ماهنگار دیدهبان امنیت ملی شماره ۱۵۲- آذر ۱۴۰۳

در شماره ۱۵۲ ماهنگار دیدهبان امنیت ملی میخوانید:
برآمدن الگوی محلی تروریسم و مخاطرات آن برای جمهوری اسلامی/ فرزاد پورسعید
در این گزارش، نشان میدهیم که محیط امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران، در شرایط کنونی، با مخاطره نوینی روبهروست که ناشی از الگوی نوین کنشگری منطقهای گروههای افراطی و تروریستی است. این الگو را در نسبت با الگوهای پیشین، الگوی محلی مینامیم و استدلال میکنیم که میتواند بستر مناسب پروژه قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای را برای شکلدهی به آنچه «خاورمیانه جدید» نامیده میشود، فراهم کند. بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران با محیط نوینی روبهروست و ازاینرو، ناگزیر میبایست سیاست کلان و راهبرد نوینی نیز برای بازیگری در آن تدارک ببیند.
سیاستگذاری برای عفاف و حجاب؛ زمینهها، چالشها و بایستهها / سعید صادقی جقه
مقوله حجاب و عفاف در دهههای اخیر بهعنوان یکی از موضوعات اصلی حوزه سیاست، اجتماع و امنیت در ایران مطرح بوده و درباره پوشش حداقلی، مطلوب، و آرمانی بانوان نظرات و مواضع مختلف فقهی، اجتماعی و سیاسی گوناگونی ابراز میشود. در این مدت، اصل موضوع نیز مدام دستخوش تغییرات اجتماعی و فرهنگی بوده است که البته عموماً در گفتمان رسمی شناسایی نشده و بازتاب نمییابند و همین امر گاه زمینه شکاف ادراکی و تقنینی بین قانونگذار و مردم را فراهم کرده و موجب بروز ناآرامی و اغتشاش میشود که آخرین مورد آن در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ رخ داد. با توجه به تحولات ماههای اخیر درباره ابلاغ قانون حجاب و عفاف و تدوین لایحهای جدید در این خصوص، در نوشتار حاضر با نگاهی به سابقه موضوع، کاستیها و چالشهای قانون مصوب مجلس بررسی شده و ملاحظاتی راهبردی برای تدوین لایحه جدید(اصلاحی) پیشنهاد گردیده است.
ناترازی برق در ایران: چالشها و راهکارها/ مرضیه بهمنی
در حال حاضر مشکل ناترازی برق در ایران یکی از چالشبرانگیزترین مسائل روز است. ناترازی برق به معنای عدم تعادل بین عرضه و تقاضا در تولید برق است که به کاهش کارایی سیستم، افزایش هزینهها، بحرانهای زیستمحیطی و مشکلات اقتصادی و امنیتی منجر میشود. ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان برق در منطقه است، اما هنوز با مشکل ناترازی برق روبرو است. از دلایل عمده ناترازی برق در ایران مصرف بالای برق به دلیل پرداخت یارانهها، فرسودگی زیرساختهای تولید و انتقال برق، ناکارایی و افزایش هزینهها و عدم توسعه تولید برق از منابع تجدیدپذیر با وجود پتانسیلهای بسیار بالا در این زمینه است. در ادامه به بررسی چالشهای ناترازی برق در ایران و ارائه راهکارهایی برای کاهش آن میپردازیم.
تشدید فعالیت گروههای تروریستی در سیستان و بلوچستان: علل و زمینهها/ سید مسعود موسوی
افزایش و تشدید عملیاتهای تروریستی در چندماه گذشته در استان سیستان و بلوچستان و افزایش تعداد شهدای نیروهای نظامی و انتظامی در درگیری با گروهکهای تروریستی، همزمان با برخی تحولات امنیتی در عرصه داخلی و نیز تشدید منازعات بین محور مقاومت و رژیم صهیونیستی، این فرض را تداعی میکند که ارادهای از سوی دشمنان و رقبای جمهوری اسلامی ایران وجود دارد تا استان سیستان و بلوچستان را به دغدغه امنیتی مهمی برای کشور تبدیل کند. نظر به اهمیت این موضوع، در این مقاله علل و زمینههای این مسأله را از جنبههای مختلف مورد بررسی قرار دادهایم.
تحول در عدالت؛ علم داده در خدمت امنیت قضایی/ زینب عبدالله خانی
در سالهای اخیر، نهاد قضایی با چالشهای متعددی در زمینه سرعت، شفافیت و بسط عدالت روبرو شده که امنیت قضایی شهروندان را تحت تأثیر خویش قرار داده است. علم داده برای حل این معضلات و ارتقای امنیت قضایی شهروندان فرصت بینظیری را در اختیار نهاد قضایی قرار میدهد که پیش از ظهور فناوریهای جدید موجود نبود. با بهرهگیری از این فناوریهای نوین، میتوان به سوی دادرسی سریعتر، شفافتر و عادلانهتر گام برداشت. این گزارش، نقشه راهی برای ورود به عصر جدید عدالت قضایی با استفاده از قدرت علم داده ارائه میدهد.
