بایگانی ماه خرداد, ۱۴۰۰

مجموعه حاضر، یازدهمین «سال‌نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» است که همانند شماره‌های گذشته، به برآورد تحولات راهبردی در محیط امنیت ملی جمهوری اسلامی در سال جاری (۱۳۹۹) و چشم‌‏انداز آن در سال آتی (۱۴۰۰) می‏‌پردازد. در ده شماره قبلی سال‏نمای امنیت ملی، دو سطح داخلی و خارجی امنیت ملی در کنار هم و در قالب یک جلد منتشر می‏‌شد. در این شماره به دلیل اضافه‏‌شدن مدخل‏‌های جدید و همچنین، تقاضای بخشی از مخاطبین سال‏نما، شورای تحریریه تصمیم گرفت آن را در دو مجلد جداگانه به تفکیک دو سطح داخلی و خارجی منتشر کند. در عین حال، این تفکیک شأن تحلیلی و پژوهشی دارد و صرفاً برای سهولت کار علمی و انتشاراتی انتخاب شده است و در عالم واقع نمی‌‎توان این دو سطح را از همدیگر جدا کرد و یا تأثیرات آن‏ها را بر یکدیگر نادیده گرفت.

پژوهشکده مطالعات راهبردی، براساس نتایج به‌‏دست‌‏آمده از مجموعه پژوهش‌‏های خود در سال ۱۳۹۹، بر آن است که «تقویت کارآمدی نظام» مسئله کلیدی کشورداری در آینده نزدیک است. این مسئله به تمام ظرفیت‏‌های قانونی، ساختاری، نهادی، مدیریتی و کارگزاری نظام وابسته است تا بتواند با تکیه بر امکانات و توانش‌‏های مادی و معنوی موجود در کشور مسائل و چالش‌‏های پیش رو را مدیریت کند. از این رو در جمع‏‌بندی کلی می‌‏توان گفت همانطور که دهه چهارم انقلاب دهه پیشرفت و عدالت نام گرفته بود، توصیه می‏‌شود دهه پنجم انقلاب دهه کارآمدی باشد. این یافته با مدل مفهومی محاسبه ضریب امنیت ملی نیز سازگاری دارد. همانطور که در مدل مذکور اشاره شد، ظرفیت‏‌های نظام سیاسی مهمترین نقش را در تأمین امنیت ملی داشته و بی‏‌تردید کارآمدی نهادهای اجرایی کشور در عمل به کارویژه‏‌های مورد انتظار، ظرفیت‏‌های راهبردی نظام را تقویت و از این طریق به بهبود و پایداری امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران کمک خواهد کرد.

تجربه یک دهه کارجمعی پژوهشکده مطالعات راهبردی در تولید سال‏نمای امنیت ملی نشان می‏‌د‌هد که نظام جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‏‌های بالقوه فراوانی در عرصه‏‌های گوناگون برخوردار است که استخراج و بهره‏‌برداری از آنها به دلیل غفلت از تقویت کارآمدی ساختارهای اداری کشور عملیاتی نشده است. پژوهشکده مطالعات راهبردی امیدوار است سال‏نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران درکنار دیگر محصولات راهبردی این مؤسسه و سایر مراکز تحقیقاتی کشور، بتواند با ارائه تصویری واقع‌بینانه از محیط امنیت ملی، به کاهش عدم قطعیت واحدهای تصمیم‌‏گیری نظام کمک کرده و از طریق بهبود کشورداری به تأمین پایدار امنیت ملی که همانا امنیت نظام جمهوری اسلامی، مردم و سرزمین کهن ایران است، یاری رساند. بی‌‏تردید در جهان امروز که عدم‏ قطعیت یکی از ویژگی‏‌های هستی‌‏شناختی آن است، اندیشکده‏‌ها و مراکز پژوهشی راهبردی درصورت توجه سیاست‏‌گذاران ارشد به کارکردهای آنها می‌‏توانند نقش شناختی ارزشمندی در فرایندهای سیاست‌‏گذاری ایفا کنند. محیط امنیت ملی کشور چه در عرصه داخلی و چه در عرصه پیرامونی به شدت درحال گذار و دگرگونی است و هدایت کشور در چنین شرایطی به دیده‏‌بانی مستمر ابعاد آشکار و پنهان محیط نیازمند است. دیده‌‏بانی ابعاد پنهان محیط امنیت ملی وظیفه ذاتی نهادهای اطلاعاتی کشور است که بی‌‏تردید نیازمند تقویت و توانمندسازی دوباره‌‏اند؛ اما دیده‌‏بانی روش‏مند جهان آشکار که مکمل پنهان‏‌پژوهی نظام‏‌مند نهادهای مذکور است، کارکرد اندیشکده‌‏های راهبردی است. از این رو به سیاست‏گذاران کشور توصیه می‏‌شود برای تضمین خردگرایی در سیاست‏‌ها و تصمیم‏‌های نظام، این دو بال آگاهی‏‌بخش در کشور را تقویت نمایند.

