ماهنگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۱۹ – اسفند ۱۴۰۰
در شماره ۱۱۹ ماهنگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄سوانح رانندگی و بایسته‌های صیانت از جمعیت/ سعید صادقی جقه
کاهش قابل توجه نرخ رشد جمعیت ایران در سال‌های اخیر و قرارگرفتن آن در نقطهای پایینتر از نرخ جانشینی نگرانیهای زیادی را برانگیخته است. مجموعه نظام سیاستگذاری ایران برای مقابله با این بحران تمهیدات گوناگونی را برای تشویق شهروندان به فرزندآوری به کار گرفته است. با این حال، به نظر می‌رسد در این سیاست‌ها، صیانت از جمعیت توجه شایستهای دریافت نکرده است. در نوشتار حاضر با بررسی هزینه‌های جمعیتی تصادفات رانندگی، توصیههایی برای کاهش تلفات این سوانح ارائه شده است.
◄لزوم بازبینی در راهبردهای مهاجرپذیری جمهوری اسلامی ایران/ سیدمحمد فیروزی
براساس آمارهای سازمان‌های بینالمللی، جمهوری اسلامی ایران، از جمله مهمترین کشورهای مهاجرپذیر دنیاست. مهاجرپذیری، همانند شمشیر دودَم (دولبه) تلقی می‌شود، یک‌لبه آن فرصت و دیگری تهدید است. این بستگی به نوع عمل و راهبردهای کشور مهاجرپذیر دارد که از کدام‌یک، استفاده می‌کند. به‌نظر می‌رسد، جمهوری اسلامی ایران، با تهدیدها و آسیب‌های مهاجران بیشتر دست¬به¬گریبان است و از فرصت‌های مهاجران و مهاجرپذیری کمتر استفاده می‌کند. برخی پژوهش‌ها و مطالعات ملی نشان می‌دهد که در اثر فقدان راهبردهای مهاجرپذیری به‌روز شده و متناسب با شرایط؛ مهاجران نخبه، متخصص، کارآفرین و سرمایه‌گذار جذب جامعه ایران نمی‌شوند. از جانب دیگر، مهاجران موجود، سرمایه‌ها و نقدینگی‌های‌شان را سرمایه‌گذاری نکرده و به خارج منتقل می‌کنند. به علت فقدان راهبردهای فرهنگی و اجتماعی، ناسازگاری فرهنگی و به تبع آن آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی مهاجران بیشتر نمود می‌یابد و نیز به علت تعطیل بودن مواد قانون مدنی- بخش‌تابعیت، بحران هویتی نسل‌های دوم، سوم و چهارم مهاجران به معضل ملی تبدیل شده و از این فرصت بزرگ، برای پرکردن خلاء ناشی از افت‌رشد جمعیت کشور نیز استفاده نمی‌گردد. در این گزارش راهبردی، با استفاده از متون و منابع علمی و تحقیقی، به بررسی چالش‌ها در راهبردهای مهاجرپذیری جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده و درنهایت برای مسوولان امور، پیشنهادات علمی و عملی ارائه خواهد شد.
◄ناکامی آمایش سرزمین در ایران: زمینه‌ها و پیامدها/مراد کاویانی راد
هدف برنامه توسعه، بهزیستی و بهبود وضعیت شاخص‌های کلان زیست و زیستگاه شهروندان است. برنامه‌های توسعه در ایران پیشینه‌ای بیش از هفت دهه دارند اما برونداد آنها تا کنون بیشتر در شکل ناپایدارسازی توانش‌های سرزمینی و توسعه نامتوازن نمود یافته است. بر بنیاد داده‌ها در ایران بیش از نیمی از اهداف برنامه‌های توسعه به سرانجام نمی‌رسند. امروز برنامه هفتم توسعه کشور در دست تهیه است. به فرجام‌رسیدن برنامه هفتم نیازمند آسیب‌شناسی برنامه‌های گذشته و هماهنگ‌سازی آنها با اسناد بالادستی، واقعیات جغرافیایی و موقعیت ژئوپلیتیک کشور است. نوشتار پیش رو، بر آن است که بازدارنده‌های اجرای آمایش سرزمین در ایران را بررسی و زمینه‌ها و پیامدهای آنها را واکاوی کند.
