بایگانی ماه دی, ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۸ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄چهارچوبی روش‌شناختی برای بررسی ناآرامی‌های سیاسی ایران/ محمود یزدان‌فام
جامعه ایران بیش از یک ماه است درگیر ناآرامی‌های سیاسی گسترده است. چرایی شکل‌گیری این ناآرامی‌ها، روند تحولات و آینده آن برای همه کنش‌گران اهمیت زیادی دارد و آن‌ها به دنبال شناخت دقیق این پدیده هستند. این گزارش تلاش دارد چهارچوبی برای بررسی و شناخت این پدیده ارائه دهد.
◄تأملی مفهومی بر ناآرامی‌‏های شهریور تا آبان ۱۴۰۱/ مجتبی قلی‏‌پور
مفهوم‌‏پردازی پدیده‏‌های اجتماعی و سیاسی فقط اهمیت نظری و علمی ندارد، بلکه لازمۀ شناخت راهبردی دقیق و مواجهۀ کارآمد و عالمانۀ دستگاه سیاست‏‌گذاری و تصمیم‏‌گیری کشورها با این پدیده‏‌هاست. در این نوشتار، ابتدا به ضعف در مفهوم‌‏پردازی پدیده‏‌ها و رویدادهای اجتماعی و سیاسی که عامل زنجیره‏ای از نادرستی‏‌های شناختی و سوءمحاسبات راهبردی است اشاره و سپس تلاش می‏‌کنیم مفاهیم رقیب برای توصیف ناآرامی‏‌های اخیر کشور را ارزیابی و مفهوم یا مفاهیم دقیق‌‏تر از نظر علمی را پیشنهاد کنیم.
◄علل غافل‏‌گیری نظام‏‏‌های سیاسی در برابر جنبش‌‏های ناگهانی/ فرزاد پورسعید
چرا سامانه‌‏های شناختی نظام‌‏های سیاسی اغلب در برابر وقوع جنبش‏‌های ناگهانی غافل‏‌گیر می‌‏شوند؟ در این مقاله به این پرسش از منظر جامعه‏‌شناسی شناخت پاسخ می‌‏دهیم. اهمیت و ضرورت این مطالعه، به نیازی‏ بازمی‏‌گردد که نظام‌های سیاسی به پیش‌آگاهی‏‌ها و هشدارهای به‌موقع در خصوص بی‌ثباتی‌های محتمل ‌الوقوع و همچنین شناخت‌ها و ارزیابی‌‏های معتبر و دقیق از ماهیت و علل و عوامل بروز رخدادهای بی‌ثبات‌کننده دارند تا بتوانند در مواجهه با این رویدادها و یا پیش‌بینی و پیش‌گیری از آن‌ها اثربخش باشند و از تراکم، توالی و تقاطع بی‌ثباتی‌ها که می‌تواند به فروپاشی نظم مستقر منجر شود، جلوگیری کنند.
◄تحلیل جامعه‌شناختی ناآرامی‌های شهریور و مهر ۱۴۰۱/ سلمان صادقی‌زاده
ناآرامی‌های شهریور و مهر ۱۴۰۱ با آثار و پیامدهای ناخوشایند بسیاری همراه بود و از جهات مختلف به جامعۀ ایرانی صدماتی وارد کرد. اما این پدیده روی دیگری نیز داشت؛ فرا و ورای همۀ پیامدهای اجتماعی منفی و سلبی رویدادهای اخیر، می‌توان پیامدهای اجتماعی مثبت و ایجابی مهمی را نیز برشمرد. پیامدهایی که با التیام‌بخشی به سه ابرشکاف اجتماعی جامعۀ ایرانی، یعنی شکاف نسلی، شکاف قومی و شکاف جنسیتی، به افزایش سرمایه‌های اجتماعی انجامید و از این طریق توان اجتماعی را افزایش داد.
