ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۱۶ – آذر ۱۴۰۰
در شماره ۱۱۶ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄ گفتمان «هویتمبنا»: مبنای حکمرانی امنیتی خوب در جمهوری اسلامی ایران/ فرزاد پورسعید
در این مقاله به این گزاره کلیدی میپردازیم که از میان چهار گفتمان «هویتمبنا»، «پیشرفتمبنا»، «قدرتمبنا» و «امنیتمبنا»، در چارچوب حکمرانی امنیتی در فضای مناسبات و کشمکش گفتمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مبنایی و محوری مناسب برای جمهوری اسلامی ایران، گفتمان «هویتمبنا» یا هویتپایه است. به بیان دیگر، حکمرانی امنیتی خوب در جمهوری اسلامی ایران، در پرتو تکوین هویت و هویتباوری ممکن می‌شود و این نوع حکمرانی است که می‌تواند بیشینه امنیت را در جمهوری اسلامی ایران با کمینه هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب به ارمغان آورد. خرید و دانلود این مقاله
◄ حکمرانی اقتصادی در ایران و مسئله بازتولید نابرابری/ عبداله قنبرلو
در ماه‌های اخیر به‌تبع شروع به کار دولت سیزدهم مجدداً موضوع ضرورت توجه به عدالت اقتصادی و رسیدگی به نیازهای معیشتی و رفاهی مردم مورد تأکید قرار گرفته است. مدتی است امواج تورمی جدیدی در بخش کالاهای اساسی و مواد غذایی شکل گرفته و مستقیماً معیشت شهروندان را هدف قرار داده است. طبق گزارش‌های مختلفی که از وضعیت رفاهی کشور ارائه شده، جمعیت فقیر جامعه رو به افزایش است و به‌موازات آن بر شدت نابرابری نیز افزوده می‌شود. ادامه این روند می‌تواند آثار اجتماعی، سیاسی، و امنیتی مخربی برای کشور به جا بگذارد.
◄ پیامدهای حقوقی و اقتصادی پیوستن ایران به توافق‌نامه پاریس/ حسن صدرانیا
این گزارش تلاش دارد با بررسی مفاد توافق‌نامه پاریس، پیامدهای حقوقی و اقتصادی الحاق ایران به این کنوانسیون را مورد ارزیابی قرار دهد. ایده اصلی گزارش این است که با توجه به شرایط اقتصادی کشور از جمله تحریم¬هایی که علیه ایران وجود دارد، لازم است فارغ از رویکردهای سیاسی، این توافق‌نامه از منظر ملی موردبررسی قرار گرفته و با آینده‌نگری وضعیت‌های احتمالی پیش رو ترسیم و سپس تصمیم مقتضی اتخاذ گردد.
◄ توانش‌های جغرافیایی و گنجایش جمعیت‌پذیری ایران/ مراد کاویانی راد
بُن‌مایه‌های امنیت و قدرت کشورها بر کمیت و کیفیت جمعیت و ظرفیت‌های جغرافیایی پذیرای آن جمعیت استوار است. طی چند دهه گذشته شیب نرخ رشد جمعیت در ایران روندی کاهنده پیموده به‌گونه‌ای که طی کمتر از سه دهه آینده، روند افزایش جمعیت از حرکت بازخواهد ایستاد. این در حالی است که دست‌کم طی یک دهه گذشته بارها بر مسئله جمعیت و فرزندآوری پافشاری شده و در برنامه‌های ملی نیز گنجانده شده است. آنچه در این میان کمتر در کانون نگرش برنامه‌ریزان قرار داشته است سازگاری و هماهنگی این سیاست‌ها با توانش‌ها و ظرفیت‌های جغرافیایی و سرزمینی کشور بوده است. نوشتار پیش رو بر آن است که توانش‌های جغرافیایی را در پیوند با گنجایش جمعیت‌پذیری کشور بررسی و واکاوی کند.
