیبرال تقویت خواهد شد. اقتصاد جهان در کوتاه‌‏مدت و حتی میان‏‌مدت آسیب جدی خواهد دید، اما در بلندمدت اقتصاد روسیه در صورت ادامۀ روند کنونی با چالش‏‌ها و مشکلات اساسی مواجه خواهد شد. جنگ اوکراین برای ایران فرصت‏‌هایی ایجاد می‏‌کند؛ ازجمله بازیابی و تقویت حضور در بازارهای انرژی، اما تضعیف اصل حاکمیت ملی برای ایران نمی‌‏تواند مطلوب باشد. ضمن اینکه این تهدید نیز وجود دارد که منافع ملی ایران در رقابت قدرت‏‌های بزرگ آسیب ببیند؛ به‌ویژه اگر درس‏‌های تاریخ معاصر را فراموش کنیم.
نگاه دیگران: پیامدهای تغییر اقلیم برای اطلاعات نظامی/ شیرا افرون و دیگران/ ترجمه سمیه ملک‌مکان
به موازات پویش‌ جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، جوامع دفاعی سراسر جهان هم تلاش‌هایشان برای مواجهه با تغییر اقلیم را بیشتر کرده‌اند. در این چارچوب، آنچه به‌ویژه قابل‌توجه است گزارش‌های اخیر پنتاگون و جامعه اطلاعاتی ایالات متحده در مواجهه با چالش‌های امنیت ملی مرتبط با بحران اقلیم، و به‌ویژه دعوت آن‌ها برای اقدام اطلاعاتی اساسی بیشتر در این حوزه است.
کتاب ماه: سال‌نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تحولات راهبردی ۱۴۰۰، چشم‌انداز ۱۴۰۱
در این نوشتار، دوازدهمین شماره کتاب مرجع «سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» معرفی شده است. این کتاب به تبیین تحولات راهبردی سال ۱۴۰۰و چشم‌انداز سال ۱۴۰۱در حوزه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.


خرید و دانلود ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۱۸

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ‌۱۱۸ – بهمن ۱۴۰۰

در شماره ۱۱۸ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

طبقه اجتماعی و امنیت ملی: تحلیل طبقاتی سیاست‌‏های کلان در سال ۱۴۰۰/ علیرضا رحیمی
در ماه‌‏های گذشته گردهم‌‏آیی‏‌های اعتراضی قشرها و گروه‌‏های اجتماعی گوناگون – از کارگران و معلمان گرفته تا کشاورزان و جانبازان- روندی فزاینده داشته است. برخی سیاست‌‏های درپیش‏‌گرفته شده نیز اگرچه با هدف بهبود روندها در دستور کار قرارگرفته‌اند ولی به باور بسیاری از کارشناسان می‏‌توانند دامنه نارضایی‌‏ها را گسترده‌‏تر کنند. ازآنجاکه واکاوی رویکردهای کلان طبقات اجتماعی در شناسایی روندهای امنیت ملی کارسازی شایسته دارند، گزارش زیر بر بنیاد تحلیلی طبقاتی به نسبت‌‏یابی سیاست‏‌های جاری با خواسته‏‌ها و رویکردهای طبقات اجتماعی در ایران پرداخته و با هدف سازواری سیاست‏‌ها با نیازهای اجتماعی پیشنهادهایی را مطرح کرده است.

موج جدید اعتراضات صنفی در کشور: دلایل، دلالت‌ها و راهکارها/ مجتبی قلی‌پور
ایران در سال ۱۴۰۰، شاهد موج جدیدی از اعتراضات عمدتاً صنفی در سراسر کشور بوده است که ازنظر راهبردی معنادار و شایسته توجه ویژه است. در این نوشتار، ابتدا شواهدی ارائه می‌دهیم که چرا می‌توان از موج جدیدی از اعتراض در گستره کشور سخن گفت، سپس تلاش می‌کنیم برخی دلایل احتمالی خیزش این موج جدید را به بحث بگذاریم. در بخش سوم اهمیت راهبردی این اعتراضات را در مقطع کنونی نشان می‌دهیم و درنهایت برخی توصیه‌های راهبردی برای خروج از این وضعیت و بازگشت فضای آرامش به کشور پیشنهاد می‌کنیم.

کین‌توزی طبقاتی و بحران اخلاقی در جامعه ایران/ محمودرضا مقدم‌شاد
در این یادداشت قصد داریم به بررسی پدیده‌ای ویران‌گر و البته پنهان از انظار در جامعه‌ی ایران، یعنی «کین‌توزی طبقاتی» بپردازیم. در ابتدا توضیحی در رابطه با چیستی کین‌توزی به طور عام و کین‌توزی طبقاتی به طور خاص ارائه می دهیم. سپس ضمن بررسی عوامل و دلایل چرایی بروز این پدیده در ایران، تلاش خواهیم کرد راهبرد و راهکارهایی را برای مهار این بیماری اخلاقی در سطح اجتماع پیشنهاد دهیم که از پیشروی بیش‌تر آن در بدنه‌ی جامعه جلوگیری کند.

حکمرانی فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه موردی طرح‌های پیشنهادی مجلس و دولت برای تمرکز مدیریت نهادهای فرهنگی/مسعود موسوی
حوزه فرهنگ در ایران بس گسترده‎ و فراگیر است، این گستردگی به تعدد نهادهای فرهنگی و فعالیت موازی و درنهایت مدیریت جزیره‎ای حوزه فرهنگ منجر شده است. تعدد مراجع تصمیم‌‎گیر و نهادهای سیاست‌گذار فرهنگی و فقدان الگوی جامع و مدون برای سیاست‌گذاری در بخش فرهنگ، چالش‌‎های فراوانی را در این حوزه ایجاد کرده است. تاکنون برای اصلاح ساختار حکمرانی کشور تدابیر و طرح‌های مختلفی تدوین شده است. طرح مدیریت متمرکز فرهنگی مجلس شورای اسلامی و طرح مدیریت واحد نهادهای فرهنگی که از سوی دولت سیزدهم ارائه شده، جدیدترین تدابیر در این خصوص است. در مقاله حاضر برآنیم تا با بررسی مسائل ساختار حکمرانی فرهنگی کشور و نیز ویژگی‎های این طرح‎ها، به الزاماتی که برای اصلاح حکمرانی فرهنگی کشور نیاز است، بپردازیم.