آنچه در سطح داخلی یازدهمین شماره از سالنمای امنیت ملی می‌خوانید(۸۷۲ صفحه رنگی):

آنچه در سطح خارجی یازدهمین شماره از سالنمای امنیت ملی می‌خوانید(۴۱۳ صفحه رنگی):

در شماره ۱۰۸-۱۰۹ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:

◄برآورد موانع و محدودودیت‌های تولید در کشور/ امید شریفی

در سال‏‌های گذشته تلاش‌‏های زیادی در جهت افزایش ظرفیت تولید در کشور صورت گرفته، اما به نظر می‏‌رسد وجود موانع و محدودیت‏‌های تولید در کشور سبب شده اهداف سیاست‏‌گذاران کلان کشور به طور کامل محقق نشود. موانع و محدودیت‏‌های پیش روی تولید در کشور ناشی از عواملی است که از مهم‌‏ترین آن‏ها می‌‏توان به محیط نامناسب کسب و کار، بوروکراسی در اعطای مجوز، وجود انحصار در برخی صنایع، بی‏‌ثباتی مقررات و قوانین و تصمیمات ناگهانی، عایدی بالای بخش‏‌های نامولد و رقیب تولید و مشکلات استیفای حقوق مالکیت و امنیت پائین سرمایه‏‌گذاری اشاره کرد.

◄جایگاه راهبردی مشارکت مردمی در انتخابات در گفتمان انقلاب اسلامی/ سید علی مرندی

جایگاه رأی مردم در «مشروعیت نظام سیاسی» و تقدم‌ «مشارکت حداکثری» بر «انتخاب اصلح»، از مسائل مورد بحث در جامعه امروز ایران است. نوشتار حاضر سعی نموده ضمن بررسی دیدگاه‌های مختلف در باب مسائل فوق نسبت آن با گفتمان انقلاب اسلامی را مشخص کند. برای این منظور ابتدا دو نظریه «نصب» و «انتخاب» در باب مشروعیت فقهی نظام سیاسی بیان شده و سپس جایگاه راهبردی مشارکت حداکثری و تقدم آن بر انتخاب اصلح و همبستگی مثبت آن با امنیت ملی، از نگاه رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه‌ای تبیین شده و در نهایت توصیه‌هایی راهبردی منطبق با این نگاه استخراج شده است. خرید این مقاله

◄نظام مسائل راهبردی کشور در سال ۱۴۰۰/ پژوهشکده مطالعات راهبردی

سیاست‏‌گذاری و برنامه‌‏ریزی برای اداره کشور بدون شناخت مسائلی که ممکن است آینده تصمیمات دولت‌مردان را تحت تأثیر قرار دهد، تحقق برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت را با چالش همراه می‌کند. از سوی دیگر، تهیه لیست بلندبالایی از مسائل و چالش‌ها نیز راه‌گشا نیست، مگر اینکه این مسائل ارزش‌‏گذاری شده و نوع هم‏‌کنشی آن‌ها نسبت به یکدیگر مشخص شود. از آنجا که مسائل پیش رو برای اداره کشور متنوع است، تحلیل آن نیازمند کارگروهی متشکل از جمعی از کارشناسان با حوزه‌های تخصصی مختلف است که در تهیه گزارش‏‌های راهبردی فعالیت داشته باشند و نگاه جامعی را به مسائل ایجاد کنند. از این رو، در تهیه این نوشتار جمعی از متخصصان از رشته‌های مختلف حضور داشته و به تحلیل موضوع پرداخته‌اند. نویسندگان این گزارش به خوانندگان آن و به خصوص سیاست‏گذاران توصیه می‌کنند قبل از مطالعه کتاب سا‏ل‏نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، به نتایج این پژوهش توجه و سپس با توجه به حوزه مسئولیتی که دارند، برای تکمیل مباحث به کتاب سال‏نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنند.

