بایگانی ماه تیر, ۱۴۰۱

در شماره ۱۲۳ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄تورم و امنیت ملی در ایران: یک بررسی کوتاه / علیرضا رحیمی
گزارش زیر با نگرش به درهم‏تنیدگی گسترش گردهم‌‏آیی‏‌های اعتراضی صنفی و همگانی در ایران با افزایش بیش‌ازپیش نرخ تورم، به موضوع تهدیدهای برخاسته از فزون‏یابی قیمت‏‌ها برای امنیت ملی پرداخته است. نخست، ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران بررسی شده‏‌اند، سپس پیامدهای تورم بر امنیت ملی بازشناسی شده و در پایان راهکارهای کارشناسان برای مهار تورم به نگرش درآمده‏‌اند.
◄سیاست رسوایی و امنیت ملی / مجتبی قلی‌پور
سیاست رسوایی از چند دهه پیش در سراسر جهان به نحو فزاینده‌ای در حال تبدیل به یک الگوی سیاست‌ورزی بوده است. این الگوی نامطلوب در جامعه امروز ایران نیز به دلایل مختلف جای پای خود را باز کرده و برخی آثار شوم خود را آشکار کرده است. برخی از علل و پیامدهای ظهور و گسترش این پدیده آسیب‌گونه جهانی هستند و برخی دیگر در شرایط خاص جامعه و سیاست ایران معنا می‌یابند. در این نوشتار تلاش می‌کنیم ضمن روشن کردن معنا و مفهوم سیاست رسوایی، به مهم‌ترین علل گسترش فزاینده این پدیده در ایران و برخی از پیامدهای احتمالی آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم. در بخش پایانی توصیه‌هایی درباره نحوه مواجهه با این پدیده مطرح شده است.
◄گذار جامعه ایرانی از وضعیت جنبشی به وضعیت شورشی / فرزاد پورسعید
تداوم اعتراضاتی که از دی‌ماه ۱۳۹۶ به این سو در جامعه ایرانی رخ داده‌اند و کاهش فواصل زمانی آن‌ها از یک ‌سو و تنوع و پراکندگی اقشار مشارکت‌کننده و همچنین، رادیکال‌ترشدن شعارها و ساختارشکنانه‌شدن آن‌ها، از سوی دیگر، نشان می‌دهد جامعه ایرانی، شاهد حرکت از کنش غالب «جنبشی» به ‌سوی نوع جدیدی از کنش جمعی معترضانه است که می‌توان آن را «کنش شورشی» نامید. در مقاله حاضر به تبیین چیستی ماهیت این دو گونه کنش اعتراضی جمعی به مثابه دو مدل آرمانی کنش‌‏های جمعی خیابانی و چرایی و چگونگی گذار از کنش غالب جنبشی به کنش غالب شورشی در جامعه ایرانی خواهیم پرداخت.
◄«تهاجم ترکیبی» علیه جمهوری اسلامی ایران: ویژگی‌ها، پیامدها و شیوه مواجهه / سیدعلی مرندی
با پیچیده شدن مفهوم امنیت ملی، به تدریج نگاه تک‌ساحتی (با غلبه ماهیت نظامی) رنگ باخت و امنیت ملی به ماهیتی پیچیده و چند وجهی مبدل شد. در چنین موقعیتی است که مفهوم «جنگ ترکیبی» در ادبیات امنیتی و نظامی وارد شد. در جنگ ترکیبی صحنه نبرد با استفاده از ترکیبی از چندین ابزار متعارف و غیرمتعارف جنگی (دیپلماسی، جنگ اطلاعاتی و پروپاگاندا، حمایت از ناآرامی‌ها و شورش‌های محلی، نیروهای نامنظم و چریکی، نیروهای ویژه، جنگ اقتصادی و حمله‌های سایبری) مهیا گردیده است. همین مفهوم با نوعی تغییر در صورتبندی و بومی‌سازی آن در ادبیات رهبر انقلاب با عنوان «تهاجم ترکیبی» به کار رفته است. این نوشتار قصد دارد ضمن بازنمایی مفهوم «تهاجم ترکیبی»، به بررسی تهاجم ترکیبی علیه جمهوری اسلامی ایران بپردازد و در این راستا توصیه‌هایی راهبردی را به مسئولین ارائه کند.
◄فاجعه متروپل: درس‏‌هایی برای کارزار رسانه‏‌ای / سعید صادقی جقه
وضعیت افکار عمومی و بروز اعتراضات اجتماعی متعاقب ریزش یکی از برج‏‌های متروپل آبادان بیانگر کاستی‌‏هایی در فضایی رسانه‏‌ای کشور بود. با اینکه فاجعه مذکور به‏‌صورت مناسبی مدیریت شده است، اما عوامل زمینه‌‏ای و کاستی‏‌های رسانه‌‏ای، تصویری مخدوش از عملکرد مناسب دستگاه‏‌ها ایجاد کرده است. در نوشتار حاضر، با مرور علل ضعف مرجعیت رسانه‏‌های رسمی، راهکارهایی برای حفظ و تقویت آن ارائه شده است.
