بایگانی دسته ی ماه نگار

در شماره ۱۲۹ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄ الزامات مواجهه نظام با جامعهٔ ایران پسااعتراضات / گروه مطالعات ایران
اعتراضات تابستان و پاییز ۱۴۰۱ که در بستری از کاستی‏‌های زمینه‌‏ای و عملکردی رخ دادند، هزینه‏‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی بر نظام سیاسی و مردم وارد ساخته است. گستردگی و عمق آسیب‏‌ها و هزینه‌‏های مذکور، ضروری می‌‏سازد که مجموعه نظام برای جامعه پس از اعتراضات برنامه‌‏ای واقع‌‏بینانه و دقیق تدوین نموده و بلافاصله پس از بازگشت آرامش به جامعه، گام‌‏های اجرایی آن را آغاز نماید. نوشتار پیش رو، برخی از الزامات مواجهه و مدیریت جامعه پس از اعتراضات را مورد تأمل قرار داده است.
◄ اعتراضات و سرمایه اجتماعی در ایران/ سعید صادقی جقه
طبق یافته‌‏های اغلب پیمایش‌‏ها، پژوهش‌‏ها و تحلیل‏‌ها مؤلفه‌‏های مختلف سرمایه اجتماعی در ایران وضعیت مناسبی نداشته و در روندی کاهشی قرار دارد. در این یافته‏‌ها به موارد متعددی از تضعیف اعتماد نهادی و عمومی، ضعف شبکه‏‌های ارتباطی، عدول از ارزش‌‏ها و هنجارها در حوزه‌‏ها و سطوح مختلف زندگی اجتماعی، ضعف مشارکت عمومی و… اشاره شده است. در چنین شرایطی، اعتراضات ۱۴۰۱، پیامدهایی تأمل برای سرمایه اجتماعی ایرانیان به‌‏همراه داشته است. در برآورد پیش رو، آن دسته از تحولات سرمایه اجتماعی که با اعتراضات ۱۴۰۱ گره خورده، از آن ناشی شده، و یا در آن بازتاب یافته‌‏اند بررسی شده و توصیه‏‌هایی راهبردی برای تقویت سرمایه اجتماعی در کشور ارائه شده است.
◄ الزامات کنشگری و حکمرانی حزبی پس از نا‌آرامی‌های اخیر/ سید علی مرندی
این نوشتار به دنبال آن است که پس از ناآرامی‌های اخیر به وضعیت‌سنجی اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان به عنوان مهم‌ترین کنشگران حزبی بپردازد و همچنین وضعیت حکمرانی حزبی را بررسی کند. سپس به آسیب‌شناسی کنشگران و حکمرانی حزبی پرداخته و در نهایت بایسته‌هایی را به حکمرانان و کنشگران حزبی گوشزد کند.
◄ مسئله‌‏شناسی امنیت نرم در جامعه ایرانی / گروه مطالعات ایران
مسئله‌‏شناسی، در حوزه کشورداری، به منزله نخستین مرحله سیاست‏‌گذاری یا خط‏‌مشی‏‌گذاری به شمار می‏‌آید. در مقاله حاضر، علاوه بر شناسایی مسائل امنیت نرم جمهوری اسلامی، به اولویت‌‏بندی آن‏ها نیز خواهیم پرداخت.
◄ الزامات قضائی مدیریت ناآرامی‌ها/ پیمان حسنی
قوه قضائیه به عنوان یکی از سه قوه اصلی در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران، وظیفه پشتیبانی از حقوق فردی و اجتماعی و نیز تحقق بخشیدن به عدالت را بر عهده دارد. به حسب جایگاه و اهمیت ویژه این قوه در نزد قانون‌گذار، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فصل یازدهم خود را به تبیین وظایف و مسئولیت‌های این قوه اختصاص داده است. در این نوشتار، ضمن پرداختن به وظایف قوه قضائیه در قانون اساسی، به الزامات قضائی مدیریت ناآرامی‌ها پرداخته شده و پیشنهاد‌هایی در این راستا ارائه می‌شود.
◄ بررسی بسترهای حقوقی فساد اداری و نارضایتی عمومی/ زینب عبدالله‌خانی
فساد اداری تأثیر جبران‌‌ناپذیری بر نارضایتی عمومی دارد. نارضایتی عمومی پشتوانه‌‌ی مشروعیت هرگونه ناآرامی است و مانند چک سفید امضا بر حق بودن هرگونه جنبشی را تضمین می‌‌کند. در این نوشتار آن دسته از بسترهای شکل‌‌گیری فسادهای اداری بررسی می‌‌شود که بدون منجر شدن به فساد، بر نارضایتی‌‌های عمومی تأثیر می‌‌گذارند.
◄ آسیب‌شناسی حکمرانی امنیتی در حوزۀ ورزش در جمهوری اسلامی ایران/ مسعود موسوی
نظر به اثرات مختلفی که ورزش می‌‏تواند از منظر ایجابی و سلبی بر امنیت ملی کشور داشته باشد، در مقاله حاضر به مهم‌‏ترین مسائل مبتلابه ورزش کشور طی ماه‌های اخیر می‌‏پردازیم. در این راستا، موضوعاتی چون ارتباط سیاست و ورزش، نقش بخش ورزش کشور در ناآرامی‏‌های اخیر و پیامدهای آن مورد بررسی قرار می‏‌گیرد.
◄ جنگ شناختی و اصول راهنمای آن در عصر اطلاعات/ فرزاد پورسعید
بر سر این انگاره که اطلاعات نام عصری است که ما در آن زندگی می‌کنیم، توافقی همگانی وجود دارد. در این مقاله، با تشریح ویژگی‌های عصر اطلاعات به عنوان بستر شکل‌گیری جنگ شناختی که امکان فراتررفتن و ارتقای جنگ روانی را فراهم کرده، به تبیین جنگ شناختی و اصول راهنمای آن در عصر اطلاعات می‌پردازیم.
◄ مسائل امنیتی مشترک جمهوری اسلامی ایران و کردستان عراق/ گروه مطالعات بین‌الملل
در یک سال اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و منطقه اقلیم کردستان عراق، تشنج سیاسی و امنیتی چشم‌گیری وجود داشته است. این منطقه به سبب اینکه محل استقرار چند گروه مسلح کُرد ایرانی مخالف نظام است، محل دغدغه امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران بوده است. به جز آن، نگرانی از تحرکات و اقدامات رژیم صهیونیستی در این منطقه، بدل شدن آن به عنوان پُلی جهت اقدامات ضد نظام، مواضع مقامات اقلیم به خصوص حزب دموکرات بارزانی و مسائل داخلی عراق و روابط حزب دموکرات با اتحادیه میهنی کردستان عراق که با ایران رابطه نزدیک‌تری دارد را هم باید به مجموعه این نگرانی‏ها اضافه کرد. هر اقدامی برای اتخاذ تصمیمات سیاسی، امنیتی و نظامی در رابطه با کردستان عراق باید با شناختی کامل از مسائل مشترک امنیتی این منطقه از این جهت صورت گیرد که عملاً دولت مرکزی عراق، حرف اول و آخر را در اقلیم نمی‏زند. ماهیت ساختار حکومت در عراق، نه فدرال که عملاً به شکل کنفدرال است و با توجه به سیاست خاص قدرت‌های بزرگ، این ماهیت کنفدرال و استقلال قابل‌توجه اقلیم تا مدت‌زمان نامشخصی در آینده همچنان باقی خواهد ماند.
◄ امنیتی‌سازی جمهوری اسلامی ایران در جامعۀ بین‌المللی: اهداف و سازوکارها/ محمود یزدان‌فام
بن‌بست در مذاکرات هسته‌ای، متهم شدن ایران به ارسال سلاح به روسیه در جنگ اوکراین، تداوم ناآرامی‌ها در داخل و راهپیمایی‌ها در خارج کشور به همراه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب در شورای حقوق بشر سازمان ملل و اخراج ایران از کمیسیون مقام زن سازمان ملل رویدادهای مهمی هستند که نشان‌دهنده آغاز روند جدیدی است که از آن با عنوان امنیتی‎سازی یاد می‌شود. در این نوشته ضمن طرح مفهوم امنیتی‎سازی، سازوکارهای آن طرح و توصیه‌هایی برای خنثی‌سازی آن ارائه می‌شود.
◄ مواضع تروئیکای اروپایی در قبال تحولات داخلی ایران: دلایل و پیامدها/ علیرضا ثمودی
در این یادداشت ضمن اشاره به مواضع تروئیکای اروپایی در قبال تحولات داخلی ایران و مقایسه آن با مواضع آن در تحولات سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، دلایل تغییر رویکرد اروپا و تندتر شدن مواضع تروئیکای اروپایی بررسی می‌شود.
◄ سیاست «نگاه به شرق» در پرتو تحولات اخیر در روابط ایران با چین و روسیه/ مهدی شاپوری
«نگاه به شرق» یکی از ایده‏‌های مهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که اغلب به‏عنوان جایگزینی برای غرب یا اهرمی در برابر غرب مطرح بوده است. در سال‏های اخیر و با توجه به شکل‏‌گیری و تشدید چالش‏ها و تنش‌‏هایی میان غرب با روسیه و چین از یک سو و جمهوری اسلامی ایران و غرب از سوی دیگر، بیش از گذشته به ایدۀ نگاه به شرق توجه شده و حتی تلاش شده است تا به نوعی استراتژی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. با این حال، به نظر می‏‌رسد «نگاه به شرق» نتوانسته انتظارات طرفداران آن و منافع ملی ایران را تأمین کند. تحولات غیرمنتظره سفر رئیس‌جمهوری چین به عربستان و اعلام همراهی چین با بسیاری از دیدگاه‏‌های کشورهای عربی به‏‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مسائل منطقه‏‌ای و در رابطه با ایران، تلنگری برای هشیارشدن نسبت به کاستی‌‏های سیاست «نگاه به شرق» است. این نوشتار بر آن است که سیاست «نگاه به شرق» در شرایطی منافع ملی ایران را تأمین خواهد کرد که با «تعامل و تنش‌‏زدایی با غرب» همراه باشد. در غیر این‏صورت، هزینه‌‏های پیگیری «نگاه به شرق» زیاد و منافع آن کم خواهد بود.
◄ نگاه دیگران: تحولات سیاسی- امنیتی ایران از دید اندیشکده‌های خارجی/ همت ایمانی
تحولات داخلی ایران طی چند ماه گذشته از مهم‌ترین مسائل مورد توجه دولت‌ها، رسانه‌ها و افکار عمومی جهانی بوده است. در این نوشتار نگاه پنج اندیشکده‌ سرشناس خارجی به تحولات سیاسی-امنیتی ماه‌های اخیر ایران به ویژه اعتراضات تابستان و پاییز ۱۴۰۱ بررسی می‌شود و سپس پیشنهادهایی به نهادهای تصمیم‌گیر در سیاست داخلی و خارجی ایران ارائه می‌گردد.

