ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۱۳ – شهریور ۱۴۰۰
در شماره ۱۱۳ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄ایران قوی و بایستههای حکمرانی اجتماعی/ سعید صادقی جقه
حوزه حکمرانی اجتماعی در ایران در سالها و دهههای اخیر با مسائل اجتماعی عدیدهای مواجه بوده که بنا به دلایل متعدد داخلی و خارجی، در وضعیت حلناشده باقی ماندهاند و اکنون جمهوری اسلامی ایران را با انبوهی از مسائل انباشته شده مواجه کردهاند. نرخ فزاینده بیکاری، نیازهای اجتماعی غیرقابل انکار و تقاضا برای خدمات عمومی، به طور مداوم شیوههای کنونی حکمرانی اجتماعی را با پرسشها و تردیدهایی مواجه کرده و آن را به چالش میکشند. تقارن آغاز سده جدید شمسی با شروع دوره جدیدی از ریاست جمهوری که با تحولات گفتمانی هم همراه شده، می‌تواند نقطه عطفی در تحولات حکمرانی اجتماعی باشد. نوشتار حاضر، با تأملی درباره حکمرانی اجتماعی و سیاست‌گذاری آغاز شده و با بررسی وضعیت و شاخصهای اجتماعی کشور، مسائل اصلی حکمرانی اجتماعی و سیاست‌گذاری اجتماعی در نظام جمهوری اسلامی را احصا کرده و توصیههایی سیاستی برای ارتقاء عملکرد این حوزه پیشنهاد میکند.
◄پیامدهای اجتماعی- روان‌شناختی پاندمی کرونا در ایران/ فرزاد پورسعید
یکی از پیامدهای مهم پاندمی کرونا، ابعاد اجتماعی و روان‌شناختی آن است که در صورت عدم مواجهه بهنگام و مناسب با آن، می‌تواند به پیامدهای راهبردی و امنیتی در سطح ملی تبدیل و حتی متوجه نظام سیاسی شود. از این رو، در مقاله حاضر به تبیین پیامدهای اجتماعی/ روان‌شناختی این پاندمی در جامعه ایرانی می‌پردازیم. در پاسخ به مسئله اصلی نوشتار، نوبسنده بر آن است که این پیامدها را به ترتیب در ابعاد اجتماعی و روان‌شناختی می‌توان با عناوین «مسئله انسجام و همبستگی اجتماعی» و «مسئله ناامنی هستی‌شناختی» مشخص کرد که البته در عمل قابل تفکیک از یکدیگر نیستند.
◄حاکمیت اصولگرایی و امنیت ملی؛ بایستگی راهبردی دگردیسی در روشهای سیاستورزی/ علیرضا رحیمی
در برهه کنونی از تاریخ جمهوری اسلامی، جریانهای اصولگرا با آزمونی بس دشوار روبهرو هستند. اینک نیروهای اصولگرای نزدیک به گرانیگاه بنیادی قدرت، فرمانروایی هر سه دستگاه اجرایی، قانونگذاری و قضایی را در دست دارند و هر گونه ناکامی آنان در آوردگاههای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، با ناکامی نظام سیاسی همسنگ خواهد بود؛ چراکه دیگر نمیتوان ناکامیها را با ناتوانی یا کژروی نیروهای لغزشیافته، غربگرا یا کوتهبین پیوند داد. نابسامانیهای توانفرسای اقتصادی و اجتماعی از یک سو و ناهمسویی بخشهای شایان نگرشی از نیروهای اجتماعی با حاکمان، از سوی دیگر، امنیت نظام سیاسی (و به پیروی از آن امنیت کشور) را به توانایی نیروهای اصولگرا در ساماندهی چالش‌های پیش روی کشور پیوند داده است. نوشتار پیش رو تلاش کرده افزون بر بازنمایی چالش‌های فراروی اصولگرایان در برهه کنونی، بایستگی راهبردی دگردیسی در روش سیاستورزی آنان را به نگرش درآورد.
◄تنش‌های هیدروپلیتیک حوضه‌های آبریز در ایران؛ زمینه‌ها، پیامدها و بایسته‌ها/ مراد کاویانی راد
ایران سرزمینی خشک و کم‌آب است. هر گونه سیاست‌گذاری و رویه‌گذاری توسعه‌محور باید با این واقعیت جغرافیایی هماهنگ باشد. داده‌ها گویای هستند که بارگذاری‌های محیطی معارض با ظرفیت محیطی حوضه‌های آبریز کشور به به تهیشدن آبخوان‌ها و فرونشست بیشتر دشتهای کشور و بحران کم‌آبی انجامیده، وضعیتی که با پیامدهای تغییر اقلیم، فزایندگی بیشتری یافته است. کارگزاران ملی و فروملی چاره را در انتقال «مازاد آب» حوضه‌های پیرامونی جسته‌اند. این در حالی است که اساساً در هیچ حوضه آبریزی مازاد آب وجود ندارد. وضعیتی که بازتاب‌های ناگواری در خاستگاه ارسال آب در پی داشته است. نوشتار پیش رو، بر آن است که زمینه‌های بحران آب در ایران و پیامدهای انتقال بین حوضه‌ای را واکاوی و راه‌کارهایی برای فراهم‌سازی آب آشامیدنی پایدار حوضه‌های آبریز کشور پیشنهاد کند.