بحران آب و ناگزیری بازتوزیع جمعیت در ایران/ مراد کاویانی‌راد
توزیع مناسب و متعادل جمعیت پیوند سرراست و درهم‌تنیده‌ای با امنیت و توسعه دارد. طی چند دهه گذشته برخاسته از دگرش‌های اقلیمی و افت شدید منابع آب زیرزمینی، سرزمین خشک و کم بارش ایران وارد دوران بی‌آبی ماندگار شده که پایانی بر آن دیده نمی‌شود و البته مصرف آب نیز رو به فزونی نهاده است. بیشینه جمعیت کشور نیز به‌صورت نامتعادل در شهرها و جاهای مهاجرپذیری سکونت گزیده‌اند که منابع آب موجود کمتر از نیازهای فزاینده آبی است. ازاین‌رو، قلمروداری این‌گونه شهرها و جاها دست‌کم در بخش فراهم‌سازی آب درگیر ناآرامی و چالش‌های پایدار امنیتی خواهد بود. ازاین‌رو، وضعیت کنونی توزیع جمعیت کشور نیازمند بازنگری و بازتوزیع است. نوشتار پیش رو، بر آن است که وضعیت پراکنش منابع آب را با نگرش به توزیع جمعیت کشور بکاود و آن بخش از مناطق کشور را که گنجایش و توانش جمعیت‌پذیری بیشتری دارند بشناساند.

پیامدهای امنیتی پالایشگاه تهران برای کلان‌شهر تهران/ حسن صدرانیا؛ امیر فوقانی
جنوب شرق تهران به‌عنوان منطقه انرژی نام‌گرفته است و مجموعه‌ای از مراکز تولید انرژی در آن واقع هستند. حدود پنجاه سال از فعالیت پالایشگاه تهران در این منطقه می‌گذرد و از اوایل دهه هشتاد تاکنون گزارش‌های متعددی از پیامدهای زیست‌محیطی این پالایشگاه در آلوده کردن منابع آب زیرزمینی و خاک به مواد نفتی منتشرشده است. حادثه بیروت در سال ۱۳۹۹ و حادثه آتش‌سوزی در پالایشگاه تهران در خردادماه ۱۴۰۰ تا حدودی مسئولین را نسبت به خطراتی که ممکن است این پالایشگاه برای کلان‌شهر تهران داشته باشد نگران کرده است. این نوشتار تلاش دارد تا ابعاد مختلف پیامدهای امنیتی پالایشگاه تهران برای کلان‌شهر تهران را تبیین کند.

تهدید ایمنی غذایی در ایران: زمینه‌ها و پیامدها/ مراد کاویانی‌راد
فرایند ایمنی غذایی شهروندان از کِشت محصول تا سر سفره، همواره درگیر چالش‌هایی است که هزینه‎های کلانی بر تندرستی و بهداشت جامعه تحمیل می‎کند. نود و پنج درصد محصولات کشاورزی ایران بدون هیچ گونه پایش و ارزیابی از سرِ زمین کشاورزی بر سر سفره مردم می‌نشیند. طی چند ماه گذشته گزارش‌های پیونددار با برگشت فراورده‎های صادراتی بخش کشاورزی، مردم را در مورد ایمنی محصولات کشاورزی در بخش سموم و کودشیمیایی حساس کرد و کارگزاران این بخش نیز با فرافکنی در این باره خود را پاسخ‎گو ندانستند. رخدادی که پیامد آن بدگمانی مردم و از دست دادن بازارهای صادراتی و بدنام‎سازی کشور است. نوشتار پیش رو بر آن است که زمینه‌ها و پیامدهای تهدید ایمنی غذایی در کشور را بررسی و واکاوی کند.

انتخابات پارلمانی عراق و تشکیل دولت جدید؛ تداوم یا تغییر؟/ طیبه خطیبی
انتخابات پارلمانی عراق که در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ برگزار شد با کاهش آرای گروه‌های شیعی نزدیک به ایران و پیشتازی جریان صدر همراه بود. برگزاری زودهنگام این انتخابات و نتایج آن تا حد زیادی متأثر از اعتراضات سال ۲۰۱۹ بود. آیا کاهش آرای این گروه‌ها به معنی کاهش اثرگذاری آنان در عرصه سیاسی و کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق نیز هست؟ به نظر می‏رسد در بلندمدت موفقیت و پایداری هر جریان سیاسی در عراق به نسبتش با مطالبات اکثریت مردم عراق و کارآمدی آن جریان در تحقق این مطالبات بستگی خواهد داشت.

نگاه دیگران: ایران در آستانه سال ۲۰۲۲ و نگاه اندیشکده‏‌های خارجی/ امین پرتو
تأثیر متغیر وضعیت اقتصادی و معیشتی بر ناآرامی و اعتراضات داخلی در ایران مدت‏ها است که مورد توجه اندیشکده‌‏های مختلف قرار دارد. تحلیل نسبت میان این دو متغیر و پیش‌بینی روند آتی تحولات هر دو حوزه اقتصاد و ثبات داخلی در ایران، محل بحث اندیشکده‌‏های مختلف قرار دارد و در آستانه ورود به سال ۲۰۲۲ و برای پیش‌بینی سال جدید میلادی، مورد توجه واقع شده است. همین‌طور چهار سال پس از ناآرامی‏‌های سال ۱۳۹۶ در حوزه زنان، وضعیت این اعتراضات هم مورد توجه این اندیشکده‌‏ها قرار گرفته است. در این شماره به بررسی دو مورد از این تحلیل‏‌ها خواهیم پرداخت.

نگاه دیگران: معنا و مفهوم پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای/ بخشعلی بایراملو
سازمان همکاری شانگهای در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ پیشنهاد عضویت ایران به‌عنوان عضو اصلی را به تصویب رساند. این سازمان که با عضویت ۵ کشور در سال ۱۹۹۶ شکل گرفت، امروزه تعداد اعضای آن به ۱۸ عضو رسیده است. سازمان همکاری شانگهای نه‌تنها بر اساس روندهای بین‌المللی گسترش یافته بلکه مطابق با نیازها به گسترش اعضا ادامه می‌دهد. با عضویت جمهوری اسلامی، سازمان همکاری شانگهای کشور بزرگی از جهان اسلام را به عضویت پذیرفته که می‌تواند سود و منافع سرشاری برای دو طرف داشته باشد.