◄چارچوب عملیات روانی مدرن علیه جمهوری اسلامی ایران/ محمدهادی راجی
جهان مدرن در حال گذراندن تغییرات سریع و مهمی است. دراین‌میان، علوم اجتماعی و فناوری‌های اطلاعاتی – ارتباطاتی نیز تحولات سریع و پیچیده‌ای را تجربه می‌کنند. مسائل اجتماعی درهم‌تنیده شده‌اند و رشته‌های علمی نیز در حال عبور از فضای میان‌رشته‌ای و گذار به ساحت تنیدگی دانش هستند. این فرایند باعث شده است تا مفهوم جنگ و ساحات و ابزارهای آن نیز از پیچیدگی خاصی برخوردار شوند و برخی از دولت‌ها نیز سرمایه و تلاش معتنابهی برای استفاده از تأثیرات سیاسی و روانی علوم اجتماعی در نظر گرفته‌اند. گذار از جنگ سخت به جنگ نیمه‌سخت ، نرم و ترکیبی بیانگر این تحولات سریع و مهم است. موضوع عملیات روانی به‌مثابه یکی از قدیمی‌ترین مفاهیم مربوط به جنگ نیز از این قاعده مستثنا نیست.
◄چالش‌ها و بایسته‌های جریان‌های سیاسی در ایران/ سیدعلی مرندی
این نوشتار به بررسی مهمترین چالش‌های اصولگرایان، اصلاح‌طلبان و عدالت‌خواهان در سپهر سیاست ایران می‌پردازد، که از آن جمله می‌توان به «گفتمان‌گریزی»، «شکاف نسلی»، «محدودیت امکان عمل سیاسی»، «کاهش سرمایه اجتماعی» و «اپوزیسیون‌نمایی» اشاره کرد. پس از بررسی موارد ذکرشده، بایسته‌های راهبردی مدیریت این چالش‌ها را بیان کرده‌ایم.
◄بررسی بازار دانشجویان بینالمللی در ایران/ سیدمحمد فیروزی
در سال‌های اخیر، بازار دانشجویان بینالمللی، یکی از بازارهای پرطرفدار و پرجاذبه درجهان بوده است. تعداد دانشجویان بینالمللی در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۵٫۵ میلیون نفر می‌رسید و تنها کشور استرالیا از حضور دانشجویان بینالمللی در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۰ میلیارد دلار درآمد داشته‌است. ایران، در سال‌های اخیر، با رشد چشمگیر و هشت‌برابری در جذب دانشجویان خارجی، به یکی از مقاصد این دانشجویان تبدیل شده‌‌است. قانون برنامه ششم توسعه، جذب ۷۵ هزار دانشجوی خارجی را هدف تعیین کرده‌است. اگرچه این هدف برآورده نشده اما جذب حدود ۴۵ هزار دانشجوی بینالمللی از حدود ۳۲ کشور جهان، دست‌آوردی بزرگ دانسته می‌شود. بازار دانشجویان بینالمللی ارزش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را به همراه دارد. این بازار مهم در ایران، با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی مواجه است که به‌نظر می‌رسد، برای کاستن از این چالش‌ها و فرصت‌سازی برای افزایش دانشجویان خارجی و ارزش‌آفرینی بیشتر دراین بازار، راهبردهای علمی، آنچنان‌که شایسته است وجود ندارد. این گزارش، به این چالش‌ها و فرصت‌ها با ذکر مستندات پرداخته و درنهایت پیشنهادهایی راهبردی برای مسئولان امور ارائه می‌کند.
◄استراتژی بایدن در قبال جمهوری اسلامی:گذار از فروپاشی به خنثی‌سازی/ فرزاد پورسعید
از هنگام تولد نظام جمهوری اسلامی در ایران تا به امروز، در آمریکا هفت بار منصب ریاست‌جمهوری دست به دست شده که طی آن چهار بار جمهوریخواهان و سه بار دموکراتها در رأس کاخ سفید قرار گرفته‌اند. در این مدت، مناسبات جمهوری اسلامی و دولت‌های مختلف آمریکا همواره بحرانی و خصمانه بوده است. تجربه این بازه زمانی طولانی نشان می‌دهد با وجود تفاوتهای آشکار در سیاست‌های خارجی حکومتهای مختلف آمریکا در قبال ایران و فراز و فرودهایی که با تغییر حکومتهای آمریکا در منحنی تنش بین دو کشور پدید آمده، هرگز شرایط برای تنشزدایی بین دو کشور در حد پایان خصومتها و عادیشدن روابط فراهم نشده است، بلکه تمامی این دولت‌ها به نوعی در پی تحدید جمهوری اسلامی و برانداختن آن در بازه زمانی دوره خود (حداکثر هشت سال) بوده‌اند و برخی حتی برای این رویداد، یعنی سرنگونی جمهوری اسلامی، زمان هم تعیین کرده بودند.
