در شماره ۱۱۸ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄ طبقه اجتماعی و امنیت ملی: تحلیل طبقاتی سیاستهای کلان در سال ۱۴۰۰/ علیرضا رحیمی
در ماههای گذشته گردهمآییهای اعتراضی قشرها و گروه‌های اجتماعی گوناگون – از کارگران و معلمان گرفته تا کشاورزان و جانبازان- روندی فزاینده داشته است. برخی سیاستهای درپیشگرفته شده نیز اگرچه با هدف بهبود روندها در دستور کار قرارگرفته‌اند ولی به باور بسیاری از کارشناسان میتوانند دامنه نارضاییها را گستردهتر کنند. ازآنجاکه واکاوی رویکردهای کلان طبقات اجتماعی در شناسایی روندهای امنیت ملی کارسازی شایسته دارند، گزارش زیر بر بنیاد تحلیلی طبقاتی به نسبتیابی سیاستهای جاری با خواستهها و رویکردهای طبقات اجتماعی در ایران پرداخته و با هدف سازواری سیاستها با نیازهای اجتماعی پیشنهادهایی را مطرح کرده است.
◄ موج جدید اعتراضات صنفی در کشور: دلایل، دلالت‌ها و راهکارها/ مجتبی قلی‌پور
ایران در سال ۱۴۰۰، شاهد موج جدیدی از اعتراضات عمدتاً صنفی در سراسر کشور بوده است که ازنظر راهبردی معنادار و شایسته توجه ویژه است. در این نوشتار، ابتدا شواهدی ارائه می‌دهیم که چرا می‌توان از موج جدیدی از اعتراض در گستره کشور سخن گفت، سپس تلاش می‌کنیم برخی دلایل احتمالی خیزش این موج جدید را به بحث بگذاریم. در بخش سوم اهمیت راهبردی این اعتراضات را در مقطع کنونی نشان می‌دهیم و درنهایت برخی توصیه‌های راهبردی برای خروج از این وضعیت و بازگشت فضای آرامش به کشور پیشنهاد می‌کنیم.
◄ کین‌توزی طبقاتی و بحران اخلاقی در جامعه ایران/ محمودرضا مقدم‌شاد
در این یادداشت قصد داریم به بررسی پدیده‌ای ویران‌گر و البته پنهان از انظار در جامعه‌ی ایران، یعنی «کین‌توزی طبقاتی» بپردازیم. در ابتدا توضیحی در رابطه با چیستی کین‌توزی به طور عام و کین‌توزی طبقاتی به طور خاص ارائه می دهیم. سپس ضمن بررسی عوامل و دلایل چرایی بروز این پدیده در ایران، تلاش خواهیم کرد راهبرد و راهکارهایی را برای مهار این بیماری اخلاقی در سطح اجتماع پیشنهاد دهیم که از پیشروی بیشتر آن در بدنه‌ی جامعه جلوگیری کند.
◄ حکمرانی فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه موردی طرح‌های پیشنهادی مجلس و دولت برای تمرکز مدیریت نهادهای فرهنگی/مسعود موسوی
حوزه فرهنگ در ایران بس گسترده و فراگیر است، این گستردگی به تعدد نهادهای فرهنگی و فعالیت موازی و درنهایت مدیریت جزیرهای حوزه فرهنگ منجر شده است. تعدد مراجع تصمیمگیر و نهادهای سیاست‌گذار فرهنگی و فقدان الگوی جامع و مدون برای سیاست‌گذاری در بخش فرهنگ، چالش‌های فراوانی را در این حوزه ایجاد کرده است. تاکنون برای اصلاح ساختار حکمرانی کشور تدابیر و طرح‌های مختلفی تدوین شده است. طرح مدیریت متمرکز فرهنگی مجلس شورای اسلامی و طرح مدیریت واحد نهادهای فرهنگی که از سوی دولت سیزدهم ارائه شده، جدیدترین تدابیر در این خصوص است. در مقاله حاضر برآنیم تا با بررسی مسائل ساختار حکمرانی فرهنگی کشور و نیز ویژگیهای این طرحها، به الزاماتی که برای اصلاح حکمرانی فرهنگی کشور نیاز است، بپردازیم.