کتاب ماه: جهان از نگاه چین/ مهدی شاپوری
رشد اقتصادی پرشتاب چین در چهار دهۀ گذشته، به بحث‌‏ها در مورد پیامدهای راهبردی خیزش این قدرت نوظهور برای نظم بین‌‏المللی دامن زده است. به‌موازات رشد اقتصادی و تغییر چهرۀ چین از کشوری فقیر و عقب‏‌مانده به کشوری که شتابان در مسیر توسعه حرکت می‏‌کند، جهان شاهد افزایش روزافزون قدرت نظامی این کشور و گام‏‌های آرام آن در راستای قدرت‏‌افکنی در سطح منطقه‌‏ای و جهانی است؛ به‌طوری‌که آمریکا به‏‌عنوان ابرقدرت نظام بین‌‏الملل بعد از جنگ سرد، احساس خطر کرده و به چین به‏‌عنوان چالش اصلی پیش روی خود می‌‏نگرد. چند سالی است که مهار چین به دغدغۀ اصلی سیاستمداران آمریکایی از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‏خواه تبدیل شده است. در کتاب «جهان از نگاه چین» نویسنده (فو یینگ) که دیپلماتی باتجربه و متخصص در رشته روابط بین‌‏الملل‏ است و در سمت‌‏هایی مانند سفیر چین در فیلیپین، استرالیا و بریتانیا، معاون وزیر امور خارجه چین و رئیس کمیتۀ امور خارجی کنگرۀ ملی خلق چین فعالیت کرده، تلاش می‏‌کند نگاه چین به نظم بین‌‏المللی را تبیین کند.


ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۱۷

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ‌۱۱۷ – دی ۱۴۰۰

در شماره ۱۱۷ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

مسئله بدخیم آب و برسازی گونه جدید جنبش اجتماعی در ایران/ فرزاد پورسعید
از منظر دانش سیاست‏‌گذاری، مسائل سیاستی بدخیم در برابر موضوعات قابل‌حل یا رام‏شدنی، مسائلی هستند که روش‌‏ها و رویکردهای سنتی قادر به حل‌وفصل موفقیت‏‌آمیز آن‏ها‏ نیستند. در این نوشتار ضمن تبیین مسئله آب در ایران به‌مثابه مسئله بدخیم، یکی از تبعات اجتماعی آن را که برآمدن گونه جدیدی از جنبش اجتماعی در جامعه ایرانی است، توضیح داده و بایسته‌‏های سیاسی- امنیتی مواجهه با آن را تشریح خواهم کرد.

چالش‌های حکمرانی آب در حوضه آبریز زاینده‌رود/ حسن صدرانیا
کم‌آبی فلات مرکزی ایران و حوضه آبریز زاینده‌رود یکی از موضوع‌های چالشی کشور در چند ماه اخیر بوده است. دولت برای حل این مشکل مأموریت‌هایی را به نهادهای ذی‌ربط داده تا سازوکار مناسبی را برای حل آن ارائه دهند. بااین‌حال هنوز این مشکل به قوت خود باقی است؛ هرچند تلاش داشته‌اند با اقدامات ضربتی از تداوم تجمع کشاورزان جلوگیری کنند. نوشتار پیش رو با نگاهی اجمالی به موضوع بر این باور است که مهم‌ترین چالش حکمرانی آب در حوضه آبریز زاینده‌رود عدم شناخت دقیق مسائل و چگونگی در هم‌تنیدگی آن‌ها با یکدیگر است. از همین رو سازوکارهای مختلفی پیشنهاد می‌شود که ممکن است بر دامنه مشکلات موجود نیز بیفزایند.

پیامدهای امنیتی انتقال بین حوضه‌ای آب از سرچشمه‌های رودخانه تجن به سمنان/ حسن صدرانیا، ناصر اکبریان
تجربه کشور در چند دهه اخیر نشان داده است، اجرای طرح‌های انتقال بین‌حوضه‌ای آب، تبعات سوء زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی بسیار گسترده و پیرو آن پیامدهای امنیتی جدی به همراه داشته و گاه کشور را با بحران مواجه کرده است. این نوشتار در نظر دارد با بهره‌گیری از تجربیات گذشته و با توجه به شرایط خاص محلی، تبعات امنیتی ناشی از اجرای پروژه انتقال آب سرچشمه‌های رودخانه تجن ساری به استان سمنان را بررسی کند.

نگاهی به ابعاد مختلف پدیده مهاجرت در ایران/ احمد مهربان
مهاجرت از جمله پدیده‌های مهم و مؤثر در روندهای اقتصادی و امنیتی در دنیای امروز است که در سال‌های اخیر و با شکل‌گیری امواج و روندهای مهاجرتی در نقاط مختلف جهان، بیش‌ازپیش موردتوجه دولت‌های مختلف قرارگرفته و از جانب کشورهای مبدأ و مقصد مهاجرت به‌مثابه پدیده‌ای چندوجهی و دارای ابعاد امنیتی نگریسته می‌شود. در نظر گرفتن مهاجرت به‌عنوان پدیده‌ای اجتماعی – همچون سایر پدیده‌های اجتماعی – این امکان را فراهم می‌سازد که ابعاد فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در آن با رویکردی عالمانه ارزیابی شده و سیاست‌گذاری و مدیریت آن در جهت منافع ملی کشور با سهولت و کارآمدی بیشتر صورت گیرد.

نقشه راه رشد غیر تورمی: بایسته‌‏ها و فروگذاشته‌‏ها/ علیرضا رحیمی
در نخستین روز آذرماه ۱۴۰۰، وزارت اقتصاد و دارایی، «نقشه راه رشد غیرتورمی» را در اختیار رسانه‌‏ها قرار داد. با توجه به اینکه تورم لجام‌‏گسیخته و رکود اقتصادی در برآمدن تهدیدهای امنیتی نقش آشکاری دارند، «ماه‏نگار دیده‌بان امنیت ملی» بررسی این نقشه را طی گزارش زیر در دستور کار خود قرار داده است. این گزارش ضمن اشاره به محتوای نقشه راه مذکور، راهکارهای مدنظر آن برای مهار تورم و رونق تولید را بررسی کرده و برخی بایسته‌‏های دست‏یابی هرچه بهتر این نقشه به هدف‏‌های خود را یادآور شده است.