در شماره ۱۲۷ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄چهارچوبی روش‌شناختی برای بررسی ناآرامی‌های سیاسی ایران/ محمود یزدان‌فام
جامعه ایران بیش از یک ماه است درگیر ناآرامی‌های سیاسی گسترده است. چرایی شکل‌گیری این ناآرامی‌ها، روند تحولات و آینده آن برای همه کنش‌گران اهمیت زیادی دارد و آن‌ها به دنبال شناخت دقیق این پدیده هستند. این گزارش تلاش دارد چهارچوبی برای بررسی و شناخت این پدیده ارائه دهد.
◄تأملی مفهومی بر ناآرامی‌‏های شهریور تا آبان ۱۴۰۱/ مجتبی قلی‏پور
مفهوم‌‏پردازی پدیده‏‌های اجتماعی و سیاسی فقط اهمیت نظری و علمی ندارد، بلکه لازمۀ شناخت راهبردی دقیق و مواجهۀ کارآمد و عالمانۀ دستگاه سیاست‏‌گذاری و تصمیم‏‌گیری کشورها با این پدیده‏‌هاست. در این نوشتار، ابتدا به ضعف در مفهوم‌‏پردازی پدیده‏‌ها و رویدادهای اجتماعی و سیاسی که عامل زنجیره‏ای از نادرستی‏‌های شناختی و سوءمحاسبات راهبردی است اشاره و سپس تلاش می‏‌کنیم مفاهیم رقیب برای توصیف ناآرامی‏‌های اخیر کشور را ارزیابی و مفهوم یا مفاهیم دقیق‌‏تر از نظر علمی را پیشنهاد کنیم.
◄علل غافل‏‌گیری نظام‏‏‌های سیاسی در برابر جنبش‌‏های ناگهانی/ فرزاد پورسعید
چرا سامانه‌‏های شناختی نظام‌‏های سیاسی اغلب در برابر وقوع جنبش‏‌های ناگهانی غافل‏‌گیر می‌‏شوند؟ در این مقاله به این پرسش از منظر جامعه‏‌شناسی شناخت پاسخ می‌‏دهیم. اهمیت و ضرورت این مطالعه، به نیازی‏ بازمی‏‌گردد که نظام‌های سیاسی به پیش‌آگاهی‏‌ها و هشدارهای به‌موقع در خصوص بی‌ثباتی‌های محتمل ‌الوقوع و همچنین شناخت‌ها و ارزیابی‌‏های معتبر و دقیق از ماهیت و علل و عوامل بروز رخدادهای بی‌ثبات‌کننده دارند تا بتوانند در مواجهه با این رویدادها و یا پیش‌بینی و پیش‌گیری از آن‌ها اثربخش باشند و از تراکم، توالی و تقاطع بی‌ثباتی‌ها که می‌تواند به فروپاشی نظم مستقر منجر شود، جلوگیری کنند.
◄تحلیل جامعه‌شناختی ناآرامی‌های شهریور و مهر ۱۴۰۱/ سلمان صادقی‌زاده
ناآرامی‌های شهریور و مهر ۱۴۰۱ با آثار و پیامدهای ناخوشایند بسیاری همراه بود و از جهات مختلف به جامعۀ ایرانی صدماتی وارد کرد. اما این پدیده روی دیگری نیز داشت؛ فرا و ورای همۀ پیامدهای اجتماعی منفی و سلبی رویدادهای اخیر، می‌توان پیامدهای اجتماعی مثبت و ایجابی مهمی را نیز برشمرد. پیامدهایی که با التیام‌بخشی به سه ابرشکاف اجتماعی جامعۀ ایرانی، یعنی شکاف نسلی، شکاف قومی و شکاف جنسیتی، به افزایش سرمایه‌های اجتماعی انجامید و از این طریق توان اجتماعی را افزایش داد.
افزایش توان اجتماعی جامعۀ ایرانی با نوعی دگرگونی یا دگردیسی در صورت‌بندی نظام اجتماعی ایران معاصر همراه بوده است. نوشتار حاضر بر آن است که سیاست‌گذاری اجتماعی از این تحول اجتماعی عقب مانده است و با اتخاذ سیاست‌های نامتناسب فرصت لازم برای به روز رسانی سیاست‌ها در این مقطع زمانی را از دست داده است. بنابراین، در بخش نتیجه گیری و ارائه توصیه‌های راهبردی، نکات لازم در جهت اصلاح وضعیت یادشده بیان خواهد شد.
◄تحلیل و واکاوی سویه‌‏ها و ابعاد وقایع اعتراضیِ شهریور و مهر ۱۴۰۱ از منظر فضای مجازی و رسانه‏‌ای/ مؤسسه فرهیختگان قائم
در این نوشتار، با بهره‏‌مندی از نظرات صاحب‏‌نظران، فعالان و مدیران حوزه‌‏های رسانه، فضای مجازی و شبکه‌‏های اجتماعی، بر سویه‏‌ها و ابعادی خاص از وجوه رسانه‏‌ای و مجازی ناآرامی‏‌های اخیر، پرتو افکنده شده و علاوه بر تحلیل و آسیب‏‌شناسی وجوه مختلف این وقایع از منظر رسانه و فضای مجازی، راهبردها و راه‏کار‏هایی چند نیز پیشنهاد شده است.
◄واکاوی پویش اعتراضی ۱۴۰۱ از منظر جامعه‌‏شناسی و اقتصاد سیاسی/ علیرضا رحیمی
بررسی علمی و بی‏طرفانه ناآرامی‌‏های کنونی در ایران ضرورتی راهبردی برای امنیت ملی است. اگرچه داده‏‌های در دسترس کنونی برای یک واکاوی دانش‏‌پایه از رخ‏دادهای امروز بسنده نیست ولی می‌‏‏توان برپایه شناخت از روندهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پیشین و شناسایی سوگیری این روندها، خوانشی آغازین از این رویدادها را ارائه کرد. گزارش زیر تلاش می‌‏کند با رویکردی جامعه‏‌شناختی (جامعه‏‌شناسی سیاسی) که به ابزارهای تحلیلی اقتصاد سیاسی آمیخته و به‏ میانجی نگرشی کلان و طبقاتی، به ریشه‏‌های ناآرامی‏‌های کنونی بپردازد و در پرتو آن، زمینه‌‏ها، بن‏‌مایه‏‌های نیروافزا و ویژگی‏‌های این روند اعتراضی را به نگرش درآورد.
◄جایگاه زنان در ناآرامی‌‏های اجتماعی اخیر/ وحیده احمدی
در ناآرامی‌‏ها و کنش‏‌های اعتراضی که از شهریور ۱۴۰۱ در پی مرگ دختر جوانی در گشت ارشاد روی داد، زنان به صورت بی‏سابقه‌‏ای کنش‏‌گر میدان بودند. آیا باید این کنش‌‏های اعتراضی را بخشی از جنبش فمینیستی زنان در راستای احقاق حقوق خود دانست؟ چرا زنان در این حد گسترده در این ناآرامی‏‌ها مشارکت کردند؟ زنان در جمهوری اسلامی چگونه به سوژه‏‌های سیاسی معترض و گاه ساختارشکن تبدیل شده‌‏اند؟ این گزارش با نگاهی راهبردی و آسیب‏‌شناسانه تلاش خواهد کرد به این پرسش‏‌ها پاسخ دهد.
◄مسئله قومیت و تجزیه‌طلبی در ناآرامی‌های شهریور-مهر ۱۴۰۱/ نوید کلهرودی
پس از فوت مهسا امینی در اواخر تابستان شاهد اعتراضات ادامه‌دار اما پراکنده و فاقد انسجامی در بیشتر نقاط کشور بودیم. کرد بودن مهسا امینی نیز در ابتدا این گمان را تقویت می‌کرد که شاید گروه‌های قوم‌گرا و تجزیه‌طلب در کردستان و حتی گروه‌های پان‌ترک قصد سوار شدن بر این ماجرا را داشته باشند اما مدعای نگارنده این است که اگرچه مانند هر اعتراض/ شورش دیگری به‌خصوص از سال ۱۳۹۶ تاکنون گروه‌های مختلف سیاسی تلاش کردند تا این جریان را به نفع خود مصادره کنند اما در مجموع اعتراضات اخیر اساساً ویژگی‌های قومی و تجزیه‌طلبانه نداشتند و حتی رسانه‌های رسمی نظام و حتی خود مقام معظم رهبری نیز چندان به نشر چنین دیدگاهی نپرداختند.