◄گردوغبار و پایداری تهدید امنیت زیست‌محیطی ایران: زمینه‌ها، پیامدها و راه‌کارها / مراد کاویانی‌راد
طی دو دهه گذشته درهم‌تنیدگی رخدادهایی مانند دگرش‌های اقلیمی، گسترش بیابان‌زایی، فرسایش خاک و نابودی رویشگاه‌ها در دو مقیاس درون و برون‌سرزمینی به گسترش کانون‌های تولید گردوغبار و آلودگی بخش‌های گسترده‌ای از ایران انجامیده که پیامد آن‌ها تهدید سلامت شهروندان، تهدید امنیت آبی و غذایی کشور را در پی داشته است. برای نخستین بار در فرودین ماه امسال توفان گردوغبار با خاستگاه برون‌مرزی گستره پهناوری از کشور را در بر گرفت. توفان‌های گردوخاکی که طی فصل بهار چند بار دیگر سراسر کشور را درنوردید. بسترهای جغرافیایی کشوری و منطقه‌‎ای به‌گونه‌‎ای هستند که ازاین‌پس سراسر ایران، افزون بر فصول خشک، دیگر ماه‌‎های سال هم دست‌کم تا چند دهه آینده درگیر توفان گردوخاک خواهند بود. نوشتار پیش رو بر آن است که زمینه‌های پیدایش، پیامدهای گسترش و راه‌کارهای رویارویی با گردوغبار در جایگاه تهدید امنیت زیست‌محیطی کشور را بررسی و واکاوی کند.
◄راهبردهای ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران / سیدمحمد فیروزی
با افزایش مهاجرت‌های بین‌المللی و نیز مسائل برخاسته از تنوعات و تعارضات فرهنگی میان جوامع مهاجر و میزبان، بحث ادغام و انطباق مهاجران در جامعه جدید به یکی از دغدغه‌های اصلی سیاست‌گذاران و پژوهش‌‌گران تبدیل شده است. با این‌حال، واقعیت‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مهاجران افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران، علی‌رغم تشابهات فرهنگی، زبانی، تاریخی و تمدنی و نیز دهه‌ها زندگی در این کشور، هنوز به شکل شایسته و بایسته ادغام نشده‏اند. بدون شک، شکست و ناکامی در فرایند ادغام، به افزایش ناسازگاری وآسیب‌های اجتماعی دامن زده و از مزیت‌ها و ظرفیت‌های حضور آنان در جامعه میزبان می‌کاهد. در این گزارش، ضمن بررسی نظریات علمی پیرامون ادغام و پژوهش‌های انجام شده در مورد ادغام مهاجران افغانستانی در ایران، توصیفی از سطح ادغام و انطباق مهاجران افغانستانی در ایران انجام شده، عوامل و پیامدهای شکست در این فرایند تبیین و تحلیل گردیده و راهبردهایی برای ادغام این مهاجران برای سیاست‌گذاران پیشنهاد شده است.
◄ایران و نظم در حال تغییر خاورمیانه / یاسر نورعلی‌وند
تحولات خاورمیانه در ماه‌های اخیر حاکی از تغییر نظم امنیتی این منطقه و ورود به دوره‌ای جدید است. گزارش پیش رو با فهمی راهبردی و ساختاری از این تحولات، به این سؤال اساسی می‌پردازد که این تحولات چه تغییری در نظم امنیتی منطقه ایجاد می‌کند، چه تأثیری بر جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران دارد و ایران در پاسخ به این تحولات جدید چه تدابیری را باید در پیش گیرد.
◄اقدامات فعال رژیم صهیونیستی در داخل کشور: پیامدها و راهکارهایی برای خنثی‌سازی / گروه مطالعات ایران
اقدامات فعال خرابکارانه رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران شدت بیشتری یافته است. ترور، خرابکاری، اقدامات نظامی و فعالیت دیپلماتیک صورت گرفته توسط رژیم صهیونیستی علیه ایران، گرچه موفقیت تاکتیکی به همراه داشته اما نتیجه راهبردی در برنداشته است. با این حال، تشخیص این مسئله که آیا مجموعه این اقدامات فعال و توفیق تاکتیکی رژیم صهیونیستی در اجرای آن، می‏تواند در بلندمدت پیامدهای راهبردی داشته باشد، مسئله‏ای است که بررسی و تحلیل آن برای امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران ضروری به نظر می‏رسد.