نسبت حکم‌رانی سایبری و نظام حقوقی: چالش‌ها و بایسته‌ها/ حسن عالی‌پور
حکمرانی سایبری تعبیری تعارض‌وار است. حکمرانی در مفهوم امروزین با ویژگی سرزمینی بودن درآمیخته است ولی فضای سایبر، سپهری جهانی است. حکمرانی بر سپهری جهانی در نخستین چالش خود، با نبودِ نظام حقوقی بایسته روبه‌رو است. چالش نبودِ نظام حقوقی تنها برای سپهر جهانی و فراملی نیست؛ بلکه در محیط ملی و درون سرزمینی نیز قابل‌طرح است. حکمرانی سایبری بدون نظام حقوقی به پریشانی و آشفتگی کنش‌ها و سیاست‌ها درباره این فضا می‌انجامد و آن را به چشم اسفندیار امنیت ملی تبدیل می‌کند. فرمان‌رانی سایبری در ایران با چالش‌های ژرفی همراه است که آغاز و فرجام آن در بی‌پروایی نسبت به بایسته‌های قانون اساسی درباره این فضا و تصمیم‌گیری نهادها و سازمان‌های غیرمسئول درباره آن است. پایه اعتبار و کارآمدی نظام حقوقی در راهبردهای کلان، قانون اساسی و در راهبردها و راهکارهای جزئی، قانون عادی و مقرره‌های برخاسته از قانون عادی است؛ ولی درباره فضای سایبر، حضور این دو دسته از منابع سازنده نظام حقوقی، کم‌رنگ است و در برابر تصمیم‌های شخصی یا نهادی و یا برخوردهای سلیقه‌ای و مقطعی به یک سیاست پریشان در رویارویی با تهدیدها و چالش‌های فضای سایبر انجامیده که نمی‌توان نام نظام حقوقی بر آن نهاد. در این گزارش بایسته‌های حقوقی حکمرانی سایبری همانند دیگر حوزه‌های حکمرانی از دریچه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قانون‌گذاری عادی سنجیده می‌شود.

کنش‌‏های رفتاری و گفتاری نمایندگان و مسئله سرمایه اجتماعی مجلس/ سعید صادقی جقه
پارلمان و نهاد نمایندگی بی‌‏تردید یکی از ارکان نظام مردم‏سالار جمهوری اسلامی است. از همین رو، سرمایه اجتماعی مجلس و جایگاه نمایندگان آن نزد افکار عمومی از اهمیتی راهبردی برخوردار است. علی‌رغم بدیهی بودن این موضوع، گاه کنش‏‌های رفتاری و گفتاری برخی نمایندگان حاشیه‏‌هایی را برای مجلس ایجاد کرده و زمینه تضعیف سرمایه اجتماعی آن را فراهم می‏‌کند. نوشتار حاضر با اشاره به برخی از این کنش‏‌ها در ماه‏های اخیر، پیامدهای آن را بررسی کرده و توصیه‏‌هایی برای تقویت سرمایه اجتماعی مجلس ارائه کرده است.

مذاکرات هسته‌ای، راهبردها و سناریوها/ محمود یزدان‌فام
هشتمین دور مذاکرات هسته‌ای از ۶ دی‌ماه در وین شروع می‌شود. این‌که مذاکرات به چه سمتی پیش می‌رود و هرکدام از بازیگران دارای چه هدفی دارند و چه راهبردی در پیش گرفته‌اند، پرسش اساسی است. در این گزارش سناریوهای احتمالی طرح و امکان و احتمال وقوع هرکدام از آن‌ها با توجه به زمینه‌ها و پیامدهایشان بررسی می‌شود. به‌صورت کلی سه سناریوی توافق، شکست و تقابل، و مذاکرات فرسایشی وجود دارد. در درون توافق هم می‌توان از چهار سناریو کم در برابر کم، بیشتر در برابر بیشتر، توافق موقت، توافق فراگیر و همه‌جانبه سخن گفت که هرکدام به‌اختصار طرح شده است.

قدرت‏‌های منطقه و بازتنظیم روابط در فضای جدید‏: الزامات راهبردی ایران/ مهدی شاپوری
تحولات خاورمیانه نشان از تلاش‌‏های قدرت‏‌های اصلی این منطقه برای بازتنظیم مناسبات منطقه‌‏ای خود تحت تأثیر «کاهش حضور و مداخلۀ آمریکا در خاورمیانه» و «مذاکرات مربوط به احیای برجام میان ایران و ۴+۱ به‌‏علاوۀ آمریکا (به‌صورت غیرمستقیم) دارد. تبیین این نشانه‏‌ها و اینکه ایران چگونه می‌‏تواند منافع خود را در این تحولات تأمین کند، موضوع این نوشتار است.

سیاست خارجی دولت جدید آلمان: تداوم یا تغییر؟/ یاسر نورعلی‌وند
دولت ائتلافی جدید آلمان با انتشار سند توافق ائتلاف رسماً کار خود را در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۱ آغاز کرد. مفاد این سند حکایت از تغییرات معنادار در حوزه سیاست خارجی این کشور پس از صدارت طولانی‌مدت آنگلا مرکل دارد. ازاین‌رو، گزارش حاضر با تمرکز بر این سند، به بررسی مؤلفه‌ها و جهت‌گیری‌های اساسی سیاست خارجی آلمان در دوره جدید پرداخته است.

نگاه دیگران:
نگاه اطلاعاتی به ایران در اندیشکده‌‏های خارجی/ امین پرتو
طی یک ماه گذشته، در مطالب منتشر شده از سوی چند پژوهشکده مطرح انگلیسی‌زبان، مجموعه مطالبی در حوزه اطلاعاتی منتشر شد که اشاراتی مهم به ایران هم در آنها وجود داشت. در بخش نگاه ماه این شماره ماه‌‏نگار دیده‏بان امنیت ملّی، به این موارد خواهیم پرداخت.

قابلیت‌های سایبری و قدرت ملی ایران/ ترجمه و تحلیل: سمیه ملک‌مکان
مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی (مستقر در لندن) در سال ۲۰۲۱ گزارشی با عنوان «قابلیت‌های سایبری و قدرت ملی» منتشر کرده که در آن به بررسی نقش قابلیت‌های سایبری کشورها در قدرت ملی آن‌ها در ۱۵ کشور ازجمله ایران پرداخته است. آنچه در زیر می‌آید ترجمه بخش ایران این گزارش ۱۸۰ صفحه‌ای است. این تحلیل به‌طورکلی، علی‌رغم سوگیری‌های بسیار، دو مسئله اساسی را روشن می‌کند: نخست اینکه قابلیت‌های سایبری ایران رو به توسعه است و از این نظر ایران اکنون کشوری است که در میان کشورهای با توان دفاع و هجوم سایبری بالا به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان نادیده‌اش گرفت. به‌ویژه توانمندی‌های علمی و پژوهشی ایران در این زمینه‌ چشمگیر بوده است. مسئله دوم البته این است که ایران هنوز به یک قدرت سایبری درجه‌یک تبدیل نشده است. به نظر می‌رسد انزوای بین‌المللی ایران و عدم سرمایه‌گذاری کافی در تحقیق و توسعه مهم‌ترین موانع ایران در دستیابی به این امرند. این متن همچنین به برخی آسیب‌های موجود در حکمرانی امنیت ملی سایبری ایران، ازجمله بحث تداخل‌های کارکردی و موازی‌کاری اشاره‌کرده است که ضرورت توجه ویژه سیاست‌گذاران را می‌طلبد. گزارش درمجموع نشان می‌دهد که ایران درزمینه اقتصاد دیجیتال و قابلیت‌های آی.سی.تی کشوری با ظرفیت و بلندپروازی بسیار است اما سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری در این زمینه به‌هیچ‌عنوان همپای ظرفیت‌ها و بلندپروازی‌ها نیست.