◄الزامات مدیریتی و راهبردی انتخابات خرداد ۱۴۰۰/ گروه مطالعات ایران

تا دو ماه دیگر، سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم‏زمان با ششمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا برگزار خواهد شد. هم‏زمانی این انتخابات با خیز چهارم کرونا در کشور، ملاحظات بهداشتی را نیز به سایر دغدغه‌‏های برگزارکنندگان این انتخابات افزوده است. در نوشتار حاضر پس از بررسی وضعیت افکار عمومی درباره انتخابات پیش رو، ضرورت‏‌های برگزاری انتخابات از منظر سیاسی مورد توجه قرار گرفته و الزامات برگزاری انتخابات در دوره شیوع کرونا بررسی شده است.

◄خیز چهارم کرونا؛ ضرورت بازبینی سیاست‌‏ها/ سعید صادقی جقه

روند ابتلا به بیماری کووید- ۱۹ در هفته‏‌های اخیر سیر صعودی گرفته و پایتخت و سراسر ایران را اسیر موج جدیدی از ابتلا کرده است. هم‏زمان، کاستی‏‌ها در تصویب و اعمال قرنطینه‏‌ها، بی‏‌توجهی به پروتکل‏‌های بهداشتی، چالش‏‌های ستادی و مدیریتی، دشواری در تأمین و توزیع سراسری واکسن کرونا، سردرگمی حاکمیتی درباره نحوه مداخله بخش خصوصی در واردات واکسن و … مدیریت بحران را بغرنج‌‏تر کرده که می‏‌تواند پیامدهای سهمگینی در حوزه‌‏های سلامت، سیاست و امنیت به جا بگذارد. نوشتار حاضر با تأمل در چالش‏‌های مذکور، توصیه‏‌هایی برای مواجهه مناسب‏‌تر با این بحران پیشنهاد می‏‌کند.

◄سناریوهای محتمل برای بروز شورش و اعتراض اجتماعی/ سید مسعود موسوی

رصد وضعیت جامعه از منظر احتمال وقوع شورش و ناامنی یکی از کارکردهای مهم نهادهای مطالعاتی مرتبط با امنیت ملی است. سال ۱۴۰۰ از منظر احتمال وقوع اعتراضات و ناامنی‎‌های اجتماعی وضعیت خاصی دارد. در این گزارش با بررسی محرک‏‌ها و پیش‌ران‎‌های مؤثر بر وقوع اعتراضات اجتماعی در سال ۱۴۰۰، سناریوهای محتمل مورد بررسی قرار گرفته است.

◄ظهور اینترنت ماهواره‌ای و گزینه‌های راهبردی پیش رو/ مجتبی قلی‌پور

با پیشرفت سریع پروژۀ اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس‌ایکس آمریکا، مباحث مربوط به ورود اینترنت ماهواره‌ای به ایران نیز رونقی فزاینده‌ گرفته است. از اواخر سال ۱۳۹۹ برخی از مسئولان کشور به اظهار نظرهای پراکنده در این مورد پرداختند و مجلس شورای اسلامی در اسفند همین سال در جریان تصویب لایجۀ بودجۀ ۱۴۰۰ کشور حتی برای «رقابت و مقابله با تهدیدات اینترنت ماهواره‌ای» اعتبار اختصاص داد. در این نوشتار نقدی بر رویکردهای پیشین حکم‏رانی فناوری‌های نوظهور اطلاعاتی- ارتباطی در ایران طرح  و با استناد به آن تجارب توصیه‌هایی برای مواجهۀ کارآمدتر با پدیدۀ اینترنت ماهواره‌ای مطرح می‌شود.

◄خشونت در جامعه ایرانی و الزامات آن در حکم‌رانی امنیت ملی/ وحیده احمدی

کاهش آستانه تحمل و تاب‏آوری در جامعه و در پی آن بروز خشونت‏های کلامی و فیزیکی از موضوعاتی است که به صورت روزافزونی توجه کارشناسان و متخصصان این حوزه را جلب کرده است. در این میان، سیر وقوع خشونت‏‌های مخرب در قالب نزاع‏‌ها و قتل‏‌های خانوادگی و غیر آن که پیامدهای جبران‏‌ناپذیری را موجب می‌‏شود، لزوم توجه به مقوله افزایش خشونت و انباشت خشم کنترل‏‌نشده در جامعه ایرانی را مضاعف کرده است. این نوشتار با تمرکز بر رویدادهای خشونت‏‌محوری که در ماه‌‏های اخیر روی داده، تلاش می‏‌کند عوامل و زمینه‌‏های خشونت‏‌های مخرب را به بحث گذاشته و به یکی از ابعاد مهم این خشونت‏‌ها یعنی استفاده از سلاح گرم که کاربرد آن در نزاع‏‌های مرگبار به صورت محسوسی افزایش داشته است، بپردازد.

