بایگانی ماه شهریور, ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۵ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄تکنولوژی‏‌های حکم‏رانی امنیت در عهدنامه مالک اشتر/ فرزاد پورسعید
مقاله حاضر بر آن است که برخی از توصیه‌‏ها و اندرزهای امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر را می‌‏توان توصیه‌‏هایی در راستای صورت‏‌بندی یا مفصل‏‌بندی نوعی حکم‏رانی امنیت دانست که برآمده از بینش علوی در چارچوب آموزه‌‏های اسلامی است. این توصیه‏‌ها را همچنین می‌‏توان با عنوان فناوری‌‏ها یا تکنولوژی‏‌های حکم‏رانی نام‏گذاری کرد. به بیان دیگر، این توصیه‌‏ها عموماً نه دستورات صرف در قالب اوامر و نواهی برای اعمال اراده مستقیم حکومت بر مردم بلکه شامل نوعی ابتکارها و سازوکارها یا تکنیک‌‏هاست که در قلمروهای حکم‏رانی به گونه‌‏ای غیر مستقیم و نامرئی یا رؤیت‏‌ناپذیر جای‏‌دهی و نهادینه می‌‏شوند تا امور جامعه، از جمله امر امنیت را بر مبنای الگو یا گفتمانی خاص، تنسیق و تنظیم کنند.
◄تصویب قانون پدافند غیرعامل در مجلس شورای اسلامی: الزامات و پیش‌بینی‌ها/ امین پرتو
مجلس شورای اسلامی در تیرماه سال جاری اقدام به تصویب قانون پدافند غیرعامل به‌صورت یک ماده واحده قانونی و چهار تبصره همراه آن نموده است. به نظر می‏آید علت این ایجاز در تصویب به شکل ماده واحده، واگذار کردن جزئیات مربوط به عملکرد سازمان پدافند غیرعامل بر عهده اساسنامه آن است. در حقیقت چنین به نظر می‏آید که مجلس با ایجاز مزبور، قصد داشته تا این سازمان را در ایفای وظایف خود به شکل صرفاً نهادی نظامی و تابع سلسله‌مراتب تحت نظر فرماندهی کل قوا ببیند. نگاهی به تاریخچه عملکرد سازمان مزبور، نوع نگاه مجلس در ماده واحده مزبور و تبصره‏های همپیوند و نیز ماهیت تهدیدات امنیتی جدید که در متن قانون هم به آن اشاره شده، دربردارنده الزاماتی است که مدیریت مطلوب‏تر امنیت ملی ناگزیر از توجه به آن است تا اولاً موازی‏کاری و ثانیاً خودداری از پذیرفتن مسئولیت به مانعی در برابر ایفای مسئولیت مؤثر و مفید سازمان پدافند غیرعامل بدل نشود. الزاماتی که نیازمند بازاندیشی نسبت به برخی مفروضات امنیتی و مدیریتی و نیز آموختن از تجربیات پدافند غیرعامل کشور در مدت‌زمان بیش از یک دهه گذشته است.
◄تأملی در شاخص‏‌های خشونت در ایران: وضعیت، زمینه‌‏ها و توصیه‏‌ها/ سعید صادقی جقه
زندگی در جامعه‌‏ای عاری از خشونت از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های امنیت انسانی به شمار می‏‌رود. امنیت روانی جامعه، نه به‌‏عنوان یک موضوع بهداشتی و درمانی، بلکه به‌‏عنوان مسئله‏‌ای سیاسی و امنیتی هم مورد توجه است؛ چراکه، پیامدهای وضعیت نامطلوب روحی و روانی، به خود افراد محدود نمی‌‏ماند و شهروندان را به اختلال در کارکردهای اجتماعی وا می‏دارد. از سوی دیگر، آن‌ها را در مقابل امواج تحریف و جعل رسانه‏ای و نفوذهای اطلاعاتی بدون دفاع رها می‌‏سازد. نوشتار حاضر با بررسی وضعیت شاخص خشم در جامعه ایرانی، زمینه‏‌های کاهش تاب‏آوری روانی جامعه را بررسی کرده و راهکارهایی برای بهبود امنیت روانی جامعه و کنترل رفتارهای خشونت‏‌بار ارائه می‌‏کند.