◄ حمایت از خانواده و جوانی جمعیت: بایسته‌ها و چالش‌ها/ سعید صادقی جقه
علیرغم تحولات گسترده در زمینههای فناوری، میزان جمعیت کماکان ازجمله مهم‌ترین مؤلفه‌های قدرت ملی به شمار می‌ر‌ود. بااینکه ایران از جمعیت مناسبی برخوردار است، اما در سال‌های اخیر، رسیدن نرخ رشد جمعیت در ایران به کمتر از نرخ جانشینی، نگرانی‌هایی را نسبت به سالخوردگی جمعیت در آینده نزدیک برانگیخته است. تدوین و ابلاغ سند «سیاست‌های کلی جمعیت» از سوی مقام معظم رهبری و نیز تصویب و ابلاغ قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» پاسخهایی به این نگرانی بودهاند. نوشتار حاضر پس از تأملی مختصر در زمینه نگرانیهای جمعیتی، چالش‌های اجرای قانون ابلاغی جمعیت را بررسی کرده و توصیههایی برای مواجهه مناسب با معضل کاهش نرخ رشد جمعیت ارائه کرده است.
◄ بایسته‌های سیاستگذاری در باب حجاب در جمهوری اسلامی ایران/ علی مرندی
حجاب در اسلام به‌عنوان یک واجب شرعی مطرح می‌شود اما در دیگر سو تبدیل حجاب از واجب شرعی به قانون لازم‌الاجرا به چالشی برای بخشی‌هایی از جامعه ایران تبدیل شده است. این نوشتار پس از بررسی حجاب به‌عنوان یک واجب شرعی در پی پاسخ به این پرسش است که آیا اساساً حکومت مجاز است در پوشش مردم اجبار قانونی اعمال کند؟ و آیا این مسئله دخالت در حریم خصوصی افراد و خلاف تساهل نیست؟ پس از پاسخ به این سؤال این نوشتار به پی‌جویی سیاستگذاری در باب حجاب و پوشش در ایران می‌ر‌ود و در این راستا بایسته‌هایی را مطرح می‌سازد.
◄ رسانه ملی: مسائل و راهبردها/ سیدمسعود موسوی
سازمان صداوسیما در برهه کنونی با مسائل و چالش‌های عدیدهای روبه‌روست که بخشی از آن ناشی از نوع سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات ساختار مدیریتی آن است و بخشی از آن نیز ناشی از تحولات خیرهکنندهای است که در عرصه رسانه و فضای مجازی اتفاق افتاده است. با تغییر ریاست سازمان صداوسیما می‌توان امیدوار بود که بخشی از مسائل رسانه ملی در دوره جدید برطرف شود. در این راستا در مقاله حاضر ضمن پرداختن به مهم‌ترین چالش‌های سازمان صداوسیما، راهکارهایی برای حل این مسائل ارائه شده است.
◄ دعاوی بین‌المللی علیه ایران: سایه تحریم بر کارآمدی حقوقی/ حسن عالی‌پور
یکی از پیامدهای تحریم فراگیر آمریکا علیه ایران، طرح رو به افزایش دعاوی بین‌المللی علیه ایران است. تحریم به وضعیت عدم همکاری دوسویه دامن زده که از یک سو کشورهای گوناگون و نهادهای بین‌المللی همکاری بایسته با ایران ندارند و از وضعیت ایران بهره برده، علیه آن موضع‌گیری می‌کنند و از سوی دیگر ایران نیز به جهت عدم ثبات و پیش‌بینی‌پذیری روابطش با دیگر کشورها، گاه از انجام تعهد سرباز می‌زند و رویکرد انزواجویانه و گاهی تلافی‌جویانه (به‌ویژه جایی که طرف مقابل با تحریم‌های آمریکا همکاری می‌کند) را دنبال می‌کند. کم تعاملی میان ایران و دیگر کشورها و نهادها، فرصت‌های چانه‌زنی و راهبردگرایی را از ایران ستانده و درنهایت دعاوی حقوقی به زیان ایران تمام می‌شود. در این گزارش به برخی از پرونده‌های طرح شده یا در شرف طرح علیه ایران اشاره می‌شود تا از رهگذار آن‌ها، چالش‌ها و راهبردهای حقوقی ایران در دعاوی بین‌المللی ارزیابی شود.