افزایش توان اجتماعی جامعۀ ایرانی با نوعی دگرگونی یا دگردیسی در صورت‌بندی نظام اجتماعی ایران معاصر همراه بوده است. نوشتار حاضر بر آن است که سیاست‌گذاری اجتماعی از این تحول اجتماعی عقب مانده است و با اتخاذ سیاست‌های نامتناسب فرصت لازم برای به روز رسانی سیاست‌ها در این مقطع زمانی را از دست داده است. بنابراین، در بخش نتیجه گیری و ارائه توصیه‌های راهبردی، نکات لازم در جهت اصلاح وضعیت یادشده بیان خواهد شد.
◄تحلیل و واکاوی سویه‌‏ها و ابعاد وقایع اعتراضیِ شهریور و مهر ۱۴۰۱ از منظر فضای مجازی و رسانه‏‌ای/ مؤسسه فرهیختگان قائم
در این نوشتار، با بهره‏‌مندی از نظرات صاحب‏‌نظران، فعالان و مدیران حوزه‌‏های رسانه، فضای مجازی و شبکه‌‏های اجتماعی، بر سویه‏‌ها و ابعادی خاص از وجوه رسانه‏‌ای و مجازی ناآرامی‏‌های اخیر، پرتو افکنده شده و علاوه بر تحلیل و آسیب‏‌شناسی وجوه مختلف این وقایع از منظر رسانه و فضای مجازی، راهبردها و راه‏کار‏هایی چند نیز پیشنهاد شده است.
◄واکاوی پویش اعتراضی ۱۴۰۱ از منظر جامعه‌‏شناسی و اقتصاد سیاسی/ علیرضا رحیمی
بررسی علمی و بی‏طرفانه ناآرامی‌‏های کنونی در ایران ضرورتی راهبردی برای امنیت ملی است. اگرچه داده‏‌های در دسترس کنونی برای یک واکاوی دانش‏‌پایه از رخ‏دادهای امروز بسنده نیست ولی می‌‏‏توان برپایه شناخت از روندهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پیشین و شناسایی سوگیری این روندها، خوانشی آغازین از این رویدادها را ارائه کرد. گزارش زیر تلاش می‌‏کند با رویکردی جامعه‏‌شناختی (جامعه‏‌شناسی سیاسی) که به ابزارهای تحلیلی اقتصاد سیاسی آمیخته و به‏ میانجی نگرشی کلان و طبقاتی، به ریشه‏‌های ناآرامی‏‌های کنونی بپردازد و در پرتو آن، زمینه‌‏ها، بن‏‌مایه‏‌های نیروافزا و ویژگی‏‌های این روند اعتراضی را به نگرش درآورد.
◄جایگاه زنان در ناآرامی‌‏های اجتماعی اخیر/ وحیده احمدی
در ناآرامی‌‏ها و کنش‏‌های اعتراضی که از شهریور ۱۴۰۱ در پی مرگ دختر جوانی در گشت ارشاد روی داد، زنان به صورت بی‏سابقه‌‏ای کنش‏‌گر میدان بودند. آیا باید این کنش‌‏های اعتراضی را بخشی از جنبش فمینیستی زنان در راستای احقاق حقوق خود دانست؟ چرا زنان در این حد گسترده در این ناآرامی‏‌ها مشارکت کردند؟ زنان در جمهوری اسلامی چگونه به سوژه‏‌های سیاسی معترض و گاه ساختارشکن تبدیل شده‌‏اند؟ این گزارش با نگاهی راهبردی و آسیب‏‌شناسانه تلاش خواهد کرد به این پرسش‏‌ها پاسخ دهد.
◄مسئله قومیت و تجزیه‌طلبی در ناآرامی‌های شهریور-مهر ۱۴۰۱/ نوید کلهرودی
پس از فوت مهسا امینی در اواخر تابستان شاهد اعتراضات ادامه‌دار اما پراکنده و فاقد انسجامی در بیشتر نقاط کشور بودیم. کرد بودن مهسا امینی نیز در ابتدا این گمان را تقویت می‌کرد که شاید گروه‌های قوم‌گرا و تجزیه‌طلب در کردستان و حتی گروه‌های پان‌ترک قصد سوار شدن بر این ماجرا را داشته باشند اما مدعای نگارنده این است که اگرچه مانند هر اعتراض/ شورش دیگری به‌خصوص از سال ۱۳۹۶ تاکنون گروه‌های مختلف سیاسی تلاش کردند تا این جریان را به نفع خود مصادره کنند اما در مجموع اعتراضات اخیر اساساً ویژگی‌های قومی و تجزیه‌طلبانه نداشتند و حتی رسانه‌های رسمی نظام و حتی خود مقام معظم رهبری نیز چندان به نشر چنین دیدگاهی نپرداختند.