◄چالش‌های امنیت غذایی کشور در سال ۱۴۰۰/ حسن صدرانیا
امنیت غذایی یکی از مهمترین وجوه امنیت ملی است که ناظر بر عرضه کافی و دسترسی مناسب خانواده به مواد غذایی است. بروز برخی کاستی‌ها در تأمین مواد غذایی از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون بیانگر آن است که علاوه بر افزایش قیمت عمده مواد غذایی، دسترسی خانواده‌ها برای تأمین مواد غذایی مورد نیاز با چالش‌های همراه بوده و نگرانی‌هایی را در حوزه امنیت غذایی کشور فراهم آورده است به گونه‌ای که مجلس شورای اسلامی نیز طرح تقویت امنیت غذایی کشور را در دستور کار قرار داده است. این گزارش تلاش دارد به صورت مختصر مهمترین چالش‌های پیش روی امنیت غذایی کشور در سال ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار دهد.
◄ورزش و امنیت ملی؛ با نگاهی به مسابقات المپیک ۲۰۲۰ توکیو/ سید مسعود موسوی
نظر به اثرات مختلفی که ورزش می‌تواند از منظر ایجابی و سلبی بر امنیت ملی کشور داشته باشد در مقاله حاضر با عطف توجه به نتایج حاصله در المپیک توکیو و مسائلی که در آوردگاه جهانی شاهد آن بودیم، تلاش شده مسائل و مشکلات مهم ورزش کشور مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و بر اساس آن‌ها راه‌کارهایی پیشنهاد شود.
◄راه‌های برون‌رفت از تقابل در مذاکرات هسته‌ای/ محمود یزدان فام
مذاکرات هسته‌ای وین به دلیل تغییر دولت در ایران متوقف شده است. کارگزاران و سیاست خارجی جدید با دولت قبل متفاوت است. مذاکرات هسته‌ای ممکن است به سمت متفاوتی پیش رود؟ وضعیت‌های گوناگونی برای مذاکرات هسته‌ای قابل تصور است. در این نوشته با اشاره به تحولات راهبردی در محیط داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، وضعیت‌های گوناگون احتمالی در مذاکرات هسته‌ای طرح و آثار و پیامدهای هرکدام از آن‌ها بررسی شده است تا تصمیم‌گیرندگان با آگاهی کامل نسبت به تحولات کنونی و چشم‌انداز آتی، انتخاب‌های واقع‌بینانه‌ای داشته باشند.
◄تقابل نظامی ایران و رژیم صهیونیستی: احتمالات و کیفیت/ امین پرتو
به دنبال وقوع حمله به کشتی مرسر استریت که در اجاره یک شرکت رژیم صهیونیستی بود و منتهی به کشته شدن دو خدمه بریتانیایی و رومانیایی آن شد، موجی از تهدید و لفاظی از سوی مقامات رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران درگرفت. این تهدیدها جملگی مبتنی بر حتمی‌بودن تلافی رژیم به صورت مضاعف علیه جمهوری اسلامی ایران بود. با این حال، حتی با وجود آنکه حزب الله لبنان اقدام به حمله راکتی علیه شهرکهای شمال رژیم صهیونیستی کرد و از غزه هم حمله راکتی علیه این رژیم صورت گرفت، پاسخ رژیم صهیونیستی محدود بود. با آنکه مشخص شد رژیم صهیونیستی از شدت‌یافتن درگیری اجتناب میکند، اما مسئله احتمال و کیفیت تقابل نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی موضوعی دارای اهمیت و شایسته بررسی است.
◄تحولات افغانستان: سناریوهای پیش رو و سیاست جمهوری اسلامی ایران/ طیبه واعظی
سقوط زنجیروار ولایتهای افغانستان و تصرف کابل به دست طالبان که در فاصله زمانی کوتاهی پس از خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان اتفاق افتاد، جامعه افغانستان و کشورهای ذینفع را در خصوص آینده تحولات افغانستان، از جمله مشی سیاسی طالبان در داخل، نوع نظام سیاسی و روابط خارجی این گروه دچار ابهام کرده است. در این میان، ایران به عنوان کشور همسایه که در معرض تهدیدات گوناگونی از جانب افغانستان تحت سلطه طالبان قرار دارد، برای تصمیمگیری در خصوص سیاست خارجی مناسب در قبال تحولات طالبان نیازمند طراحی سناریوهای محتمل و تعیین خط مشی مناسب در این خصوص است. در مقاله حاضر تلاش میشود ضمن تبیین تحولات افغانستان، سناریوهای احتمالی در خصوص حکومت آینده افغانستان و راه‌کارهای ایران بررسی شود.