◄اتهام تروریسم: برسازی تفسیری و امنیت ملی/ علیرضا رحیمی
حمله به سلمان رشدی با سلاح سرد یکی از مهم‏ترین رویدادهای ماه گذشته بود که واکنش‌های فراوانی را در میان رسانه‏ها، سیاستمداران و کنش‏گران اجتماعی برانگیخت. در میانه این واکنش‌‏های گوناگون و سخت ناهم‏سو، تلاش برای پیوند دادن این حمله و کارگزار آن با جمهوری اسلامی ایران یکی از برجسته‏ترین سوگیری‏ها بودکه از سوی برخی سیاستمداران و رسانه‏های غربی، نیروها و رسانه‌‏های فارسی زبان مخالف با جمهوری اسلامی و برخی نیروهای درون ایران – با انگیزه‏‌های ناهم‏سان، رواج داده شد. در آستانه این رویداد نیز وزارت دادگستری ایالات متحده آمریکا بیانیه‏‌ای درباره تلاش یک عضو سپاه پاسداران ایران برای ترور برخی مقام‏‌های دولت پیشین ایالات متحده آمریکا انتشار داد و گزارشی هم درباره بازداشت فردی مسلح در برابر خانه یکی از کنش‏گران خواهان براندازی حکومت کنونی در ایران توسط پاره‏ای از رسانه‌‏های این کشور بازتاب داده شد. گزارش زیر در کنار اشاره به دیدگاه‌‏های گوناگون درباره این رویدادها، پیامدهای امنیتی و سیاسی کنش‏های هم‌‏پیوند با آنها را بررسی کرده و پیشنهادهایی را طرح کرده است.
◄قدرت هوش مصنوعی: از امنیت داخلی تا جنگ خارجی/ شهاب دلیلی
رصد پیشرفت‌های تکنولوژی در دو دهه اخیر نشان دهنده آن است که قدرت‌های بزرگ توانسته‌اند با بهره‌برداری از فناوری‌های نوپدید، بهره‌وری اقتصادی، کارآمدی مدیریتی و قدرت نظامی خود را افزایش داده و توان بیش‌تری برای تأمین امنیت و برقرار نمودن رفاه عمومی شهروندان خود داشته باشد. این گزارش به تأثیر واقعی هوش مصنوعی بر ارتقای توان مدیریتی و خط‌مشی‌گذاری اختصاص دارد و تلاش دارد نشان دهد که دست‌یابی سیاستگذار به این فناوری و بهره‌برداری از آن در امر سیاستگذاری، او را توانمندتر از گذشته می‌کند.
◄یکسالگی سیاست همسایگی دولت سیزدهم؛ دستاوردها و نتایج/ یاسر نورعلی‌وند
دولت سیزدهم با ریاست سید ابراهیم رئیسی اولویت اصلی راهبردی خود در حوزه سیاست خارجی را تقویت روابط با همسایگان در چارچوب سیاست همسایگی عنوان کرده است. با توجه به اهمیت و جایگاه راهبردی این سیاست در سیاست خارجی دولت سیزدهم، گزارش حاضر به مناسبت یک‌سالگی دولت، به ارزیابی این سیاست و دستاوردها و نتایج آن در یک سال گذشته می‌پردازد.
◄آخرین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و چشم‌اندازهای پیش رو/ عبداله قنبرلو
پس از پایان آخرین دور گفت‌وگوهای احیای برجام در مرداد ماه، پیتر استانو، سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا طی اظهاراتی در تکرار موضع جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران و آمریکا خواست درباره پیش‌نویس توافق که به نظر وی دربردارنده بهترین پیشنهاد ممکن برای طرف‌های مذاکره است، تصمیم سیاسی سریع بگیرند. وی توضیح داد که هر آنچه امکان مذاکره داشته، در نسخه نهایی متن گنجانده شده و اکنون طرف‌های اصلی مذاکره باید تصمیم بگیرند که موافق پیش‌نویس هستند یا نه. اگرچه ارائه این پیش‌نویس را لزوماً نمی‌توان به معنی پایان مذاکرات احیای برجام دانست، اما به نظر می‌رسد ایران برای تعیین تکلیف یکی از مهم‌ترین مسائل امنیتی خویش نیاز به تصمیم‌گیری در زمان کوتاه دارد.
