مسئله‌شناسی پیشرفت و امنیت در استان آذربایجان‌شرقی

اهداف اجرای پروژه

مهم‌ترین اهداف اصلی پژوهش را در این محورها می‎توان مفهوم‌‎بندی نمود:

• کشف و شناسایی مهم‌ترین مسائل پیشرفت و امنیت استان آذربایجان‌شرقی
• تبیین علل اصلی یا عوامل مؤثر بر تکوین و پدیداری مسائل و چالش‎‌های توسعه‌‎ای و امنیتی استان
• ارزیابی موانع و پیامدهای عدم حل این مسائل در بلندمدت
• ارائه سیاست‎ها و توصیه‎‌های راهبردی جهت کمک به حل مسائل استان.

بیان مسئله

یکی از اهداف مهم نظام سیاست‌گذاری در ایران، دستیابی به توازن و تعادل منطقه‌‎ای و کاهش نابرابری‎‌های زیرساختی و تعدیل شکاف‎‌های ساختاری و سرزمینی در میان استان‎‌های مرکزی و پیرامونی بوده است. برنامه‎‌های بلندمدت اقتصادی در ایران در چند دهه گذشته هرچند در سطح ملی با دستاوردهای معینی مانند توسعه زیرساخت‌‎ها و رشد تولید ناخالص ملی همراه بوده است، ولی الگوی رشد و توسعه ملی که مبتنی بر اقتصاد نفتی و نظام مدیریت متمرکز بوده، به زمین‌ه‎ای برای رشد نامتوازن و در مجموع بسترساز ظهور عدم تعادل در میان استان‎‌های کشور تبدیل شده است. در یک رویکرد بلندمدت، چنین الگویی از توسعه علاوه بر این که به لحاظ مدیریت بهینه منابع و توان بهره‎‌گیری از ظرفیت‎‌های محلی- منطقه‌‎ای بسیار ناکارآمد است، چالش‌‎های ساختاری و آسیب‎‌های کلان ناشی از آن، محرک پیامدهای امنیتی دامنه‎‌داری برای دولت‌ها به‌ویژه در استان‎‌های محروم و مرزی بوده و در برخی مقاطع تاریخی، به زمین‌ه‎ای برای برخی ناامنی‎‌ها و بی‌‏ثباتی‎‌ها و تعمیق شکاف‌‎ها در این مناطق تبدیل شده است.
استان آذربایجان‌شرقی بنا به ملاحظات راهبردی مانند ویژگی‌های جغرافیای امنیتی ـ ژئوپلیتیکی، موقعیت خاص ارتباطی با اوراسیا، ویژگی‌های متمایز هویتی- فرهنگی، مؤلفه‎‌های سیاسی- امنیتی، پیشینه خاص تاریخی در تحولات مشروطه و انقلاب اسلامی، مختصات اقلیمی و جغرافیایی ویژه و زیرساخت‎‌های ارتباطی و صنعتی جایگاه خاصی در سطح سیاست‌گذاری کشوری دارد. بر این مبنا، این استان از توانمندی‌‎ها و پتانسیل‌های غنی بالفعل و فرصت‎‌های بالقوه زیادی برای تبدیل شدن به موتور پیشرفت منطقه آذربایجان و شمال غرب کشور و امنیت بخشی در سطح ملی برخورد است. با وجود این مختصات، در چند دهه گذشته فقدان الگوی کارآمد نظام مدیریت منطقه‌‎ای و بی‌توجهی به الزامات، منابع و رویکرد علمی در فرایندهای پیشبرد توسعه منطقه‎‌ای و نیز رویکردهای سیاسی- امنیتی کلیشه‌ای موجب ناتوانی نظام مدیریت استانی در بهره‌گیری از این توانمندی‎‌ها و حل مسائل مبتلابه مردم منطقه شده است. طبعاً این وضعیت، هم موجب عدم پیشرفت شایسته و مطلوب استان در حوزه سرمایه‎‌گذاری‎‌های زیرساختی نسبت به دیگر استان‎های هم سطح مانند خراسان رضوی یا اصفهان و هم زمینه عدم تعادل و توازن توسعه در درون استان و بین شهرستان‎‌ها شده است. پدیداری برخی مسائل امنیتی مانند اعتراضات و پدیداری برخی زمینه‌‎های واگرایی سیاسی و اجتماعی، آسیب‎‌های اجتماعی و عقب‌‏ماندگی زیرساخت‎‌های حیاتی در سطح استان را می‎‌توان نتیجه روندهای مذکور گذشته دانست و طبعاً سرریز برخی از این چالش‌ها مانند بحران زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی و مهاجرت ناشی از بیکاری به سمت دیگر استان‎‌ها و به‌ویژه مناطق مرکزی کشور در چند دهه اخیر مشهود است. بر این اساس شناخت و تحلیل سیستمی و معرفی نظام مسائل استان، فهم علل ساختاری شکل‎‌گیری و پیامدهای آنها ضرورتی بنیادین برای حل مسائل در سطح ملی و منطقه‎‌ای است.