◄ضرورت راهبردی توسعه روش‌های کشاورزی حفاظتی/ نسرین محمدی اسدی/ مریم پوربیگ/ علیرضا رحیمی

شرایط ویژه کشور هم به لحاظ وضعیت زیست‌محیطی و اقتصادی (کمبود منابع آبی، فرسایش خاک و غیره) و هم با نگرش به اوضاع سیاسی و بین‏المللی (شرایط تحریمی) به توسعه کشاورزی حفاظتی سرشتی راهبردی بخشیده است. حفظ و بهبود منابع طبیعی پایه؛ تحقق پایداری تولید؛ دستیابی به امنیت غذایی؛ تولید اقتصادی با افزایش بهره‌وری از نهاده‌های تولید و کاهش مصرف سوخت، آب و کار کارگری؛ بهبود درآمدهای کشاورزان و چشم‌انداز بهتر برای جوامع روستایی و کاهش یا توقف مهاجرت، از جمله اهداف راهبردی کشاورزی حفاظتی هستند.

◄گریزناپذیری هم‌تکمیلی ژئوپلیتیک در مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان/ مراد کاویانی راد

افغانستان کشوری کوهستانی است که بیشتر رودهای آن رو به کشورهای همسایه دارند و به این کشور موقعیت هیدروهژمون بخشیده‌اند. از زمان سرنگونی طالبان تا کنون، بازتاب راهبرد سدسازی افغانستان در مهار این رودها به کاهش آب ورودی به کشورهای پیرامونی، به‌ ویژه در مناطق خاوری و شمال خاوری کشورمان انجامیده است. در این میان، سخنان رئیس جمهور این کشور در گشایش بند کمال‌خان در نزدیکی مرز ایران دربرگیرنده سویه‌ها و سوگیری‌هایی بود که با نگرش به پیشینه مناسبات هیدروپلیتیک این کشور بازتاب بدبینانه‎ای در ایران یافت. با نگرش به موقعیت جغرافیایی و خُشکی‌بَستی افغانستان، کشورمان موقعیت و زیرساخت‌هایی دارد که می‌تواند به ثبات و توسعه این کشور کمک کنند. نوشتار پیشِ رو، بر آن است که زمینه‌های همگرایی دو کشور بر بنیاد اصل هم‌تکمیلی ژئوپلیتیک را واکاوی کند.

◄تغییر و تداوم سیاست خارجی در سال انتخابات/ محمود یزدان‌فام

انتخابات موجب تغییر دولت‌ها و کارگزاران سیاست خارجی است. تداوم سیاست خارجی نمادی از پایایی و دوام دولت ملی در جامعه بین‌المللی است که یکی از ویژگی اصلی دولت‌های ملی است. تغییر می‌تواند موجب اصلاح رویه‌های پرهزینه و رسیدن به سیاست خارجی مؤثرتر و مفیدتر شود. در این گزارش تغییر و تداوم در سیاست خارجی در سال انتخابات بررسی و به این پرسش‌ها پاسخ داده می‌شود که چه حوزه‌ای باید تغییر یابد و چه حوزه‌ای تداوم؟ هر کدام از آن‌ها به پیامدهایی دارند؟ خرید این مقاله

◄مذاکرات برجامی ۱۴۰۰؛ الزامات و چالش‌های پیش رو/ یاسر نورعلی‌وند

گفتگوها و مذاکرات جدید در زمینه احیای برجام از ابتدای سال ۱۴۰۰ میان طرفین در وین آغاز شده است. همانگونه که دو طرف اصلی برجام یعنی ایران و آمریکا تأکید کرده‌اند، مسیر پیش رو حاوی مذاکراتی سخت و پیچیده خواهد بود. از این رو گزارش حاضر به بررسی این موضوع اختصاص داده شده است که تیم مذاکره‌کننده کشور برای پیشبرد موفقیت‌آمیز مذاکرات جدید چه الزاماتی را می‌باید در نظر بگیرد و این مذاکرات با چه چالش‌هایی مواجه است.