◄رویکرد اروپا در دوره ریاست جمهوری حجتالاسلام رئیسی؛ تداوم یا تغییر؟/ یاسر نورعلی‌وند
مناسبات ایران با غرب همزمان با تغییر دولت در ایران بار دیگر در یک مقطع تحول‌ساز حساس قرار گرفته است. گزارش پیش رو با درک این اهمیت به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا رویکرد اتحادیه اروپا و سه قدرت بزرگ اروپایی با روی کار آمدن دولت جدید در ایران دستخوش تغییر و تحول خواهد شد یا خیر و در صورت پاسخ مثبت، این تغییر چه ویژگی‌ها و پیامدهایی خواهد داشت.
◄نفتالی بنت و دولت بایدن؛ راهبردهای پیشنهادی و بایستههای راهبردی ایران/ وحیده احمدی
نفتالی بنت نخستوزیر جدید رژیم صهیونیستی، به دعوت جو بایدن رئیسجمهور آمریکا به این کشور سفر کرد. موضوع ایران مهمترین محور گفتگوهای بنت با مقامات عالیرتبه آمریکا بود. تلاش برای همسوسازی مواضع و رویکردهای دولت بایدن به عنوان دولت دموکرات در آمریکا با راهبرد پیشنهادی بنت برای مقابله با ایران، مهمترین هدف نخستوزیر جدید این رژیم در این سفر قلمداد میشود. این نوشتار به راهبرد پیشنهادی دولت جدید صهیونیستی پرداخته و در نهایت به بایستههای راهبردی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با این راهبرد میپردازد.
◄نشست ماه: فرایندهای امنیت سایبری: موضوعات و تحلیل‌ها/ حیدرعلی بلوجی
عصر اطلاعات، شرایط جدیدی برای امنیت ملی کشورها به وجود آورده است. در واقع، از زمان ظهور اینترنت تا کنون، استفاده از آن صرفاً در راستای اهداف صلح‌جویانه نبوده و در عمل، تهدید به‌زور و حملات در فضای سایبری به طور مداوم افزایش یافته، به طوری که در حال حاضر فضای اینترنت مانند سرزمین، دریا، هوا و فضا به عرصه‌ای برای جنگ تبدیل شده و قابلیت ویران‌سازی امنیت ملی از طریق آن روز به روز در حال افزایش است. در نتیجه، امنیت و بازدارندگی سایبری به جنبه بسیار مهم امنیت ملی کشورها تبدیل شده و همگام با پیشرفت علم و تکنولوژی، بسیاری از زیرساخت‌های مهم کشورها با فضای سایبری گره خورده و به تبع آن سطح مخاطرات امنیتی مربوطه نیز افزایش پیدا کرده و برخی از کشورها را به اتخاذ امنیت سایبری سوق داده است.
◄نگاه دیگران: برآوردی چهارساله از دولت جدید در ایران از نگاه اندیشکدههای خارجی/ امین پرتو
شدت گرفتن مرگ و میر به سبب بیماری کرونا، تحولات افغانستان و سقوط حکومت وابسته به آمریکا در عرض چند روز و کلاف سردرگم مذاکرات هسته‌ای، موضوعات مورد توجه اندیشکدههای خارجی فعال در زمینه مسائل ایران بوده است. اما معدود اندیشکدههایی هم بوده‌اند که به تشکیل دولت توسط رئیس جمهور جدید در ایران توجه نشان داده و به تخمین و پیشبینی آینده کاری آن در چهار سال پیش رو پرداختهاند.
◄نگاه دیگران: ابعاد امنیتی اینترنت رفتار/ قاسم ترابی
اینترنت رفتار از آخرین دستآوردهای مبتنی بر هوش مصنوعی در فضای سایبر محسوب میشود. این فناوری به دولتها، سازمانها و شرکتها و اصولاً هر بازیگری که توان و سرمایه لازم را دارد، این اجازه و فرصت را میدهد که جامعه هدف خود را مورد رصد کامل و دقیق قرار دهد و حتی فراتر از این، جهت ذهنیت و رفتار کاربران را به مسیر دلخواه خود تغییر دهد. این مسیر دلخواه می‌تواند در حوزه تجاری، اقتصادی، مهندسی اجتماعی و فرهنگی و یا در سطحی بالاتر و مهمتر حوزه نظامی و امنیتی باشد.
◄نگاه دیگران: رویکرد مبتنی بر اعتماد صفر به امنیت سایبری/ قاسم ترابی
کارشناسان امنیتی دولتها و سازمانها برای کاهش این مشکل، ساختار امنیتی مبتنی بر اعتماد صفر را ضروری میدانند که توسط جان کیندرواج طراحی شده است. ساختار امنیتی مبتنی بر اعتماد صفر، برخلاف مدل مرسوم کشیدن دیوار بین منابع ایمن و غیرایمن، از قانونی برخوردار است که در آن تأکید میشود هرگز اعتماد نکن و همیشه بررسی کن و اینکه هر دو شبکه داخلی و خارجی ایمن نیستند.