کتاب ماه:
مواجهات نسلی و ثبات سیاسی در ایران معاصر (رضا صمیم)/ معرفی: مجتبی قلی‌پور
کتاب «مواجهات نسلی و ثبات سیاسی در ایران معاصر» نوشته رضا صمیم جامعه‌شناس، در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شد. این کتاب علاوه بر آنکه پژوهشی عمیق در تاریخ ۶۰ ساله اخیر ایران از منظر مسئله مواجهات نسلی است، چنانکه نویسنده خود تصریح کرده با رویکردی راهبردی و امنیتی نوشته شده تا ظرفیت‌های ثبات‌زدای مواجهات مخاطره‌آمیز نسلی و برخی راه‌حل‌های پایدار برای عبور از چرخه‌های بی‌ثباتی سیاسی ناشی از مواجهات نسلی را به‌صورت توأمان نشان دهد. در این نوشتار تلاش می‌کنیم هم ایده اصلی کتاب را تا آنجا که امکان دارد ارائه نماییم و هم برخی از مهم‌ترین آموزه‌ها و دلالت‌های راهبردی آن را استخراج کنیم.

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۱۶

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۱۶ – آذر ۱۴۰۰

در شماره ۱۱۶ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

گفتمان «هویت‏‌مبنا»: مبنای حکمرانی امنیتی خوب در جمهوری اسلامی ایران/ فرزاد پورسعید
در این مقاله به این گزاره کلیدی می‏‌پردازیم که از میان چهار گفتمان «هویت‏‌مبنا»، «پیشرفت‏‌مبنا»، «قدرت‏‌مبنا» و «امنیت‏‌مبنا»، در چارچوب حکم‏‎رانی امنیتی در فضای مناسبات و کشمکش گفتمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مبنایی و محوری مناسب برای جمهوری اسلامی ایران، گفتمان «هویت‏‌مبنا» یا هویت‏‌پایه است. به بیان دیگر، حکم‏رانی امنیتی خوب در جمهوری اسلامی ایران، در پرتو تکوین هویت و هویت‏‌باوری ممکن می‏‌شود و این نوع حکم‏رانی است که می‏‌تواند بیشینه امنیت را در جمهوری اسلامی ایران با کمینه هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب به ارمغان آورد. خرید و دانلود این مقاله

حکمرانی اقتصادی در ایران و مسئله بازتولید نابرابری/ عبداله قنبرلو
در ماه‌های اخیر به‌تبع شروع به کار دولت سیزدهم مجدداً موضوع ضرورت توجه به عدالت اقتصادی و رسیدگی به نیازهای معیشتی و رفاهی مردم مورد تأکید قرار گرفته است. مدتی است امواج تورمی جدیدی در بخش کالاهای اساسی و مواد غذایی شکل گرفته و مستقیماً معیشت شهروندان را هدف قرار داده است. طبق گزارش‌های مختلفی که از وضعیت رفاهی کشور ارائه شده، جمعیت فقیر جامعه رو به افزایش است و به‌موازات آن بر شدت نابرابری نیز افزوده می‌شود. ادامه این روند می‌تواند آثار اجتماعی، سیاسی، و امنیتی مخربی برای کشور به جا بگذارد.

پیامدهای حقوقی و اقتصادی پیوستن ایران به توافق‌نامه پاریس/ حسن صدرانیا
این گزارش تلاش دارد با بررسی مفاد توافق‌نامه پاریس، پیامدهای حقوقی و اقتصادی الحاق ایران به این کنوانسیون را مورد ارزیابی قرار دهد. ایده اصلی گزارش این است که با توجه به شرایط اقتصادی کشور از جمله تحریم¬هایی که علیه ایران وجود دارد، لازم است فارغ از رویکردهای سیاسی، این توافق‌نامه از منظر ملی موردبررسی قرار گرفته و با آینده‌نگری وضعیت‌های احتمالی پیش رو ترسیم و سپس تصمیم مقتضی اتخاذ گردد.

توانش‌های جغرافیایی و گنجایش جمعیت‌پذیری ایران/ مراد کاویانی راد
بُن‌مایه‌های امنیت و قدرت کشورها بر کمیت و کیفیت جمعیت و ظرفیت‌های جغرافیایی پذیرای آن جمعیت استوار است. طی چند دهه گذشته شیب نرخ رشد جمعیت در ایران روندی کاهنده پیموده به‌گونه‌ای که طی کمتر از سه دهه آینده‌، روند افزایش جمعیت از حرکت بازخواهد ایستاد. این در حالی است که دست‌کم طی یک دهه گذشته بارها بر مسئله جمعیت و فرزندآوری پافشاری شده و در برنامه‌های ملی نیز گنجانده شده است. آنچه در این میان کمتر در کانون نگرش برنامه‌ریزان قرار داشته است سازگاری و هماهنگی این سیاست‌ها با توانش‌ها و ظرفیت‌های جغرافیایی و سرزمینی کشور بوده است. نوشتار پیش رو بر آن است که توانش‌های جغرافیایی را در پیوند با گنجایش جمعیت‌پذیری کشور بررسی و واکاوی کند.

حمایت از خانواده و جوانی جمعیت: بایسته‌‏ها و چالش‌‏ها/ سعید صادقی جقه
علیرغم تحولات گسترده در زمینه‌‏های فناوری، میزان جمعیت کماکان ازجمله مهم‌ترین مؤلفه‌های قدرت ملی به شمار می‏‌رود. بااینکه ایران از جمعیت مناسبی برخوردار است، اما در سال‏‌های اخیر، رسیدن نرخ رشد جمعیت در ایران به کمتر از نرخ جانشینی، نگرانی‌هایی را نسبت به سالخوردگی جمعیت در آینده نزدیک برانگیخته است. تدوین و ابلاغ سند «سیاست‌‏های کلی جمعیت» از سوی مقام معظم رهبری و نیز تصویب و ابلاغ قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» پاسخ‌‏هایی به این نگرانی بوده‌‏اند. نوشتار حاضر پس از تأملی مختصر در زمینه نگرانی‏‌های جمعیتی، چالش‏‌های اجرای قانون ابلاغی جمعیت را بررسی کرده و توصیه‏‌هایی برای مواجهه مناسب با معضل کاهش نرخ رشد جمعیت ارائه کرده است.