◄چالش‌های حقوقی سامان‌دهی تجمعات اعتراض‌آمیز در ایران/ پیمان حسنی
تجمع اعتراض آمیز ابزاری در دست مردم برای اعتراض به سیاست‌های دولت‌هاست. این حق چه در اسناد و کنوانسیون‌های بین‌المللی و چه در قوانین اساسی کشورها به عنوان یکی از حقوق شهروندی، متجلی است. بی‌تردید آزادی تجمعات تا زمانی که مسالمت‌آمیز باشد، مورد حمایت دولت‌ها و قوانین اساسی آن‌ها خواهد بود و به محض انحراف از مسیر اصلی خود، با واکنش‌های مقتضی مواجه خواهد شد. در این نوشتار چالش‌های حقوقی سامان‌دهی تجمعات اعتراض در حقوق ایران بررسی شده و در نهایت، توصیه‌های راهبردی در جهت سامان‌دهی بهتر این موارد ارائه خواهد شد.
◄ظرفیت‏‌های فرصت‏‌ساز ناآرامی‏‌ها و اعتراضات/ مهدی شاپوری
با وجود اینکه اعتراضات و ناآرامی‏‌ها ممکن است نظام‏‌های سیاسی و دولت‏‌ها را به چالش بکشند، اما ظرفیت‏‌های فرصت‏‌سازی نیز در درون خودشان دارند که می‌‏تواند در راستای کارآمدی و مشروعیت حکم‏رانی مؤثر باشد. در این نوشتار به ظرفیت‌‏های فرصت‏‌ساز عام اعتراض و انتقاد برای نظام‌‏های سیاسی و جوامع با نگاه به ناآرامی‌‏های اخیر در ایران پرداخته می‏‌شود.
◄نقش کنش‏‌های گفتاری و رفتاری کارگزاران و نیروهای میدانی در شکل‏‌گیری و کنترل ناآرامی‏‌ها/ سعید صادقی جقه
در ماه‏‌های اخیر به خاطر تشدید معضلات اقتصادی و انباشت مطالبات مختلف اجتماعی و سیاسی، مدیریت و کنترل میدانی تجمعات اعتراضی به وظیفه‏‌ای دشوار و خطیر تبدیل شده است. اگرچه نیروهای میدانی حافظ نظم و امنیت، عموماً تلاش می‏‌کنند تجمعات اعتراضی را با کمترین هزینه و حاشیه امنیتی مدیریت نمایند، اما هنگامی که دایره اعتراضات گسترش می‏‌یابد، مدیریت آن‏ها نیز پیچیده‌‏تر و دشوارتر می‏‌شود. مدیریت تجمعات و ناآرامی‏‌هایی که پس از فوت مهسا امینی شکل گرفت، از این نظر بغرنج‌‏تر است که در این مورد، نهاد انتظامی کشور، اصلی‌‏ترین مخاطب معترضین بوده است. نوشتار حاضر با تأمل در کنش‏‌های گفتاری و رفتاری مسئولان سیاسی و انتظامی و نیز کنش‌‏های میدانی نیروهای تأمین‏‌کننده نظم و امنیت، نقش آن عوامل را در شکل‏‌گیری و کنترل ناآرامی‏‌ها جستجو کرده و توصیه‏‌هایی برای بهبود این عرصه‏‌ها ارائه نماید.