◄ نظام بین‌الملل و حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران/ مهدی شاپوری
تأثیرگذاری نظام بین‌الملل بر حکمرانی امنیت ملی، موضوعی است که به نظر میرسد کمتر در مباحث مربوط به حکمرانی به آن پرداخته شده است. این در حالی است که نظام بین‌الملل یکی از متغیرهای اصلی شکلدهنده به کنش و رفتارهای دولتهاست. ضمن اینکه در عصر جهانیشدن و افزایش وابستگی میان دولت‌ها، تأثیرگذاری نظام بین‌الملل بر حکمرانی امنیت ملی بیشتر نیز شده است. در این نوشتار، به چگونگی این تأثیرگذاری، با نگاه به ایران، پرداخته می‌شود. خرید رایگان و دانلود این مقاله
◄ دور جدید مذاکرات برجامی: الزامات و راهکارهای پیشنهادی/ یاسر نورعلی‌وند
دور جدید مذاکرات برجامی در حالی قرار است هشتم آذرماه در وین آغاز شود که به سبب تغییر دولت‌ها در هر دو سوی میز مذاکره، فضا، سیاست‌ها و رویکردهای جدیدی بر آن حاکم شده است. از این رو گزارش حاضر، ضمن بررسی سیاست‌ها و رویکردهای دو طرف، به الزامات و راهکارهایی پرداخته است که به پیشبرد موفقیت‌آمیز دستورکار تیم مذاکراتی کشور کمک می‌کند. خرید و دانلود این مقاله
نگاه دیگران
◄ اصول و محورهای رویکرد امنیتی اعتماد صفر/سی. جی. هاگی/ ترجمه قاسم ترابی
با فرو رفتن بیشتر ما در عصر اطلاعات، اهمیت امنیت سایبری به مثابه یکی از وجوه بنیادین امنیت ملی همچنان در حال افزایش است. همهگیری کوید-۱۹ از طریق گسترش دورکاری، تجارت الکترونیکی و استفاده از بسترهای آنلاین تهدیدهای سایبری را بیش از پیش افزایش داد. این مقاله مدل اعتماد صفر را به مثابه یکی از مدل‌های تأمین و ارتقای امنیت سایبری بررسی می‌کند و نشان خواهد داد چگونه اعتماد صفر می‌تواند به محافظت از شبکه‌های شرکت‌ها و کشورها کمک کند.
◄ جمهوری اسلامی ایران و سیاست همسایگی در نگاه اندیشکدههای خارجی/ امین پرتو
در چند ماه گذشته و در دولت جدید، تلاش برای بهبود روابط خارجی میان ایران و همسایگانش شدت گرفته است. روابط برخی از این همسایگان (مانند عربستان) با ایران قطع است و جنگی نیابتی میان آنان با ایران در جریان است. ایران همچنین در چند ماه گذشته روابطی پرتشنج با جمهوری آذربایجان داشته است. وضعیت داخلی عراق با شکست نیروهای سیاسی محور مقاومت در انتخابات پارلمانی به‌کلی به‌هم‌ریخته است. آن بخش از حشدالشعبی که نزدیک به ایران و موسوم به حشد ولایی است به نتایج انتخابات معترض است و آن را توطئه بزرگ تقلب مینامد. در ادامه جان به دربردن نخست‌وزیر عراق از یک ترور با پهپادهای انتحاری، وضعیت را هر چه بیشتر برای روابط خارجی ایران پیچیده ساخته است.
کتاب ماه
◄ کهکشان اینترنت: تأملاتی در باب اینترنت، کسب و کار و جامعه/ مانوئل کاستلز/ معرفی: مجتبی قلی‌پور
کهکشان اینترنت جدیدترین کتاب کاستلز است که آبان ماه ۱۴۰۰ با ترجمه دکتر حیدر شهریاری از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی منتشر شده است. نسخه انگلیسی کتاب را سال ۲۰۰۱ انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر کرده است. با گذشت حدود بیست سال از انتشار کتاب، کهکشان اینترنت همچنان یکی از پرارجاع‌ترین و زنده‌ترین آثار کاستلز است به‌نحوی‌که ترجمه آلمانی کتاب هم چندی پیش تقریباً هم‌زمان با ترجمه فارسی آن منتشر شد. کهکشان اینترنت مبدأ، منطق، ساختار و تکامل اینترنت و بنیادی‌ترین دگرگونی‌هایی که براثر ظهور و گسترش آن در جوامع ما رخ داده است را به تصویر می‌کشد و اگرچه نویسنده آن را کتابی «تحلیلی» و نه «سیاست‌گذارانه» و «مدیریتی» می‌خواند (ص ۲۲) اما گذشته از تحلیل‌های پرمغز علمی، همچون اغلب آثار کاستلز دارای ارزش و اهمیت راهبردی کم‌نظیری به‌ویژه برای کشوری چون ایران است که هنوز نتوانسته به الگوی حکمرانی مطلوب و منسجمی برای مواجهه با فناوری‌های اطلاعاتی-ارتباطی نوین و فضای مجازی دست یابد.