◄چارچوبی برای تعامل با روسیه/ مهدی شاپوری
روسیه قدرت بزرگی است که در همسایگی ایران قرار دارد. از نظر جغرافیایی، این کشور همواره نزدیکترین قدرت بزرگ به ایران در نظام بین‌الملل بوده است. با وجود این نزدیکی جغرافیایی، روابط دو کشور آکنده از خاطرات نامطلوب و تنفرهای تاریخی است که آنها را از هم دور می‌کند. چیرگی بر ذهنیت منفی افکار عمومی دو کشور به‌ویژه ایرانیها نسبت به روسها کار آسانی نیست. روابط اقتصادی و تجاری دو طرف نیز در تجارت کلان آنها اهمیت چندانی ندارد. این دو عامل یعنی نگرش افکار عمومی و سطح پایین روابط اقتصادی، بازدارنده‌های بزرگی در گسترش و پایداری روابط دو کشور هستند. با این حال، دو طرف در برخی حوزه‌های ژئوپلیتیکی و راهبردی، دارای منافع و اهداف مشترکی هستند. البته در این حوزهها نیز منافع متفاوت و حتی گاهی متعارض زیادی دارند. بر این اساس، در روابط با روسیه مانند هر رابطۀ دیگری به‌ویژه با قدرت‌های بزرگ بهتر است رویکرد حرفهای و واقعنگرانهای بر سیاست خارجی کشورمان حاکم باشد و از هرگونه شوریدگی و شتابزدگی پرهیز شود. هرگونه شتابزدگی می‌تواند مسیر روابط دو کشور را از تعادل خارج کند و به جای نزدیکی بیشتر، بر فاصلهها میان آنها بیفزاید. به نظر می‌رسد پرهیز از نگرشهای سیاستزده نسبت به روابط با قدرت‌های بزرگ و پیگیری سیاست خارجی عملگرایانه و منافعمحور در رابطه با این قدرتها، بیشتر به منافع و امنیت ملی ایران کمک می‌کند.
◄جنگ اوکراین و پیامدهای آن بر نظام بین‌الملل/ مهدی شاپوری
جنگ اوکراین شروع مرحلۀ جدیدی از تنش و هماوردی میان قدرت‌های بزرگ است و پیامدهایی در حوزه‌های مختلف برای نظام بین‌الملل در پی خواهد داشت. به نظر می‌رسد در این هماوردی، نظم لیبرال تقویت خواهد شد. اقتصاد جهان در کوتاهمدت و حتی میانمدت آسیب جدی خواهد دید، اما در بلندمدت اقتصاد روسیه در صورت ادامۀ روند کنونی با چالش‌ها و مشکلات اساسی مواجه خواهد شد. جنگ اوکراین برای ایران فرصت‌هایی ایجاد می‌کند؛ ازجمله بازیابی و تقویت حضور در بازارهای انرژی، اما تضعیف اصل حاکمیت ملی برای ایران نمیتواند مطلوب باشد. ضمن اینکه این تهدید نیز وجود دارد که منافع ملی ایران در رقابت قدرت‌های بزرگ آسیب ببیند؛ به‌ویژه اگر درس‌های تاریخ معاصر را فراموش کنیم.
◄نگاه دیگران: پیامدهای تغییر اقلیم برای اطلاعات نظامی/ شیرا افرون و دیگران/ ترجمه سمیه ملک‌مکان
به موازات پویش جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، جوامع دفاعی سراسر جهان هم تلاش‌هایشان برای مواجهه با تغییر اقلیم را بیشتر کرده‌اند. در این چارچوب، آنچه به‌ویژه قابل‌توجه است گزارش‌های اخیر پنتاگون و جامعه اطلاعاتی ایالات متحده در مواجهه با چالش‌های امنیت ملی مرتبط با بحران اقلیم، و به‌ویژه دعوت آنها برای اقدام اطلاعاتی اساسی بیشتر در این حوزه است.
◄کتاب ماه: سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تحولات راهبردی ۱۴۰۰، چشم‌انداز ۱۴۰۱
در این نوشتار، دوازدهمین شماره کتاب مرجع «سالنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» معرفی شده است. این کتاب به تبیین تحولات راهبردی سال ۱۴۰۰و چشم‌انداز سال ۱۴۰۱در حوزه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.