◄قطعنامه شورای حکام آژانس و چشم‌انداز توافق هسته‌ای / محمود یزدان‌فام
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تصویب قطعنامه‌ای از ایران انتقاد و خواستار همکاری ایران با آژانس شد. به‌رغم این‌که قطعنامه لحن ملایمی داشت، اما در فرایند پرتنش روابط ایران و غرب اهمیت زیادی دارد. این گزارش ضمن بررسی چیستی و اهمیت قطعنامه آژانس، سیاست و تأثیر هرکدام از بازیگران مهم، گزینه‌های احتمالی و چشم‌انداز تحولات را بررسی و پیشنهاد‌هایی برای اتخاذ سیاست‌های مفید ارائه می‌دهد.
◄روابط ایران و روسیه در پرتو تحولات جدید / مهدی شاپوری
جنگ اوکراین، وضعیت روسیه را از هر نظر در نظام بین‏الملل تغییر داده است. بر این اساس، روابط هر کشوری از جمله ایران با روسیه نیاز به بررسی و بازبینی بر اساس شرایط جدید دارد. در وضعیت جدید، اهمیت ایران برای روسیه افزایش یافته است؛ هم از این نظر که ارزش ترانزیتی ایران برای روسیه مهم‏تر شده و هم سرانجام مذاکرات برجام می‏تواند برای روس‏ها پیامد داشته باشد. از این نظر، ایران برای روسیه هم فرصت است و هم می‏تواند تهدید باشد. این دوگانگی به نفع ایران نیست. به نظر می‏رسد تکمیل مذاکرات احیای برجام و هم‌زمان تقویت روابط با روسیه و حتی چین و هند به‏ویژه با تمرکز بر مسئلۀ ترانزیت، می‏تواند سیاست مطلوبی برای ایران باشد.
◄جمهوری اسلامی ایران و «سازمان کشورهای ترک»: فرصت‎ها و تهدیدها /گروه مطالعات بین‌الملل
سازمان کشورهای ترک از جمله ساختارهای‎ منطقه‌‎ای در منطقه اوراسیا و قفقاز است که سازمانی مبتنی بر مؤلفه‌های هویتی، تمدنی و فرهنگی است. این سازمان با هدف یکپارچه‌‎سازی کشورهای ترک‌زبان منطقه آسیای میانه و قفقاز و با پیشگامی و حمایت‌های کشور ترکیه در سال ۲۰۰۹ شکل گرفت. امروزه این سازمان با توجه به تحولات ژئوپلیتیک منطقه و نیز اهمیت مسیرهای ترانزیت انرژی از اهمیت راهبردی برخوردار شده است. جمهوری اسلامی ایران در مجاورت این سازمان قرار دارد. سازمان کشورهای ترک حامل فرصت‌‎ها و تهدیدهای بالقوه‌‎ای است که بسته به رفتاری که از سوی ساختار سیاست‌گذاری کشورمان در قبال این سازمان در پیش گرفته می‌شود متغیر است. در این مقاله ضمن بررسی تحولات و مؤلفه‌های مختلف سازمان کشورهای ترک، موضع کشورهای مختلف و چشم‌‎انداز آتی این سازمان بررسی شده است.
◄نگاه دیگران: معمای هسته‌ای ایران: تقابل یا تعامل؟ / همت ایمانی
این نوشتار به دنبال بررسی دیدگاه‏‌های اندیشکده‌هایی است که بر تصمیم‌گیران و سیاستمداران غربی و بخصوص آمریکایی تأثیرگذار هستند و در نهایت با در نظر گرفتن این نگرش‌ها و بر اساس تحولاتی که متأثر از برنامه هسته‌ای ایران در حال وقوع است، پیشنهاد‌هایی به سیاستمداران و تصمیم‌گیران ایرانی ارائه می‌شود.
◄کتاب ماه: علل جنگ و گسترش صلح؛ آیا جنگ باز خواهد گشت؟ /آزر گات / معرفی: مهدی شاپوری
کتاب «علل جنگ و گسترش صلح: آیا جنگ بازخواهد گشت؟» شامل هفت فصل است که به بررسی آغاز خشونت و جنگ در تاریخ بشر و علل آن و سپس دلایل وقوع جنگ‏‌ها میان دولت‏‌ها و در نهایت، چرایی افول جنگ‏‌ها در تاریخ دو قرن گذشته پرداخته است. نویسنده با بررسی آمارهای مربوط به جنگ، به این نتیجه رسیده که جنگ افول کرده است و تمایل به صلح بیشتر شده است. ازنظر او، دلیل اصلی این امر، مدرنیزاسیون است؛ به‏‌ویژه مدرنیزاسیونی که با لیبرال دموکراسی همراه بوده است. در این نوشتار، به مهم‏ترین نکات و ایده‌‏های کتاب پرداخته می‏‌شود.