◄ بحران آب و ناگزیری بازتوزیع جمعیت در ایران/ مراد کاویانی‌راد
توزیع مناسب و متعادل جمعیت پیوند سرراست و درهم‌تنیده‌ای با امنیت و توسعه دارد. طی چند دهه گذشته برخاسته از دگرش‌های اقلیمی و افت شدید منابع آب زیرزمینی، سرزمین خشک و کم بارش ایران وارد دوران بی‌آبی ماندگار شده که پایانی بر آن دیده نمی‌شود و البته مصرف آب نیز رو به فزونی نهاده است. بیشینه جمعیت کشور نیز به‌صورت نامتعادل در شهرها و جاهای مهاجرپذیری سکونت گزیده‌اند که منابع آب موجود کمتر از نیازهای فزاینده آبی است. ازاین‌رو، قلمروداری این‌گونه شهرها و جاها دست‌کم در بخش فراهم‌سازی آب درگیر ناآرامی و چالش‌های پایدار امنیتی خواهد بود. ازاین‌رو، وضعیت کنونی توزیع جمعیت کشور نیازمند بازنگری و بازتوزیع است. نوشتار پیش رو، بر آن است که وضعیت پراکنش منابع آب را با نگرش به توزیع جمعیت کشور بکاود و آن بخش از مناطق کشور را که گنجایش و توانش جمعیت‌پذیری بیشتری دارند بشناساند.
◄ پیامدهای امنیتی پالایشگاه تهران برای کلان‌شهر تهران/ حسن صدرانیا؛ امیر فوقانی
جنوب شرق تهران به‌عنوان منطقه انرژی نام‌گرفته است و مجموعه‌ای از مراکز تولید انرژی در آن واقع هستند. حدود پنجاه سال از فعالیت پالایشگاه تهران در این منطقه می‌گذرد و از اوایل دهه هشتاد تاکنون گزارش‌های متعددی از پیامدهای زیست‌محیطی این پالایشگاه در آلوده کردن منابع آب زیرزمینی و خاک به مواد نفتی منتشرشده است. حادثه بیروت در سال ۱۳۹۹ و حادثه آتش‌سوزی در پالایشگاه تهران در خردادماه ۱۴۰۰ تا حدودی مسئولین را نسبت به خطراتی که ممکن است این پالایشگاه برای کلان‌شهر تهران داشته باشد نگران کرده است. این نوشتار تلاش دارد تا ابعاد مختلف پیامدهای امنیتی پالایشگاه تهران برای کلان‌شهر تهران را تبیین کند.
◄ تهدید ایمنی غذایی در ایران: زمینه‌ها و پیامدها/ مراد کاویانی‌راد
فرایند ایمنی غذایی شهروندان از کِشت محصول تا سر سفره، همواره درگیر چالش‌هایی است که هزینههای کلانی بر تندرستی و بهداشت جامعه تحمیل میکند. نود و پنج درصد محصولات کشاورزی ایران بدون هیچ گونه پایش و ارزیابی از سرِ زمین کشاورزی بر سر سفره مردم می‌نشیند. طی چند ماه گذشته گزارش‌های پیونددار با برگشت فراوردههای صادراتی بخش کشاورزی، مردم را در مورد ایمنی محصولات کشاورزی در بخش سموم و کودشیمیایی حساس کرد و کارگزاران این بخش نیز با فرافکنی در این باره خود را پاسخگو ندانستند. رخدادی که پیامد آن بدگمانی مردم و از دست دادن بازارهای صادراتی و بدنامسازی کشور است. نوشتار پیش رو بر آن است که زمینه‌ها و پیامدهای تهدید ایمنی غذایی در کشور را بررسی و واکاوی کند.