◄چالش‌های حقوقی سامان‌دهی تجمعات اعتراض‌آمیز در ایران/ پیمان حسنی
تجمع اعتراض آمیز ابزاری در دست مردم برای اعتراض به سیاست‌های دولت‌هاست. این حق چه در اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی و چه در قوانین اساسی کشورها به عنوان یکی از حقوق شهروندی، متجلی است. بی‌تردید آزادی تجمعات تا زمانی که مسالمت‌آمیز باشد، مورد حمایت دولت‌ها و قوانین اساسی آن‌ها خواهد بود و به محض انحراف از مسیر اصلی خود، با واکنش‌های مقتضی مواجه خواهد شد. در این نوشتار چالش‌های حقوقی سامان‌دهی تجمعات اعتراض در حقوق ایران بررسی شده و در نهایت، توصیه‌های راهبردی در جهت سامان‌دهی بهتر این موارد ارائه خواهد شد.
◄ظرفیت‏‌های فرصت‏‌ساز ناآرامی‏‌ها و اعتراضات/ مهدی شاپوری
با وجود اینکه اعتراضات و ناآرامی‏‌ها ممکن است نظام‏‌های سیاسی و دولت‏‌ها را به چالش بکشند، اما ظرفیت‏‌های فرصت‏‌سازی نیز در درون خودشان دارند که می‌‏تواند در راستای کارآمدی و مشروعیت حکم‏رانی مؤثر باشد. در این نوشتار به ظرفیت‌‏های فرصت‏‌ساز عام اعتراض و انتقاد برای نظام‌‏های سیاسی و جوامع با نگاه به ناآرامی‌‏های اخیر در ایران پرداخته می‏‌شود.
◄نقش کنش‏‌های گفتاری و رفتاری کارگزاران و نیروهای میدانی در شکل‏‌گیری و کنترل ناآرامی‏‌ها/ سعید صادقی جقه
در ماه‏‌های اخیر به خاطر تشدید معضلات اقتصادی و انباشت مطالبات مختلف اجتماعی و سیاسی، مدیریت و کنترل میدانی تجمعات اعتراضی به وظیفه‏‌ای دشوار و خطیر تبدیل شده است. اگرچه نیروهای میدانی حافظ نظم و امنیت، عموماً تلاش می‏‌کنند تجمعات اعتراضی را با کمترین هزینه و حاشیه امنیتی مدیریت نمایند، اما هنگامی که دایره اعتراضات گسترش می‏‌یابد، مدیریت آن‏ها نیز پیچیده‌‏تر و دشوارتر می‏‌شود. مدیریت تجمعات و ناآرامی‏‌هایی که پس از فوت مهسا امینی شکل گرفت، از این نظر بغرنج‌‏تر است که در این مورد، نهاد انتظامی کشور، اصلی‌‏ترین مخاطب معترضین بوده است. نوشتار حاضر با تأمل در کنش‏‌های گفتاری و رفتاری مسئولان سیاسی و انتظامی و نیز کنش‌‏های میدانی نیروهای تأمین‏‌کننده نظم و امنیت، نقش آن عوامل را در شکل‏‌گیری و کنترل ناآرامی‏‌ها جستجو کرده و توصیه‏‌هایی برای بهبود این عرصه‏‌ها ارائه نماید.
◄سازوکار‌های ترمیم شکاف معترضان و نظام سیاسی پس از ناآرامی‌های اخیر/ سید‌علی مرندی
ناآرامی‌های اخیر را می‌توان در چارچوب مخالفت با مداخله‌گری حکومت در عرصه سبک ‌زندگی فهم کرد؛ به این معنا که معترضان احساس می‌کنند دولت حوزه خصوصی را به رسمیت نمی‌شناسد و به همین دلیل نیز به آن معترض‏اند و مصداق بارز این اعتراض را در مسئله «حجاب قانونی» و «گشت ارشاد» پیگیری می‌کنند. اعتراضات اخیر از جهت رادیکال‏بودن بی‌سابقه است و همین مسئله ضروت ترمیم شکاف‌ها را بیش از پیش روشن می‌سازد. این نوشتار پس از بررسی تفاسیر مختلف از ناآرامی‌ها و مشخص‏کردن موضع خود نسبت به این تفاسیر، عوامل شکاف را بررسی و راه‏کار‌هایی برای ترمیم شکاف میان معترضان و نظام سیاسی ارائه می‌کند.
◄چکمه نو، عقب‌گرد روزآمد سرویس‌های اطلاعاتی نظام سلطه: تحلیلی بر جنبش- اغتشاش شهریور- مهر ۱۴۰۱/ محمد صمدی
جنبش- اغتشاش شهریور- مهر ۱۴۰۱، دست ‌کم دارای دو چهره اساسی است که یک چهره‌ی آن ناشی از متغیرها، عوامل و یا بهتر است بگوییم متأثر از مسائل درون‌سیستمی است و چهره دیگر تحت تأثیر متغیرها، عوامل و یا مسائل برون‌سیستمی قرار دارد. همین‌گونه، چهره‌ای از آن به مسائل بنیادین و ریشه‌ای و راهبردی بازمی‌گردد. چهره دیگر تحت تأثیر عوامل شتاب‌دهنده و چهره نهایی در پوشش نتایج و پیامدها قابل رؤیت و مشاهده است. گزارش حاضر به تبیین این چهره‌‏ها می‏‌پردازد.
◄ناآرامی‌های ۱۴۰۱ و پدیده حمایت بین‌المللی از اعتراضات/ یاسر نورعلی‌وند
شاید برای نخستین بار در تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران است که اعتراضات در کشور به سرعت «جنبه بین‌المللی و جهانی» پیدا می‌کند و در کانون توجه و کنش جامعه بین‌المللی و افکار عمومی جهان قرار می‌گیرد. حمایت‌های بین‌المللی در دو سطح دولتی و غیردولتی به حدی فراگیر و بی‌سابقه است که نمی‌توان تأثیرات و پیامدهای آن را در تحلیل وضعیت موجود ناآرامی‌ها و موقعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفت. از این رو، بررسی این پدیده و تأثیر آن بر اعتراضات و روندهای مرتبط با آن، موضوعی پراهمیت و راهبردی است که محور اصلی گزارش حاضر را تشکیل می‌دهد.
◄چشم‌انداز ناآرامی‌های ۱۴۰۱/ سیدمسعود موسوی
به دنبال مرگ مهسا امینی، ناآرامی‏‌های فراگیری در کشور صورت گرفت که هنوز با گذشت ۴۰ روز ، این ناآرامی‌‏ها ادامه دارد. تبیین چرایی وقوع این ناآرامی‎‌ها و چشم‌‏اندازی که برای آن می‌‏توان در نظر گرفت، هدف نوشتار حاضر است. در این راستا برآنیم در این مقاله ضمن بررسی نقش کنش‌‎گران مؤثر در این ناآرامی‌‎ها و پیش‏ران‌های مؤثر در آینده آن، سناریوهای مختلفی را که می‌‏توان برای آینده این ناآرامی‏‌ها در نظر گرفت، بررسی کنیم.
◄نگاه دیگران: ناآرامی‌های ایران در نگاه اندیشکده‌های خارجی/ همت ایمانی
در این نوشتار سعی بر آن داریم تا ضمن بررسی دیدگاه‌های مطرح‌‏شده در برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار خارجی در خصوص اعتراضات اخیر شهروندان ایرانی، به تجزیه و تحلیل اثرات آن بر سیاست خارجی ایران بپردازیم. در نهایت نیز پیشنهاداتی به تصمیم‌گیران کشور به منظور برون‌رفت از بحران فعلی ارائه خواهد شد.