◄سازوکار‌های ترمیم شکاف معترضان و نظام سیاسی پس از ناآرامی‌های اخیر/ سید‌علی مرندی
ناآرامی‌های اخیر را می‌توان در چارچوب مخالفت با مداخله‌گری حکومت در عرصه سبک ‌زندگی فهم کرد؛ به این معنا که معترضان احساس می‌کنند دولت حوزه خصوصی را به رسمیت نمی‌شناسد و به همین دلیل نیز به آن معترض‏اند و مصداق بارز این اعتراض را در مسئله «حجاب قانونی» و «گشت ارشاد» پیگیری می‌کنند. اعتراضات اخیر از جهت رادیکال‏بودن بی‌سابقه است و همین مسئله ضروت ترمیم شکاف‌ها را بیش از پیش روشن می‌سازد. این نوشتار پس از بررسی تفاسیر مختلف از ناآرامی‌ها و مشخص‏کردن موضع خود نسبت به این تفاسیر، عوامل شکاف را بررسی و راه‏کار‌هایی برای ترمیم شکاف میان معترضان و نظام سیاسی ارائه می‌کند.
◄چکمه نو، عقب‌گرد روزآمد سرویس‌های اطلاعاتی نظام سلطه: تحلیلی بر جنبش- اغتشاش شهریور- مهر ۱۴۰۱/ محمد صمدی
جنبش- اغتشاش شهریور- مهر ۱۴۰۱، دست ‌کم دارای دو چهره اساسی است که یک چهره‌ی آن ناشی از متغیرها، عوامل و یا بهتر است بگوییم متأثر از مسائل درون‌سیستمی است و چهره دیگر تحت تأثیر متغیرها، عوامل و یا مسائل برون‌سیستمی قرار دارد. همین‌گونه، چهره‌ای از آن به مسائل بنیادین و ریشه‌ای و راهبردی بازمی‌گردد. چهره دیگر تحت تأثیر عوامل شتاب‌دهنده و چهره نهایی در پوشش نتایج و پیامدها قابل رؤیت و مشاهده است. گزارش حاضر به تبیین این چهره‌‏ها می‏‌پردازد.
◄ناآرامی‌های ۱۴۰۱ و پدیده حمایت بین‌المللی از اعتراضات/ یاسر نورعلی‌وند
شاید برای نخستین بار در تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران است که اعتراضات در کشور به سرعت «جنبه بین‌المللی و جهانی» پیدا می‌کند و در کانون توجه و کنش جامعه بین‌المللی و افکار عمومی جهان قرار می‌گیرد. حمایت‌های بین‌المللی در دو سطح دولتی و غیردولتی به حدی فراگیر و بی‌سابقه است که نمی‌توان تأثیرات و پیامدهای آن را در تحلیل وضعیت موجود ناآرامی‌ها و موقعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفت. از این رو، بررسی این پدیده و تأثیر آن بر اعتراضات و روندهای مرتبط با آن، موضوعی پراهمیت و راهبردی است که محور اصلی گزارش حاضر را تشکیل می‌دهد.
◄چشم‌انداز ناآرامی‌های ۱۴۰۱/ سیدمسعود موسوی
به دنبال مرگ مهسا امینی، ناآرامی‏‌های فراگیری در کشور صورت گرفت که هنوز با گذشت ۴۰ روز ، این ناآرامی‌‏ها ادامه دارد. تبیین چرایی وقوع این ناآرامی‎‌ها و چشم‌‏اندازی که برای آن می‌‏توان در نظر گرفت، هدف نوشتار حاضر است. در این راستا برآنیم در این مقاله ضمن بررسی نقش کنش‌‎گران مؤثر در این ناآرامی‌‎ها و پیش‏ران‌های مؤثر در آینده آن، سناریوهای مختلفی را که می‌‏توان برای آینده این ناآرامی‏‌ها در نظر گرفت، بررسی کنیم.
◄نگاه دیگران: ناآرامی‌های ایران در نگاه اندیشکده‌های خارجی/ همت ایمانی
در این نوشتار سعی بر آن داریم تا ضمن بررسی دیدگاه‌های مطرح‌‏شده در برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار خارجی در خصوص اعتراضات اخیر شهروندان ایرانی، به تجزیه و تحلیل اثرات آن بر سیاست خارجی ایران بپردازیم. در نهایت نیز پیشنهاداتی به تصمیم‌گیران کشور به منظور برون‌رفت از بحران فعلی ارائه خواهد شد.