◄ انتخابات پارلمانی عراق و تشکیل دولت جدید؛ تداوم یا تغییر؟/ طیبه خطیبی
انتخابات پارلمانی عراق که در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ برگزار شد با کاهش آرای گروه‌های شیعی نزدیک به ایران و پیشتازی جریان صدر همراه بود. برگزاری زودهنگام این انتخابات و نتایج آن تا حد زیادی متأثر از اعتراضات سال ۲۰۱۹ بود. آیا کاهش آرای این گروه‌ها به معنی کاهش اثرگذاری آنان در عرصه سیاسی و کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق نیز هست؟ به نظر میرسد در بلندمدت موفقیت و پایداری هر جریان سیاسی در عراق به نسبتش با مطالبات اکثریت مردم عراق و کارآمدی آن جریان در تحقق این مطالبات بستگی خواهد داشت.
◄ نگاه دیگران: ایران در آستانه سال ۲۰۲۲ و نگاه اندیشکدههای خارجی/ امین پرتو
تأثیر متغیر وضعیت اقتصادی و معیشتی بر ناآرامی و اعتراضات داخلی در ایران مدتها است که مورد توجه اندیشکدههای مختلف قرار دارد. تحلیل نسبت میان این دو متغیر و پیش‌بینی روند آتی تحولات هر دو حوزه اقتصاد و ثبات داخلی در ایران، محل بحث اندیشکدههای مختلف قرار دارد و در آستانه ورود به سال ۲۰۲۲ و برای پیش‌بینی سال جدید میلادی، مورد توجه واقع شده است. همین‌طور چهار سال پس از ناآرامیهای سال ۱۳۹۶ در حوزه زنان، وضعیت این اعتراضات هم مورد توجه این اندیشکدهها قرار گرفته است. در این شماره به بررسی دو مورد از این تحلیلها خواهیم پرداخت.
◄ نگاه دیگران: معنا و مفهوم پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای/ بخشعلی بایراملو
سازمان همکاری شانگهای در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ پیشنهاد عضویت ایران به‌عنوان عضو اصلی را به تصویب رساند. این سازمان که با عضویت ۵ کشور در سال ۱۹۹۶ شکل گرفت، امروزه تعداد اعضای آن به ۱۸ عضو رسیده است. سازمان همکاری شانگهای نه‌تنها بر اساس روندهای بین‌المللی گسترش یافته بلکه مطابق با نیازها به گسترش اعضا ادامه می‌دهد. با عضویت جمهوری اسلامی، سازمان همکاری شانگهای کشور بزرگی از جهان اسلام را به عضویت پذیرفته که می‌تواند سود و منافع سرشاری برای دو طرف داشته باشد.
◄ کتاب ماه: جهان از نگاه چین/ مهدی شاپوری
رشد اقتصادی پرشتاب چین در چهار دهۀ گذشته، به بحثها در مورد پیامدهای راهبردی خیزش این قدرت نوظهور برای نظم بین‌المللی دامن زده است. به‌موازات رشد اقتصادی و تغییر چهرۀ چین از کشوری فقیر و عقبمانده به کشوری که شتابان در مسیر توسعه حرکت میکند، جهان شاهد افزایش روزافزون قدرت نظامی این کشور و گامهای آرام آن در راستای قدرتافکنی در سطح منطقهای و جهانی است؛ به‌طوری‌که آمریکا به‌عنوان ابرقدرت نظام بین‌الملل بعد از جنگ سرد، احساس خطر کرده و به چین به‌عنوان چالش اصلی پیش روی خود مینگرد. چند سالی است که مهار چین به دغدغۀ اصلی سیاستمداران آمریکایی از هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه تبدیل شده است. در کتاب «جهان از نگاه چین» نویسنده (فو یینگ) که دیپلماتی باتجربه و متخصص در رشته روابط بین‌الملل است و در سمتهایی مانند سفیر چین در فیلیپین، استرالیا و بریتانیا، معاون وزیر امور خارجه چین و رئیس کمیتۀ امور خارجی کنگرۀ ملی خلق چین فعالیت کرده، تلاش میکند نگاه چین به نظم بین‌المللی را تبیین کند.