در شماره ۱۲۶ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄شورش بازنمایی‌ناپذیرها: جستاری برای فهم رخداد نسلی در ایران/ فرزاد پورسعید
این تحلیل به تبیین مسئله محوری و اصلی نسل جدید که در اصطلاح نسل دهه هفتادی و دهه هشتادی نامیده می‌شود و پیامد آن برای ایران امروز و فردا می‌پردازد. نویسنده در این تحلیل بر آن است که مسئله محوری این نسل در جامعه کنونی ایران، بازنمایی‌ناپذیری یا امتناع بازنمایی در گفتمان مسلط است که مهم‌ترین ابزار بازنمایی آن، رسانه ملی یا رسانه رسمی است. پیامد این مسئله، در صورت تداوم، شورش فراگیر بخش مهمی از این نسل علیه تمامی ابژه‌های نسلی متبلور در سبک زندگی بازنمایی‌شده در گفتمان مسلط است که می‌تواند حتی به شورش سیاسی علیه سیاست حاکم یا امر مسلط نیز بیانجامد و از این رو، به احتمال بسیار، رخداد نسلی در آینده ایران از جنس رخداد سیاسی خواهد بود.

◄مسئله حجاب در آیینهٔ مفهوم «عقل دولت»/ حمید ملک‌زاده
سیاست گذاری و تنظیم گری متعاقب آن باید بر چه مبنایی استوار باشد؟ این یادداشت کوتاه مقدمه‌ای نظری را برای پاسخ دادن به این پرسش بنیادین فرآهم آورده است. نویسنده در این یادداشت تلاش کرده تا این مسئله را مورد بررسی قرار دهد که هر شکلی از سیاست‌گذاری و تنظیم گری متعاقب آن در دولت‌های جدید، بدون توجه به محتوای مشروعیت‌بخش دولت، باید بر مفهوم عقل دولت استوار باشد. عقل دولت نوعی خِرَدِ معطوف به نگاهداشت دولت است. نویسنده تلاش کرده تا مسئله حجاب را از این چشم انداز مورد بررسی قرار داده و در نهایت راه‌کارهای عملی مواجهه با بحران‌های سیاسی ممکن میان مردم و دولت را با هدف مدیریت کردن آنها و جلوگیری از تبدیل شدن این بحران‌ها به بحران‌های امنیتی که تمامیّت دولت را به خطر می‌اندازند ارائه کند.