پیامدهای امنیتی تخریب خاک در ایران/ مراد کاویانی راد
بنیادهای زیستی و منابع طبیعی جهت دهنده به فرایند کشورداری و پشتوانه امنیت، ثبات، توسعه و رفاه ملتها هستند. ازاینرو، تخریب و تهدید آنها آینده ملتها و توسعه و امنیت جوامع را به چالش میکشد. تخریب خاک یکی از جدیترین بحرانهای زیستمحیطی ایران است بهگونهای که سالانه ۱۶٫۵ تُن در هکتار فرسایش خاک در کشور رخ میدهد. در این باره ایران جایگاه نخست خاورمیانه و یکی از سه کشور نخست جهان است. تخریب خاک، بازتابهای فضایی، اجتماعی و امنیتی گستردهای در پی دارد بهگونهای میتواند به افت حاصلخیزی زمین، نابودی فرصتهای شغلی، کوچ روستاییان به شهرها، گسترش حاشیهنشینی و برونسپاری امنیت غذایی در جایگاه یکی از بنیادهای امنیت ملی به بیرون از مرزها بینجامد. وضعیت بحرانی تخریب بنیادهای زیستی کشور بهگونهای است که آینده امنیت غذایی و امنیت ملی را تهدید میکند. نوشتار پیش رو بر آن است که پیامدهای امنیتی و فضایی تخریب خاک در کشور را بررسی و واکاوی کند.
تأملی در زمینههای اجتماعی سقوط نظام سیاسی سوریه/ گروه مطالعات ایران
سقوط سریع دولت سوریه در هفتههای گذشته، اغلب دولتها و تحلیلگران را دچار غافلگیری کرده است. اگرچه نظریههای مختلفی درباره علل سقوط دولتها وجود دارد اما اغلب آنها بر مواردی نظیر زمینههای ساختاری نظیر تبعیض و فساد، بحرانهای اقتصادی، تضعیف مشروعیت سیاسی، باور تعمیمیافته درباره اصلاحناپذیری نظام سیاسی، جنگ داخلی و مداخله خارجی تأکید میکنند. نوشتار حاضر با استناد به گزارشها و روایتهای مختلف رسانهای و میدانی، مهمترین علل سقوط نظام سیاسی سوریه را بررسی کرده دلالتهای احتمالی آنها برای سایر نظامها را خاطرنشان میسازد.
نظریههای انقلاب و تبیین فروپاشی نظام سیاسی سوریه/ محمدمعین گلباغ
چرایی وقوع تحولات سوریه و چشمانداز مناسبات قدرت دولت مستقر و مخالفانش همواره یکی از موضوعات سیاسی بحثانگیز در میان تحلیلگران سیاسی بوده است. اکنون و با فروپاشی دولت بشار اسد (۱۸ آذر ۱۴۰۳)، بهتر میتوان تحولات و رخدادهای مذکور را تبیین کرد. در این میان، برخی از فعالان سیاسی (و نیز معارضان مسلح در سوریه) سقوط دولت دمشق را نتیجه انقلابی مردمی دانسته و آن را در این چارچوب تحلیل کردهاند. حال پرسش این است که آیا میتوان به مجموعه تحولات داخلی سوریه عنوان انقلاب را اطلاق کرد؟ نوشتار حاضر میکوشد با بکارگیری شماری از نظریههای انقلاب، به این پرسش پاسخ دهد و علل و عوامل دخیل در سقوط دولت بشار اسد را واکاوی کند.
آموزههای سند دفاع موشکی ضد بالستیک کشور فرانسه تا افق ۲۰۳۰/ محمدرضا موحدی
امنیت و چگونگی تأمین آن را میتوان به عنوان یکی از مهمترین دغدغههای دولتها در عرصه داخلی و خارجی قلمداد کرد، به طوری که در بعد نظامی این حوزه همچنان برای همه بازیگران منطقهای و بینالمللی فراگیر و جذاب محسوب میشود و ارتقای توانمندی نظامی دستاوردهای بسیاری را برای دولتها به همراه دارد. از طرفی ورود فناوریهای نوین در عرصه امنیتی و نظامی سرعت تحولات در این حوزه را با تغییرات عمیقی همراه ساخته و همین امر سبب شده، دولتها با دقت و حساسیت بیشتری محیط استراتژیک و امنیتی خود را رصد کنند تا خطرات و احتمالات را پیشبینی و متناسب با ظرفیتها و تهدیدات پیشرو، توان مقابله با چالشها را داشته باشند. در این مطلب تلاش میشود با مطالعه آیندهپژوهی و افق ۲۰۳۰ فرانسه در حوزه دفاع موشکی ضد بالستیک، ضمن آشنایی با نگاه این کشور در حوزه ذکرشده، پیشنهادهایی برای بهبود حوزه موشکی کشور برای کارشناسان مطرح گردد.
کتاب ماه: انقلاب بدون انقلابیون: معنابخشی به بهار عربی/ معرفی: مجتبی قلیپور/ نویسنده: آصف بیات
آصف بیات در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» انقلابهای عربی پس از سال ۲۰۱۰ را با عنوان «اصقلاب» (انقلابهای اصلاحی) مفهومسازی میکند. پرسش اساسی او این است که چرا این انقلابها چنین ماهیتی یافتند و ویژگی اصقلابی آنها چه پیامدی برای آنها داشت. در این نوشتار تلاش میکنیم ایدههای اساسی بیات در این کتاب را معرفی کنیم و در پایان مهمترین دلالت راهبردی برآمده از کتاب را برای فهم شرایط کنونی جامعهٔ ایران و آیندهٔ پویاییهای سیاسی- اجتماعی در آن به بحث میگذاریم.