بایسته‌های سیاست‌گذاری در باب حجاب در جمهوری اسلامی ایران/ علی مرندی
حجاب در اسلام به‌عنوان یک واجب شرعی مطرح می‌شود اما در دیگر سو تبدیل حجاب از واجب شرعی به قانون لازم‌الاجرا به چالشی برای بخشی‌هایی از جامعه ایران تبدیل شده است. این نوشتار پس از بررسی حجاب به‌عنوان یک واجب شرعی در پی پاسخ به این پرسش است که آیا اساساً حکومت مجاز است در پوشش مردم اجبار قانونی اعمال کند؟ و آیا این مسئله دخالت در حریم خصوصی افراد و خلاف تساهل نیست؟ پس از پاسخ به این سؤال این نوشتار به پی‌جویی سیاست‌گذاری در باب حجاب و پوشش در ایران می‌ر‌ود و در این راستا بایسته‌هایی را مطرح می‌سازد.

رسانه ملی: مسائل و راهبردها/ سیدمسعود موسوی
سازمان صداوسیما در برهه کنونی با مسائل و چالش‎های عدیده‏ای روبه‌روست که بخشی از آن ناشی از نوع سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات ساختار مدیریتی آن است و بخشی از آن نیز ناشی از تحولات خیره‎کننده‎ای است که در عرصه رسانه و فضای مجازی اتفاق افتاده است. با تغییر ریاست سازمان صداوسیما می‏توان امیدوار بود که بخشی از مسائل رسانه ملی در دوره جدید برطرف شود. در این راستا در مقاله حاضر ضمن پرداختن به مهم‎ترین چالش‏های سازمان صداوسیما، راهکارهایی برای حل این مسائل ارائه شده است.

دعاوی بین‌المللی علیه ایران: سایه تحریم بر کارآمدی حقوقی/ حسن عالی‌پور
یکی از پیامدهای تحریم فراگیر آمریکا علیه ایران، طرح رو به افزایش دعاوی بین‌المللی علیه ایران است. تحریم به وضعیت عدم همکاری دوسویه دامن زده که از یک سو کشورهای گوناگون و نهادهای بین‌المللی همکاری بایسته با ایران ندارند و از وضعیت ایران بهره برده، علیه آن موضع‌گیری می‌کنند و از سوی دیگر ایران نیز به جهت عدم ثبات و پیش‌بینی‌پذیری روابطش با دیگر کشورها، گاه از انجام تعهد سرباز می‌زند و رویکرد انزواجویانه و گاهی تلافی‌جویانه (به‌ویژه جایی که طرف مقابل با تحریم‌های آمریکا همکاری می‌کند) را دنبال می‌کند. کم تعاملی میان ایران و دیگر کشورها و نهادها، فرصت‌های چانه‌زنی و راهبردگرایی را از ایران ستانده و درنهایت دعاوی حقوقی به زیان ایران تمام می‌شود. در این گزارش به برخی از پرونده‌های طرح شده یا در شرف طرح علیه ایران اشاره می‌شود تا از رهگذار آن‌ها، چالش‌ها و راهبردهای حقوقی ایران در دعاوی بین‌المللی ارزیابی شود.

نظام بین‏‌الملل و حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران/ مهدی شاپوری
تأثیرگذاری نظام بین‏‌الملل بر حکمرانی امنیت ملی، موضوعی است که به نظر می‏‌رسد کمتر در مباحث مربوط به حکمرانی به آن پرداخته شده است. این در حالی است که نظام بین‏‌الملل یکی از متغیرهای اصلی شکل‏‌دهنده به کنش و رفتارهای دولت‌‏هاست. ضمن اینکه در عصر جهانی‏‌شدن و افزایش وابستگی میان دولت‏‌ها، تأثیرگذاری نظام بین‌‏الملل بر حکمرانی امنیت ملی بیشتر نیز شده است. در این نوشتار، به چگونگی این تأثیرگذاری، با نگاه به ایران، پرداخته می‌‏شود. خرید رایگان و دانلود این مقاله

دور جدید مذاکرات برجامی: الزامات و راهکارهای پیشنهادی/ یاسر نورعلی‌وند
دور جدید مذاکرات برجامی در حالی قرار است هشتم آذرماه در وین آغاز شود که به سبب تغییر دولت‌ها در هر دو سوی میز مذاکره، فضا، سیاست‌ها و رویکردهای جدیدی بر آن حاکم شده است. از این رو گزارش حاضر، ضمن بررسی سیاست‌ها و رویکردهای دو طرف، به الزامات و راهکارهایی پرداخته است که به پیشبرد موفقیت‌آمیز دستورکار تیم مذاکراتی کشور کمک می‌کند. خرید و دانلود این مقاله

نگاه دیگران
اصول و محورهای رویکرد امنیتی اعتماد صفر/سی. جی. هاگی/ ترجمه قاسم ترابی
با فرو رفتن بیشتر ما در عصر اطلاعات، اهمیت امنیت سایبری به مثابه یکی از وجوه بنیادین امنیت ملی همچنان در حال افزایش است. همه‏‌گیری کوید-۱۹ از طریق گسترش دورکاری، تجارت الکترونیکی و استفاده از بسترهای آنلاین تهدیدهای سایبری را بیش از پیش افزایش داد. این مقاله مدل اعتماد صفر را به مثابه یکی از مدل‌های تأمین و ارتقای امنیت سایبری بررسی می‏‌کند و نشان خواهد داد چگونه اعتماد صفر می‌‏تواند به محافظت از شبکه‌های شرکت‌ها و کشورها کمک کند.

جمهوری اسلامی ایران و سیاست همسایگی در نگاه اندیشکده‏‌های خارجی/ امین پرتو
در چند ماه گذشته و در دولت جدید، تلاش برای بهبود روابط خارجی میان ایران و همسایگانش شدت گرفته است. روابط برخی از این همسایگان (مانند عربستان) با ایران قطع است و جنگی نیابتی میان آنان با ایران در جریان است. ایران همچنین در چند ماه گذشته روابطی پرتشنج با جمهوری آذربایجان داشته است. وضعیت داخلی عراق با شکست نیروهای سیاسی محور مقاومت در انتخابات پارلمانی به‌کلی به‌هم‌ریخته است. آن بخش از حشدالشعبی که نزدیک به ایران و موسوم به حشد ولایی است به نتایج انتخابات معترض است و آن را توطئه بزرگ تقلب می‏نامد. در ادامه جان به دربردن نخست‌وزیر عراق از یک ترور با پهپادهای انتحاری، وضعیت را هر چه بیشتر برای روابط خارجی ایران پیچیده ساخته است.