◄کالبدشناسی ناآرامی‌های شهریور- مهر ۱۴۰۱/ گروه مطالعات ایران
در این گزارش به تبیین ویژگی‌های ناآرامی‌های شهریور- مهرماه ۱۴۰۱، بر مبنای جامعه‌شناسی جنبش‌ها/ شورش‌های اجتماعی و بایسته‌های مواجهه و مدیریت این رخداد می‌پردازیم. ویژگی‌های جامعه‌شناختی ناآرامی‌های شهریور- مهرماه ۱۴۰۱ را می‌توان حداقل در شش مورد مشخص خلاصه کرد. این ویژگی‌ها به ترتیب عبارتند از نسلی‌بودن عاملیت رخداد، نوسان بین کنش جنبشی و کنش شورشی، فرامادی‌گرایی، نوسان بین خشم و امید، فرصت‌شناسی سیاسی/راهبردی و افقی‌بودن.

◄عوامل کاهش سرمایۀ اجتماعی نظام در سال‌های اخیر و پیامدهای آن برای ثبات سیاسی/ سلمان صادقی‌زاده
سرمایهٔ اجتماعی نظام‌های سیاسی را می‌توان برآیند سه عنصر اعتماد عمومی، هنجارهای اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی دانست، به طوری که تقویت عناصر یادشده به افزایش سرمایهٔ اجتماعی نظام و تضعیف آنها به کاهش سرمایهٔ اجتماعی آن می‌انجامد. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران امروز روندی فرسایشی در عناصر سه‌گانهٔ یادشده را تجربه می‌کند. نوشتار پیش رو می‌کوشد با بهره‌گیری از تحلیل سیستمی ایستون دلایل این امر را نشان دهد و پیامدهای آن بر ثبات سیاسی را بکاود. در پایان، نوشتار حاضر می‌کوشد با استفاده از آموزه‌های جامعه‌شناسی کنش، به آسیب‌شناسی وضع موجود بپردازد و راهبردهایی را به منظور ترمیم و اصلاح رویه‌های جاری ارائه کند.

◄بازنمایی خواسته‌ها و اعتراضات اجتماعی در عزاداری‌های محرم/ سیدمسعود موسوی
عزاداری‎ها و برگزاری آیین‏های سوگ برای بزرگان دین و به ویژه سوگواری‎های محرم از مهم‎ترین عناصر شکل‎دهندۀ هویت شیعی است. این مراسم‎ از مهم‎ترین علل مانایی و تقویت مذهب شیعه در طول تاریخ بوده است. نظر به اهمیت و جایگاه مراسم عزای حسینی در گفتمان جمهوری اسلامی ایران، در مقاله حاضر برآنیم ضمن مرور تحولات عزاداری‎های محرم امسال، حواشی‌ای که وجود داشت را از رویکردی ایجابی بررسی کنیم.

◄بازتاب‌های امنیتی- جغرافیایی پاییز خشک امسال در کشور/ مراد کاویانی‌راد
طی چند دهه گذشته در سرزمین کم بارش و خشک ایران میزان مصرف آب بر جایگزینی آن، پیشی گرفته است. بازتاب این وضعیت در افت گسترده تَراز آبخوان‌ها، فرونشست زمین، کاهش آب‌دهی چاه‌ها و تنش‌های فزاینده اجتماعی نمود یافته است. این در حالی است که کشور طی دو سال آبی گذشته به‌شدت درگیر کاهش بارش و بحران آب بوده و تنش‌های اجتماعی پیونددار با آن در نواحی‌ای که تا پیش از این، کمبود آب آشامیدنی نداشتند گسترش یافته است. بر بنیاد پیش‌بینی‌ها، در پاییز سال آبی پیش رو نیز کشور درگیر خشک‌سالی خواهد بود. بر پایه روندشناسی دگرگونی‌های جغرافیایی و امنیتی سال‌های گذشته در سال آبی جدید، کشور این بار نیز درگیر چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در مقیاسی کلان‌تر خواهد بود. نوشتار پیشِ رو بر آن است که بازتاب‌ها و پیامدهای جغرافیایی- امنیتی پاییز خشک امسال در کشور را بررسی و واکاوی کند.

◄احیای دریاچه ارومیه: بازدارنده‌ها، پیامدها و بایسته‌ها/ گروه مطالعات ایران
خشکیدن دریاچه ارومیه بیش هر چیز، برونداد ادراک محیطی کارگزاران و دستگاه‌های ناکارآمد اجرایی در مقیاس ملی و استانی است که امروزه به جای پاسخ‌گویی به فرافکنی روی آورده‌اند و راه‌کاری هم برای برون‌رفت وضعیت کنونی به دست نداده‌اند. احیای دریاچه ارومیه در درجه نخست نیازمند بازنگری کامل در منش و کنش دست‌اندرکاران در بخش‌های قانون‌گذاری و عدم دخالت جریان‌های سیاسی (به‌ویژه نمایندگان حوزه‌های انتخابیه درگیر در بخش تخصیص حقابه) و مناسبات دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه وزارت کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان محیط‌زیست به صورت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است.

◄آسیب‌شناسی مدیریت مرز در جمهوری اسلامی ایران/ محسن مرادیان
مدیریت مناسب و کارآمد مرزها، در اجرای سیاست حسن‌هم‎جواری و اعمال حاکمیت دولت‎ها نقش کلیدی ایفا می‎کند. پیچیدگی مدیریت مسائل مرزی در عصر کنونی، ضرورت توجه به ‎ابعاد گوناگون آن را خصوصاً از بعد امنیتی و اقتصادی بیشتر نمایان می‌سازد. مدیریت مرز دارای مؤلفه‌های مختلف بوده و نیازمند هماهنگی و همکاری همه نهادها و سازمان‎هایی است که در این امر مشارکت دارند. این یک مأموریت ملی است که بر عهده سازمان‎هایی نظیر مرزبانی، گمرک، سازمان حمل‎ونقل و پایانه‎های کشور، وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت و… گذاشته شده است.

◄الگوی مدیریت اتباع خارجی در ایران: چالش‌ها و راهکارها/ محمد فیروزی
با توجه به‌گسترش و افزایش روزافزونِ مهاجرت‌های بین‌المللی و تأثیر این مهاجران بر همهٔ ابعاد حیات اجتماعی کشورهای میزبان، چگونگی مدیریت و سامان‌دهی آنان در کشورهای مهاجرپذیر به‌یکی از جدی‌ترین مباحث کشورداری و سیاست‌گذاری تبدیل شده است. از آنجا که جمهوری اسلامی ایران نیز در میان بزرگ‌ترین کشورهای مهاجرپذیر جهان شناخته می‌شود، هدف اصلی این مقاله، بررسی چالش‌ها و آسیب‌های الگوهای مدیریت اتباع خارجی در ایران است. تلاش می‌کنیم ضمن معرفی الگوهای مدیریتی موجود، چالش‌ها و آسیب‌های این الگوها را شناسایی کرده و راهکارهایی در قالب پیشنهادهای راهبردی، به مسئولان و سیاست‌گذاران کشور ارائه کنیم.