◄الزامات و زمینه‏های دیپلماسی همسایگی و منطقه‏ای/ مهدی شاپوری

افزایش چالش‌‏ها و تنش‏‌ها در روابط ایران با همسایگان در طول دو دهۀ گذشته و شکل‏‌گیری تهدیدهای جدی‌‏تر و بیشتری علیه منافع و امنیت ملی کشورمان در محیط همسایگی و منطقه‌‏ای، نشان از وجود کاستی‏‌هایی در دیپلماسی همسایگی و منطقه‏‌ای و ضرورت تلاش برای تغییر وضعیت موجود دارد. برای این منظور، به نظر می‌‏رسد انسجام بیشتر در سیاست خارجی و کوشش برای اعتمادسازی بر مبنای سطح بالاتری از عمل‏گرایی و نگاه توسعه‏‌محور در سیاست خارجی، نیاز امروز دیپلماسی ایران در محیط همسایگی و منطقه‌‏ای است. نگاه جامع‌‏تر به دیپلماسی به‏ عنوان یکی از ابزارهای مهم سیاست خارجی، مشارکت در رژیم‏‌ها و نهادهای منطقه‏‌ای موجود یا تلاش برای ایجاد رژیم‏‌ها و نهادهای جدید با حضور همسایگان و برداشتن موانع و محدودیت‏‌های جهانی نقش‌‏آفرینی ایران در سیاست خارجی (که مهم‏ترین آن‌ها، فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکاست) از جمله پیش‏‌نیازهای دیپلماسی موفق همسایگی و منطقه‌‏ای هستند.

◄امضای توافق‌نامه مشارکت راهبردی ایران و چین/ امین پرتو

در جریان سفر وزیر خارجه چین به ایران، توافق‌نامه مشارکت راهبردی ایران و چین موسوم به توافق ۲۵ساله امضا شد. امضای این سند همکاری که محتوایش تا حد زیادی پنهان و محرمانه باقی مانده، گمانه‌‏زنی‏‌ها و تحلیل‏‌های بسیاری را در میان اندیشکده‌‏های مطالعات راهبردی خارجی برانگیخت. این تحلیل‏‌ها را می‏‌توان ذیل دو گروه اصلی جمع‏‌بندی کرد: تحلیل‏‌هایی که این توافق را دست کم تا میان‌مدت، بدون تأثیر و بدون اهمیت می‏‌دانند و تحلیل‏‌هایی که آن را خطری بسیار بزرگ برای رقبا و دشمنان ایران تلقی می‌‏کنند.

◄ابعاد امنیتی سرویس اینترنت ماهواره‏ای/ قاسم ترابی

یکی از مهم‏ترین مسائل و دغدغه‏‌های سایبری کشور، موضوع عملیاتی‏‌شدن اینترنت ماهواره‌‏ای طی ما‌ه‏ها و سال‏‌های آینده است که به‏ نظر می‏‌رسد در سیاست‏‌های سایبری کشور به ‌ویژه در بحث شبکه ملی اطلاعات چندان توجهی به آن نشده است.  با توجه به این شرایط و برای آشنایی با نوع نگاه دیگران، به ‏ویژه کارشناسان آمریکایی مؤسسه رند، نسبت به این فناوری جدید، ترجمه مقاله حاضر در اولویت قرار گرفت.

◄انتخابات ریاست جمهوری ایران در نگاه اندیشکده‏های خارجی/ امین پرتو

کمتر از دو ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری در ایران، اندیشکده‏‌های خارجی وسیعاً به تحلیل و پیش‌بینی نتیجه این انتخابات مشغول هستند. دو خط اصلی در تحلیل این اندیشکده‏‌ها در تضاد کامل با یکدیگر قرار دارند. در حالی که یک گروه باوری به اهمیت نتیجه انتخابات در تعیین رفتارهای اصلی جمهوری اسلامی ایران ندارند، برخی معتقدند نتیجه آن در جهت‌گیری‏‌های آتی نظام سیاسی در مورد مسئله هسته‌‏ای و سایر مسائل مؤثر است.

خرید مستقیم ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی شماره ۱۰۸-۱۰۹