کتاب ماه
کهکشان اینترنت: تأملاتی در باب اینترنت، کسب و کار و جامعه/ مانوئل کاستلز/ معرفی: مجتبی قلی‌پور
کهکشان اینترنت جدیدترین کتاب کاستلز است که آبان ماه ۱۴۰۰ با ترجمه دکتر حیدر شهریاری از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شده است. نسخه انگلیسی کتاب را سال ۲۰۰۱ انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر کرده است. با گذشت حدود بیست سال از انتشار کتاب، کهکشان اینترنت همچنان یکی از پرارجاع‌ترین و زنده‌ترین آثار کاستلز است به‌نحوی‌که ترجمه آلمانی کتاب هم چندی پیش تقریباً هم‌زمان با ترجمه فارسی آن منتشر شد. کهکشان اینترنت مبدأ، منطق، ساختار و تکامل اینترنت و بنیادی‌ترین دگرگونی‌هایی که براثر ظهور و گسترش آن در جوامع ما رخ داده است را به تصویر می‌کشد و اگرچه نویسنده آن را کتابی «تحلیلی» و نه «سیاست‌گذارانه» و «مدیریتی» می‌خواند (ص ۲۲) اما گذشته از تحلیل‌های پرمغز علمی، همچون اغلب آثار کاستلز دارای ارزش و اهمیت راهبردی کم‌نظیری به‌ویژه برای کشوری چون ایران است که هنوز نتوانسته به الگوی حکمرانی مطلوب و منسجمی برای مواجهه با فناوری‌های اطلاعاتی-ارتباطی نوین و فضای مجازی دست یابد.

ماه نگار دیده بان امنیت ملی ۱۱۵

ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۱۵ – آبان ۱۴۰۰

در شماره ۱۱۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

نگاهی به وضعیت شادکامی ایرانیان/ مجتبی قلی‌پور
در این نوشتار ابتدا مقدمه‌ای بسیار فشرده بر چگونگی ورود شادکامی به عرصه حکمرانی و سیاست‌گذاری ارائه می‌کنیم، سپس معنای شادکامی را در برداشت‌های کنونی از آن مطرح می‌کنیم. بخش اصلی نوشتار به وضعیت شادکامی در ایران بر اساس آخرین گزارش‌های جهانی و ملی اختصاص دارد و سپس تلاش می‌کنیم برخی از عوامل احتمالی وضعیت نامطلوب رتبۀ ایران در شاخص شادکامی را تشریح کنیم. توصیۀ بنیادین این است که تداوم روند کنونی سقوط وضعیت نیک‌زیستی و شادمانی ایرانیان باید به‌سرعت متوقف شود و این کار مستلزم بازاندیشی‌های بنیادین در سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاست خارجی و کیفیت کلی حکمرانی کشور است. خرید رایگان این مقاله

بازتاب‌های اجتماعی-امنیتی ابربحران فرونشست در ایران/ مراد کاویانی راد
برداشت بی‌رویه و فزاینده از آب‌های زیرزمینی به همراه دگرش‌های آب و هوایی به فرونشست بی‌بازگشت زمین و خشک‎سالی‌های پیاپی در ایران انجامیده، به‌گونه‎ای که قلمروداری سرزمین و بنیادهای زیستی به شیوه کنونی به بن‌بست رسیده است. کارشناسان دهه‌ها پیش نسبت به این وضعیت هشدار داده بودند اما برونداد مدیریت ناکارا و ناسازگار با جغرافیا و اقلیم خشک، همه شهرهای بالای یک میلیون جمعیت و همه دشت‌های کشور را درگیر فرونشست و فروچاله کرده است. نوشتار پیش رو هشداری همگانی به‌ویژه برای کارگزاران ملی و فروملی است که کشور درگیر چالش و بن‌بستی بی‌بازگشت در بخش زیستگاه و سرزمین ملت ایران شده است.
چالش‌های تحلیل آماری امنیت غذایی در نظام تصمیم‌گیری/ حسن صدرانیا- محمدرضا وصالی
جمع‌آوری داده و تحلیل داده برای اتخاذ یک تصمیم جزء اقدامات ضروری در کشورداری است. داده‌ها بنیاد تحلیل را تشکیل می‌دهند و برای شناخت وضعیت موجود لازم است این داده‌ها در بستر روش‌های علمی تحلیل شوند. این فرایند در موضوعات مرتبط با امنیت غذایی که یکی از ابعاد امنیت ملی است اهمیت فزاینده دارد. به‌خصوص که جمهوری اسلامی ایران در شرایط تحریم حداکثری قرار دارد و به‌واسطه خشک‌سالی و تغییر اقلیم و کاهش منابع، تنگناهای متفاوتی در مسیر دستیابی به امنیت غذایی دارد. ازاین‌رو شناخت واقعیت‌های وضع موجود به تصمیم‌گیری برای رسیدن به آینده‌ای مطمئن کمک خواهد کرد. نوشتار حاضر در نظر دارد به چالش‌هایی که در فرایند تحلیل داده‌های آماری برای شناخت وضع موجود امنیت غذایی و روش‌های محاسباتی آن به‌صورت مختصر اشاره کند.