◄بن‌‏بست سیاسی در عراق و بحران وحدت در میان شیعیان/ امین پرتو
ماه گذشته، عراق شاهد یکی از بی‌سابقه‌ترین بحران‌های سیاسی تاریخ این کشور و درگیری داخلی میان گروه‌های سیاسی شیعی با یکدیگر بود. جریان صدر در واکنش به تشکیل نشدن دولت خود و عدم انحلال مجلس پس از استعفای نمایندگانش، اقدام به تصرف بخشی از ساختمان‌های حکومتی در منطقه سبز بغداد کرد. در ادامه درگیری مسلحانه خونینی با ده‌ها کشته میان هواداران مقتدی صدر با گروه‌هایی از حشد الشعبی نه فقط در بغداد، که در شهرهای دیگری همچون بصره و ناصریه رخ داد. با استعفای آیت‌الله کاظم حائری از مرجعیت و بیانیه او که اشاره به عدم صلاحیت مقتدی صدر در ورود به سیاست داشت، مشاهده ناتوانی طرفداران صدر در انجام اقدام مسلحانه و براندازانه و در نهایت فشارهای پنهان سنگینی که از داخل و خارج عراق به صدر وارد شد، موقتاً نیروهای هوادار او به فرمان وی از سطح خیابان عقب‌نشینی کردند. بحران ظاهراً دیگربار به شکل موقتی خاتمه یافته اما هیچ مشکل سیاسی حل نشده است. این گزارش تلاش می‌کند پس از توضیح وضعیت کنونی عراق، به دو پرسش پاسخ دهد: سیاست ایران در عراق در آیینه تداوم بن‌بست سیاسی در عراق چیست؟ منافع کوتاه و بلندمدت ایران چیست و باید از چه الزاماتی پیروی کند؟

◄موقعیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در سوریه در پرتو اقدامات بازیگران چهارگانه/ گروه مطالعات بین‌الملل
طی چند ماه گذشته رژیم صهیونیستی به طرزی بی‌سابقه بر تعداد و شدت حملات هوایی خود به سوریه افزوده است. این حملات هم‌زمان با چند مورد بمباران هوایی سوریه از سوی آمریکا بود. درحالی‌که روسیه همچنان درگیر جنگ تمام‌عیار در اوکراین است، مسئله احتمال کاهش حضور نظامی مسکو در سوریه به تهدیدی هم برای دولت سوریه و هم برای نیروهای مقاومت بدل شده است. ترکیه نیز کماکان قصد دارد تا مناطق دیگری از نوار شمالی سوریه را اشغال کند. اقدامی که رئیس‌جمهوری کنونی ترکیه هم برای نشان دادن یک دستاورد سیاست خارجی و هم برای استقرار آوارگان سوری داخل ترکیه در این منطقه حائل جدید به آن نیاز دارد تا برای انتخابات آتی ریاست جمهوری این کشور، برگ‌های برنده بیشتری در دست داشته باشد. موقعیت راهبردی ایران در سوریه در این میان چگونه است؟ منافع ایران چیست؟ ایران با توجه به تحولات کنونی و افق پیش رو و تأثیرات مسائل هم‌پیوند منطقه‌ای و جهانی (نزدیک شدن هر چه بیشتر اعراب و ترکیه به رژیم صهیونیستی، ادامه کشمکش هسته‌ای، وضعیت اقتصادی خود، اقدامات رژیم صهیونیستی و وضعیت روسیه) باید چگونه مسئله سوریه را مدیریت کند؟

◄ایده «فرزندان ابراهیم»: نمودها و دلالت‌های آن برای جمهوری اسلامی ایران/ وحیده احمدی
این نوشتار ایده «فرزندان ابراهیم» را به عنوان یکی از راهبردهای مهم رژیم صهیونیستی برای خروج از انزوا و حضور تأثیرگذار در منطقه بررسی می‌کند. ایده و طرح «فرزندان ابراهیم» نه تنها بنیان معرفتی و گفتمانی توافقات ابراهیم در قالب یک رخداد سیاسی است بلکه پیش‌برنده‌ای کارآمد برای آن بوده که تأثیر بسیاری در ایجاد، دوام و استمرار این رخداد سیاسی گذاشته و خواهد گذاشت. درحالی‌که «توافقات ابراهیم» از زمان اعلام تاکنون مرکز ثقل توجه سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیران و پژوهشگران کشور قرار گرفته، ایده و طرح «فرزندان ابراهیم» به دلیل نبود آگاهی و عدم شناخت وجوه آن همچنان در جامعه سیاست‌گذاری کشور مغفول مانده است. گزارش پیش رو، این ایده و طرح را بررسی کرده و تلاش می‌کند تا نمودها و دلالت‌های آن را برای جمهوری اسلامی ایران مطرح کند.

◄سناریوهای اصلی انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ اسرائیل و پیامدهای آن بر تقابل با ایران/ منصور براتی
پنجمین انتخابات پارلمانی پیاپی رژیم اسرائیل طی کمتر از ۴ سال در حالی در نوامبر ۲۰۲۲ برگزار می‌شود که تقابل ایران و این رژیم به سطوح جدیدی رسیده است. با شکل‌گیری کابینه موسوم به تغییر در ژوئن ۲۰۲۱ با محوریت «یائیر لاپید» و «نفتالی بنت» در یک سال گذشته سیاست تل‌آویو علیه تهران دستخوش تغییرات مهمی نسبت به دوره ۱۲ ساله بنیامین نتانیاهو شده است. تشدید سیاست خرابکاری در تأسیسات هسته‌ای و ترور دانشمندان و مقامات حوزه هسته‌ای و نیز حملات سایبری علیه ایران از اصلی‌ترین وجوه تفاوت سیاست رژیم صهیونیستی علیه ایران در یک سال اخیر بوده است. در نوشتار پیش‌رو ضمن بررسی شرایط کنونی سپهر سیاسی اسرائیل و پیش‌بینی سناریوهای اصلی آن، تأثیرات بالقوه هر سناریو بر تقابل میان اسرائیل و ایران را از نظر خواهیم گذراند و خواهیم دید که هر یک از سه سناریوی «بازگشت نتانیاهو به قدرت»، «پیروزی کابینه فعلی» و «استمرار بحران سیاسی با عدم پیروزی هیچ یک از دو جناح»، تقابل تل‌آویو و تهران را به کدام سمت خواهد کشاند.

◄تشدید تنش در شرق دور و چشم‌انداز مناسبات چین و آمریکا/ محمود یزدان‌فام
شرق دور آبستن بحران‌های بزرگ در جهان آینده است. سفر رئیس مجلس نمایندگان امریکا به تایوان موجب تشدید تنش نظامی در دریای چین شد. به‌رغم پایان سفر، تنش بین واشنگتن و پکن ادامه دارد و پیامدهای آن بسیار پردامنه است. گزارش زیر ضمن بررسی ریشه‌های این بحران، سیاست‌ها و راهبردهای چین و امریکا در روابط با هم را به‌اختصار طرح و پیامدهای بحران بر نظام بین‌الملل را توصیف می‌کند. چند توصیه راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران به منظور اتخاذ سیاست دقیق و هوشمندانه پایان‌بخش گزارش است.

◄تحولات سیاسی در بریتانیا و پیامدهای جهانی و منطقه‌ای آن/ یاسر نورعلی‌وند
گزارش پیش رو با تمرکز بر دو تحول سیاسی مهم اخیر بریتانیا یعنی تغییر نخست‌وزیر و پادشاه، به دنبال پاسخ به این سؤال است که تحولات سیاسی فوق چه دلالت‌ها و پیامدهایی برای سیاست‌های جهانی و منطقه‌ای بریتانیا و سیاست آن در قبال جمهوری اسلامی ایران دارد.

◄نگاه دیگران: روابط ایران و روسیه: شراکت راهبردی یا رقابت منطقه‌ای/ همت ایمانی
ایران و روسیه بیشتر ظرفیت شراکت دارند یا رقابت؟ آیا شراکت راهبردی ایران و روسیه توان ایجاد تغییر در نظم بین‌الملل را دارد؟ در این نوشته ۵ دیدگاه متفاوت در اندیشکده‌های خارجی راجع به این مسئله را بررسی می‌کنیم و سپس برخی ملاحظات راهبردی را برای دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌کنیم.

◄کتاب ماه: رتروتوپیا و جامعه‌شناسی امنیت جهانی/ نویسنده: زیگمونت باومن/ معرفی: مختار نوری
این نوشتار به بررسی یکی از مهم‌ترین آثار منتشر شده در خصوص شرایط مخاطره‌آمیز حاکم بر جامعه جهانی می‌پردازد. کتابی با عنوان «رتروتوپیا» که جامعه‌شناس برجسته زیگمونت باومن آن را نگاشته و بهروز گرانپایه آن را به فارسی برگردانده است. ممکن است پرسیده شود که این اثر با رویکردی جامعه‌شناختی چه نسبتی با مسائل امنیتی و راهبردی دارد؟ در نگاه اول این‌گونه تصور می‌شود که باومن صرفاً مباحثی نظری در خصوص وضعیت جهان امروز بشری ارائه داده است. اما هنگامی که به صورت عمیق‌تر و تحلیلی‌تر با متن برخورد می‌کنیم متوجه می‌شویم که این اثر سرشار از دلالت‌های راهبردی و امنیتی است. باومن با نگرشی آسیب‌شناسانه و انتقادی به ما نشان می‌دهد که جهانی که با ابتنای بر عقلانیت، وعده پیشرفت، رفاه، آزادی، رستگاری و برپایی بهشت بر روی زمین را داده بود، امروزه با جهنمی از «خشونت»، «قبیله‌گرایی»، «نابرابری»، و «تنهایی» روبه‌رو است. مؤلفه‌ها و مسائل ناامن‌کننده‌ای که بیش از هر چیز جهان بشری و به تبع آن جهان ایرانی را نیز با تهدیدات امنیتی مختلف مواجه ساخته است. از این حیث شاید بتوان کتاب باومن را نوعی «جامعه‌شناسی امنیت جهانی» معرفی کرد که هیچ کشوری از دایره شمول آن خارج نیست. جامعه ایرانی نیز از چالش‌ها و بحران‌های ترسیم شده توسط باومن مانند خشونت و تروریسم، قبیله‌گرایی، نابرابری، تنهایی و اتمیسم در امان نیست و این امور به اشکال مختلفی جامعه ما را با تهدیدات امنیتی مواجه ساخته‌اند. در نتیجه، بحث حاضر می‌کوشد ضمن معرفی کلی کتاب و نگرش‌های انتقادی باومن، دلالت‌های خطرساز، امنیتی و راهبردی بحث او را نیز در پیوند با جامعه ایران تا حد امکان نشان دهد.

در شماره ۱۲۴ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄پنج تله شناختی در تحلیل راهبردی/ فرزاد پورسعید
نوشتار حاضر در چارچوب علل معرفت‌شناختی غافل‌گیری و شکست راهبردی، به معرفی و تبیین پنج تله شناختی در فرآیند تدوین تحلیل راهبردی می‌پردازد که به ترتیب عبارت‌اند از محاسبه نادرست نیات و اراده دیگر بازیگران، غفلت از محاسبه پیامد ناخواسته تصمیم، غفلت از ویژگی‌های شخصیتی تصمیم‌گیر، نادیده‌انگاری یا محدودسازی مخالف و غفلت از تصویر کلی یا سطح کلان تحلیل.

◄جامعه اخلاقی و جامعه امن/ مختار نوری
از مقوله «امنیت» همواره به عنوان یکی از غایات اصلی در زندگی سیاسی بشر یاد شده است. اگرچه تبارشناسی امنیت ملی را تا اوایل عصر مدرن و آغاز شیوه‌های جدید حکمرانی در قالب دولت-ملت‌های جدید به عقب می‌برند، اما باید گفت که شروع مطالعه علمی این مفهوم پس از جنگ‌های جهانی گسترش یافت. رفته‌رفته متفکران مختلفی در جهان معاصر به موضوع امنیت توجه نشان دادند که ماحصل توجه آنها شکل‌گیری حوزه مطالعاتی جدیدی با عنوان «مطالعات امنیتی» بوده است. آنچه بدیهی است اینکه امنیت هر جامعه‌ای بر اثر عوامل مختلفی در معرض آسیب و چالش قرار می‌گیرد. تهدیدات نظامی ملموس‌ترین نوع تهدیدات به شمار می‌آیند که می‌تواند امنیت دولت‌ها، جامعه و شهروندان را به خطر اندازند. اما این نوع نگاه محدود به امنیت، بعدها با کوشش‌های فکری متفکران «مکتب کپنهاگ» با چالش مواجه گردید و بر ضرورت نگاه‌های موسع به مقوله امنیت تأکید شد. بنابراین، در نتیجه ظهور چنین نگرش‌های جدیدی می‌توانیم بگوییم امنیت یک جامعه می‌تواند بر اثر عوامل مختلف نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی تهدید شود. جامعه ایران نیز از این نوع تحولات و پویایی‌های فکری در حوزه امنیت‌پژوهی منفک نیست و به نظر می‌رسد که علاوه بر تهدیدات نظامی، تهدیدات دیگری جامعه ما را با آسیب و بحران مواجه ساخته است. در میان عوامل و چالش‌های مختلفی که امروز جامعه ایران را با بحران مواجه ساخته است، نوشتار حاضر تلاش دارد تا به بررسی «چالش‌های اخلاقی» بپردازد. چنین بحثی را می‌توان ذیل رابطه «اخلاق و امنیت» صورتبندی کرد، موضوعی مغفول‌مانده که توجه به آن از هر جهت راهبردی و ضروری است.

◄بایسته‌های رفتاری کارگزاران تأمین نظم و امنیت/ سعید صادقی‌جقه
شرایط خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران، زمینه کاهش آستانه تحمل جامعه را فراهم کرده و اهمیت رفتار حرفه‌ای کارگزاران تأمین نظم و امنیت را دوچندان کرده است. انجام وظیفه حافظان نظم و امنیت ازاین‌رو مهم است که این‏گونه نهادها هم‌زمان با برخورد مقتدرانه با مجرمان و متخلفان، باید اعتماد شهروندان را نیز حفظ کرده و به‌عنوان پناهگاه امن آنان باقی بمانند. نوشتار حاضر ضمن مرور برخی گزارش‏ها درباره مواجهات چالش‏برانگیز نیروهای انتظامی با شهروندان، توصیه‏های راهبردی برای انجام وظیفه خادمان نظم و امنیت کشور پیشنهاد می‏‌کند.

◄دلالت‌ها و پیامدهای ارتحال علما و مراجع تقلید/ پیمان حسنی
حوزه علمیه، مراجع تقلید و علمای دینی، از دیرباز نقش مهمی در حیات سیاسی و اجتماعی ایران ایفا کرده‌اند. کنشگری این بازیگران در بحران‌ها و مسائل مختلف داخلی و خارجی همواره عنصری تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز بوده است. این یادداشت از یک‌سو مرور کوتاهی بر دلالت‌ها و پیامدهای ارتحال مراجع و علما دارد و از سوی دیگر چالش‌های ظهور علما و مراجع جدید را مخصوصاً بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بررسی خواهد کرد.