◄جایگاه سلاح هسته‌ای در استراتژی بازدارندگی ایران/ عبدالرسول دیوسالار
حدود دو دهه است که پروندۀ هسته‌ای ایران تبدیل به مهم‌ترین مناقشۀ بین ایران و کشورهای غربی شده است. در این مناقشه کشورهای غربی همواره به اهداف فعالیت‌های هسته‌ای ایران مشکوک بوده‌اند و ایران پیوسته تأکید داشته که برنامۀ هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است و ساخت سلاح هسته‌ای را چه از نظر شرعی و چه اخلاقی جایز نمی‌داند. فتوای رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت ساخت و کاربرد این سلاح‌ها بارزترین نمود این دیدگاه جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشتار تلاش می‌کنیم نشان دهیم که علاوه بر ادلۀ شرعی و اخلاقی در مورد عدم جواز ساخت سلاح هسته‌ای، از نظر مطالعات راهبردی، بازدارندگی هسته‌ای نمی‌تواند جایگاهی در استراتژی دفاعی و دکترین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
◄قتل هدفمند ایمن الظواهری و پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
ایمن الظواهری، سرکرده ۷۱ ساله القاعده صبح روز یکشنبه ۹ مرداد به وقت کابل در خانه یکی از دستیاران ارشد رهبر طالبان هدف حمله پهپادهای آمریکایی قرار گرفت و به قتل رسید. در گزارش حاضر، ضمن تبیین اهمیت راهبردی قتل الظواهری در چارچوب معادلات قدرت و امنیت در صحنه افغانستان، به پیامدهای احتمالی آن برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و بایسته‏های مواجهه با آن می‏پردازیم.
◄تهدیدات نوظهور جهانی و ضرورت توجه به «امنیت تعاونی»/ همت ایمانی
هنوز بسیاری از دولت‌ها به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه در بحث امنیت همچنان به متغیر قدرت نظامی توجه بیشتری دارند و به دیگر متغیرها به‌خصوص مسائل علمی، فناورانه و زیست‌محیطی کمتر توجه می‌کنند. در این نوشتار بر آن هستیم تا ضمن بررسی «تهدیدات نوظهور»، به ضرورت بازاندیشی در مفهوم «امنیت بین‌الملل» و ضرورت توجه به مفهوم «امنیت تعاونی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.
◄نگاه دیگران: تحول در نظم جهانی و بایسته‌های آن برای منافع ملی ایران/ همت ایمانی
موقعیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد ایران به‌گونه‌ای است که به‌نوعی با امنیت و منافع همه قدرت‌های بزرگ گره خورده و این مسئله بر امنیت ملی کشور ما تأثیر جدی دارد. از طرفی امنیت ملی ایران مثل هر کشور دیگری به شدت متأثر از نظم حاکم بر نظام بین‌الملل و الزامات ناشی از آن است. بنابراین در راستای تأمین امنیت ملی، نمی‌توان تحولات مربوط به نظم جهانی را نادیده گرفت. در اینجا به بررسی دیدگاه‌های برخی از اندیشکده‌های تأثیرگذار بر روند تصمیم‌سازی سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ به خصوص امریکا در ارتباط با مسئله «نظم جهانی»۱ می‌پردازیم و نهایتاً براساس یافته‌های این رویکردها و با در نظر گرفتن موقعیت ایران، توصیه‌هایی به تصمیم‌گیران سیاست خارجی ارائه می‌شود.
◄نگاه دیگران: آموزش عالی و امنیت ملی نویسنده/ باب کری (ترجمه‌ی فاطمه پورحسینی‌صفت)
امروزه آموزش عالی در سطوح مختلف با چالش مواجه است. وزارت آموزش ایالات متحده، در پاسخ به نگرانی‏‌های عمومی در خصوص هزینه‏‌های سنگین و میزان اندک فارغ‏التحصیلان، کمیسیون آینده آموزش عالی را تشکیل داد. گزارش این کمیسیون، خواهان ارزیابی و پاسخگویی بیشتر از جانب کالج‏‌ها و دانشگاه‏‌های کشور است. همچنین مردم آمریکا به‏طور فزاینده‏‏ای درباره مزایای بسیاری از تحقیقات دانشگاهی بدبین هستند و اغلب پیشرفت فناورانه را تهدیدی برای مشاغل می‏بینند. علاوه‏بر این والدین نگرانند که در ازایِ هزینه‏های بسیار سنگین کالج چه چیزی عاید فرزندانشان خواهد شد. در این نوشته، سناتور باب کری، رئیس فعلی دانشگاه نیو اسکول، نشان می‌دهد که آموزش عالی آمریکا سهم سترگی در امنیت ملی آمریکا دارد. کری با تکیه بر تجربۀ گسترده‏اش، ازجمله عضویت هشت‏‌ساله‏ در کمیتۀ اطلاعاتی منتخب سنای ایالات متحده و عضویت در کمیسیون ۱۱ سپتامبر، از رؤسای کالج‏‌ها و دانشگاه‌‏ها می‏‌خواهد تا با تأکید بر نقش حیاتی نهادهایشان در ارتقای امنیت ملی‏، به مقابله با چالش‏‌هایی بپردازند که امروزه با آن مواجه‏‌اند.