طرح اصلاح قانون نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس: نظارت درونی یا کنترل بیرونی؟ / حسن عالی‌پور
یکی از طرح‌های چالش‌برانگیز مجلس شورای اسلامی که در مهرماه ۱۴۰۰ چهره خبری یافت، طرح اصلاح قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان است. این طرح در کنار طرح¬هایی مانند صیانت از فضای مجازی، تسهیل مجوزهای کسب‌وکار که به‌طور خاص به دگرگونی در وکالت دادگستری می‌اندیشد، نظارت بر اموال مسئولان، شفافیت آرای نمایندگان و مانند این‌ها، نشان از سه ویژگی قانون‌گذاری در مجلس یازدهم دارد. نخست اینکه بیشتر پیش‌نویس‌های جنجالی و چالشی، از جنس طرح است و نه لایحه. طرح که در دوره انتقال دولت‌ها از لایحه پیشی می‌گیرد به‌اندازه لایحه از نیروی دقت و ضرورت‌سنجی برخوردار نیست. دوم اینکه، طرح‌های پیش‌گفته، متونی کوچک ولی تأثیرگذار در حوزه‌های بزرگ‌اند. انباشت چنین طرح‌های به‌ظاهر کوتاه، مجلس را از تمرکز و دقت در پرداختن نوبه‌ای و حساب‌شده به‌پیش‌نویس‌های قانونی بازمی‌دارد. سوم اینکه طرح اصلاح قانون نظارت به همراه طرح‌های دیگر، هیچ‌یک به‌طور خاص در راستای حل بحران‌های اقتصادی و اجتماعی که جامعه ایرانی گرفتار آن شده است، نیستند و نیروی مجلس همچنان در ضرورت‌سنجی آنچه نیاز به قانون‌گذاری برای حل مشکلات واقعی جامعه دارد، کم‌رمق است.
سیاست‌زدگی در دستگاه سیاست خارجی: علل و پیامدها/ پیمان حسنی
این نوشتار به مسئله سیاست‌زدگی در دستگاه سیاست خارجی که یکی از نهادهای حساس کشور است می‌پردازد. از آنجا که رسالت این نهاد تأمین حداکثری منافع ملی کشور است، سیاست‌زدگی به عنوان یک آفت جدی، می‌تواند این رسالت را مخدوش کرده و عملکردهای آن را مختل سازد. شناخت علل سیاست‌زدگی در دستگاه سیاست خارجی و انوع آن، می‌تواند راه را برای مقابله با این آسیب و حتی‌المقدور کنترل آن هموار سازد.
ایران در افکار عمومی جهان و منطقه/ مهدی شاپوری
بررسی نظرسنجی‏‌ها و تحلیل‏‌ها نشان می‏‌دهد جمهوری اسلامی ایران بازیگر محبوبی در افکار عمومی جهان و منطقه نیست. در جوامع منطقه، نگرش منفی نسبت به ایران از سال ۲۰۱۱ به بعد تشدید شده؛ که عمدتاً تحت تأثیر تحولات ناشی از انقلاب‏‌های عربی به‏‌ویژه بحران سوریه و سپس یمن و سیاست‏‌های جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه نسبت به این بحران‏‌ها بوده است. البته شکاف آشکار و عمیقی بین افکار عمومی شیعیان و سنی‏‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. اکثر شیعیان نگرشی مثبت در مورد جمهوری اسلامی و سیاست‌‏های منطقه‌‏ای آن دارند و در مقابل، اکثر سنی‏‌ها در این رابطه دیدگاهی منفی دارند. ضمن اینکه در برخی کشورها مانند عربستان سعودی، نگرش منفی نسبت به ایران بسیار شدید است و در بعضی دیگر مانند مصر، شدت نگرش منفی به کشورمان کمتر است. همچنین، ایران بهترین جایگاه را در افکار عمومی پاکستان دارد.
محیط پیرامونی در حال تغییر ایران: پیامدها و سیاست‌ها/ یاسر نورعلی‌وند
محیط پیرامونی و روند تحولات آن از سال‌های ابتدایی قرن بیست و یکم به این سو در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران و افزایش نفوذ منطقه‌ای آن بوده است. با این حال، در سال‌های اخیر و به ویژه در ماه‌های اخیر، تحولاتی در محیط همسایگی و منطقه‌ای ایران در حال وقوع است که جهتی عکس تحولات دو دهه اخیر دارد و به ضرر ایران در جریان است. گزارش پیش‌رو با در نظرگرفتن سطح تحلیل منطقه‌ای، به دنبال پاسخ به این پرسش‌ها برآمده است که مجموعه تحولات فوق چه پیامدهایی برای منافع و امنیت ملی ایران در پی دارد و چگونه می‌توان روند این تحولات را متوقف و به سود ایران تغییر داد.
سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران: مسئله‌ها و بایسته‌ها/ سیدعلی مرندی
ایران پس از چین بیشترین تعداد همسایگان را دارد؛ همین مسئله توأمان چالش‌ها و فرصت‌هایی را پدید آورده است که سبب اهمیت «سیاست همسایگی» در جمهوری اسلامی ایران می‌شود. دولت جدید نیز دیپلماسی همسایگی را اولویت نخست سیاست خارجی خود دانسته است که همین مسئله بر اهمیت بررسی علمی این موضوع افزوده است. به همین منظور در این متن تلاش شده ضمن تبیین اهمیت «سیاست همسایگی»، مسئله‌ها و بایسته‌های سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران تبیین شود.
راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قفقاز/ حسن صدرانیا
نوشتار پیش رو در نظر دارد با تحلیل اهداف هر یک از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، به راهبرد مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران در منطقهٔ حساس قفقاز دست یابد.
◄بحران انرژی در جهان و مسأله بازگشت ایران به بازار انرژی/ عبداله قنبرلو
جهان در حالی با بحران انرژی مواجه شده که سال گذشته تصور چنین سناریویی بسیار بعید به نظر می‌آمد. دسترسی ناکافی به انرژی به‌صورت زنجیروار به کشورهای مختلفی سرایت کرده و در حال اثرگذاری بر چرخه اقتصاد جهان است. این نگرانی وجود دارد که با ورود به فصل سرما شدت بحران افزایش یابد. بنابراین، جهان نیازمند تدابیر جدیدی برای ساماندهی به تولید و توزیع انرژی شده است. با وجود بحران، بعضی از کشورهای دارای ذخایر انرژی فراوان ازجمله ایران به دلیل تحریم‌های غرب قادر به صدور منابع انرژی خویش نیستند. تشدید بحران می‌تواند گشایش در تحریم‌های مذکور را تسهیل کند.
نگاه دیگران

راه‏کارهای مقابله با نقض داده‌‏ها/ جنیفر گرگوری/ ترجمه و تحلیل: قاسم ترابی
با پیشرفت تکنولوژی و به ‌خصوص انقلاب ارتباطات و اطلاعات و پدیده‏هایی همچون دولت الکترونیک، اطلاعات گسترده‏ای از کاربران از جمله نام، آدرس ایمیل، کلمات عبور، شماره تلفن، تاریخ تولد، شماره کارت اعتباری و امثال این‏ها به دنیای دیجیتال منتقل ‌شده و به دنبال آن حملات سایبری از جمله پدیده نقض داده‏ها نیز گسترش ‌یافته است. مقاله حاضر با درک چنین ضرورتی، راه‏کارهایی را برای مقابله با نقض داده‏ها و افزایش امنیت سایبری پیشنهاد داده است.
نگاه ماه:

مهاجرت ایرانیان، وضعیت اقتصادی و آینده ایران در خاورمیانه/ امین پرتو
با ادامه تشدید وخامت وضعیت اقتصادی در ایران، مسائل امنیتی متأثر از این وضعیت هم موردتوجه اندیشکده‌‏های خارجی قرار گرفته است. مسئلهٔ مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور به سبب ناملایمات اقتصادی، وضعیت ایران در آیندهٔ خاورمیانه و آیندهٔ سیاسی دولت جدید مهم‌ترین موضوعات مورد توجه این اندیشکده‏‌ها بوده است.