◄بازتاب رویکرد هیدروپلیتیک طالبان در امنیت آبی جنوب خاوری ایران/ مراد کاویانی‌راد
کم‌آبی بخشی از سرشت جغرافیایی سرزمین ایران است که به هر میزان رو به خاور کشور می‌رود نمود و بازتاب بیشتری می‌یابد. امنیت آبی منطقه خشک و کم‌بارش جنوب خاوری ایران پیوند سرراستی با رودهای برون‌مرزی با خاستگاه کشور افغانستان دارد. طی چندین دهه گذشته رویکرد غالب قلمروداران افغانستان جدای از نگرش سیاسی و ایدئولوژیک حاکم، محدودسازی منابع آب ورودی به ایران به‌رغم تأکید بر حق‌آبه ایران و گفتگو با کارگزاران کشورمان بر سر آوردِ این رودها بوده است؛ سیاست محدودسازی که به نظر می‌رسد سرِ بازایستادن ندارد و در دوره طالبان نیز ماندگار خواهد بود. نوشتار پیشِ رو بر آن است که بازتاب امروزی رویکرد هیدروپلیتیک طالبان حاکم بر افغانستان در امنیت آبی جنوب خاوری ایران را بررسی و واکاوی کند.

◄چشم‌انداز مناسبات طالبان با جمهوری اسلامی ایران/ سیدمحمد فیروزی
روابط ایران و افغانستان، محدود به مناسبات همسایگی نیست. این دو ملت، برخوردار از هزاران پیوند فرهنگی، تمدنی، تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی و خویشاوندی نیز هستند. با این‌حال، روابط و مناسبات این دو کشور در طول تاریخ معاصر افغانستان (جدایی این دو کشور)، دارای فرازوفرودهایی بوده است. دوره اول حاکمیت طالبان (۱۳۷۵-۱۳۸۰ خورشیدی)، یکی‌از تاریک‌ترین و پرمناقشه‌ترین دوره‌ها در مناسبات رسمی دو کشور ثبت شده است. با بازگشت طالبان به قدرت سیاسی در افغانستان در سال ۱۴۰۰، مناسبات و تعاملات این دو کشور وارد فاز جدیدی از بیم‌ها و امیدها گردیده است. در این گزارش، با استفاده از روش آینده پژوهشی و با تحلیل لایه‌ای از واقعیت‌های موجود، تلاش گردیده که سناریوها و چشم‌اندازهای آینده در روابط و مناسبات طالبان با جمهوری اسلامی ایران ترسیم گردد. این گزارش، ضمن پرداختن به نقش جمهوری اسلامی در تحولات بیش از چهار دهه اخیر افغانستان و فضاها و نگرش‌های جانب افغانستان نسبت به ایران؛ چشم‌انداز روابط طالبان با جمهوری اسلامی ایران را در دو سطح فرصت‌ها و امکان‌های افزایش مناسبات و نیز تهدیدها و چالش‌ها در این مناسبات بررسی کرده است.

◄مدل روسی جنگ شناختی: مورد مداخله در انتخابات آمریکا/ امین پرتو
در این گزارش تلاش می‌شود ضمن تشریح مفهوم جنگ شناختی، به بررسی مدل روسی جنگ شناختی با تمرکز بر پروندهٔ مداخلهٔ روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ بپردازیم. از رهگذر بررسی این پرونده تلاش می‌کنیم برخی تاکتیک‌ها و ابزارهای مدل روسی جنگ شناختی را نشان دهیم.

◄راهبرد رژیم صهیونیستی در قبال جمهوری اسلامی ایران در بستر رویدادها و تحولات اخیر/ وحیده احمدی
این گزارش درصدد است ضمن بازتاب رویدادها و تحولات مهم در سطوح داخلی و خارجی رژیم صهیونیستی به بازخوانی راهبرد این رژیم در قبال جمهوری اسلامی بپردازد. ازاین‌رو، مشخصات راهبرد کنونی که این رژیم در چند سال گذشته علیه کشورمان به کار گرفته، تبیین شده و در ادامه به راهبرد کلان این رژیم و چگونگی نگاه به موضوع‌های کلیدی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب این راهبرد کلان پرداخته خواهد شد.

◄مشارکت استراتژیک اتحادیه اروپا با شورای همکاری خلیج فارس؛ دلالت‌ها و پیامدهای راهبردی برای ایران/ یاسر نورعلی‌وند
همسو با تحولات شتابان منطقه‌ای و بین‌المللی، اتحادیه اروپا نیز از ابتدای سال ۱۴۰۱ به این سو گام‌های مهمی در راستای انعقاد مشارکت استراتژیک با شورای همکاری خلیج فارس برداشته که نمود عینی آن بیانیه مشترک نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و کمیسیون اروپا در ۲۸ اردیبهشت در مورد اهمیت، ضرورت و چارچوب مشارکت استراتژیک با خلیج فارس و جمع‌بندی شورای وزیران امور خارجه این اتحادیه در مورد این مشارکت استراتژیک در ۳۰ خرداد است. در این راستا، گزارش پیش رو به دنبال پاسخ به این پرسش‌های کلیدی است که دلایل حرکت اتحادیه اروپا به سمت مشارکت راهبردی با شورای همکاری خلیج فارس در مقطع فعلی چیست، این مشارکت چه محورها و اهدافی را دنبال می‌کند و دلالت‌های راهبردی آن برای ایران چیست.

◄تجربه‌نگاری راهبردی: مرگِ فهم: چگونه نظام آموزشی کنکور-محور داده را جایگزین دانش کرده است و چه می‌توان کرد؟/ سیدنوید کلهرودی
این نوشته روایتگر تلاشی چهارساله برای تدریس دروس فلسفه،‌ تاریخ، علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی در یک دبیرستان پسرانه و یک نیم سال تحصیلی در یک دبیرستان دخترانه در شهرستان ورامین است. نگارنده در این نوشته چهار ادعا دارد: اول آنکه باید میان داده و اطلاعات با دانش و آموختن تفاوت قائل شد و نادیده گرفتن این موضوع بزرگ‌ترین ضعف نظام آموزش‌وپرورش کشور است. دوم آنکه تداوم این نظام آموزشی با توجه به سطح و وضعیت کنونی دانش‌آموزان و عقاید آن‌ها در بلندمدت موجب خطرات امنیتی برای کشور می‌گردد و شکاف نسلی کنونی عملاً ما را با نوجوانانی روبرو ساخته است که ذره‌ای تعلق به نظام آموزشی و ارزش‌هایش ندارند و عملاً سبک زندگی آن‌ها در جهت عکس آن نظام در حرکت است. سومین نکته به نظام کنکور برمی‌گردد که عملاً در بلندمدت موجب گشته تا ما با نسلی کم‌سواد و عمدتاً بی‌سواد روبرو باشیم و خطر اساسی آنجاست که این افراد در دو دهه گذشته به دانشگاه‌ها نیز راه یافته‌اند و به‌تدریج در کسوت استاد و معلم نیز ظاهر می‌شوند؛ و در نهایت نکته چهارم پاسخ بدین سؤال است که چگونه می‌توان در چنین فضایی کنشی مفید داشت و تا حدی این فضا را تغییر داد و چطور می‌توان این وضعیت را از اساس تغییر داد.

◄نگاه دیگران: تحولات نوین منطقۀ خاورمیانه: ضرورت بازاندیشی در مفهوم «امنیت»/ همت ایمانی
این نوشتار به بررسی دیدگاه‌های اخیر برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار در فرایند تصمیم‌گیری ایالات متحده، اسرائیل و برخی کشورهای عربی مانند عربستان سعودی در ارتباط با تحولات منطقهٔ خاورمیانه می‌پردازد و سپس با توجه به تحولات نوین منطقه‌ای، پیشنهادهایی به تصمیم‌گیران سیاست خارجی ایران ارائه می‌کند.