ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی – شماره ۱۳۳-۱۳۲ – فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۲
در شماره ۱۳۳-۱۳۲ ماه‌نگار دیده‌بان امنیت ملی می‌خوانید:
◄ نظام مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۲/محمود یزدان فام
جمهوری اسلامی ایران همانند اغلب بازیگران اجتماعی با مسائل متعدد روبرو است و منابع محدودی در اختیار دارد. رویکرد عقلانی حکم می‌کند که منابع محدود صرف حل و فصل مسائلی بشود که هزینه‌ای کمتر و بازدهی بیشتری دارند. این گزارش تلاش کرده است با استفاده از نظرات خبرگی و نرم‌افزار میک‌مک، مسائل راهبردی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۲ شناسایی و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متقابل آنها بر همدیگر را بررسی نماید. این مسائل در یک نظام شبکه‌ای جانمایی شده است تا تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌مداران بتوانند بر روی مسائلی تمرکز کنند که تأثیرات بیشتری در کاهش مشکلات دارد.
◄ بایسته‌های غیر اقتصادی مهار تورم و رشد تولید در سال ۱۴۰۲/فرزاد پورسعید
مقام معظم رهبری، در پیام نوروزی خود به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۲ شمسی، سال جدید را سال «مهار تورم، رشد تولید» نامیدند. گزارش حاضر، فارغ از جنبه‌های اقتصادی تحقق این شعار، به بایسته‌های غیر اقتصادی مهار تورم و رشد تولید در شرایط کنونی جامعه ایرانی می‌پردازد و آن را شامل «ترمیم سرمایه اجتماعی از طریق امیدآفرینی» و «ترمیم سرمایه انسانی از طریق شایستهسالاری» می‌داند.
◄ تهدیدات اقتصادی-امنیتی ایران در سال ۱۴۰۲/عبداله قنبرلو
انتخاب عبارت «مهار تورم، رشد تولید» به عنوان شعار سال ۱۴۰۲ توسط رهبر معظم انقلاب بازتاب‌دهنده شرایط اقتصادی سخت کشور در وضع کنونی است. طی ده سال گذشته، با اینکه موضوعات اقتصادی با محوریت تولید به عنوان شعار سال انتخاب می‌شد، اما عملکرد اقتصاد کشور معمولاً تأمین‌کننده انتظارات جامعه نبوده و فشار بر جامعه خصوصاً طی شش سال اخیر بیشتر و بیشتر شده است. در وضع فعلی نیز نه‌تنها دولت، بلکه افکار عمومی کشور نیز غالباً ادامه نابسامانی تورمی و تنزل استاندارد زندگی در کشور را قابل‌انتظار می‌داند. دولت برای ایجاد گشایش راه دشواری پیش رو دارد. این گزارش به بررسی و تحلیل چند مشکل اساسی پیش روی اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲ می‌پردازد که در صورت بقا می‌توانند ثبات و امنیت کشور به خطر بیندازند.
◄ گذار از جنبش خطی به جنبش سیال: تأملی بر دوران نهفتگی اعتراضات ۱۴۰۱/ مجتبی قلی‌پور
آیا اعتراضات ۱۴۰۱ پایان یافته است؟ ما در این نوشتار، به یاری بصیرت‌های برگرفته از مطالعات جنبش‌های اجتماعی و مشاهدات میدانی، استدلال می‌کنیم که ما اکنون نه در دوران پایان این جنبش، بلکه در دروان نهفتگی آن به سر می‌بریم. تلاش می‌کنیم منظور از دوران نهفتگی جنبش‌ها و برخی ویژگی‌های دوران نهفتگی جنبش اعتراضی جاری در ایران را برشماریم. سپس مهم‌ترین ویژگی دوران نهفتگی این جنبش که همانا گذار از جنبش خطی به جنبش سیال است را توضیح می‌دهیم و در پایان برخی توصیه‌های راهبردی برای مواجهه‌ای عالمانه و کارآمد با این مرحله در راستای پاسداری از ثبات و امنیت ملی پایدار کشور پیشنهاد می‌کنیم.
◄ سیاست‌گذاری حجاب: ضرورت پرهیز از بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی/ سعید صادقی
اجرای طرح جدید حجاب و عفاف که از اواخر فروردین ۱۴۰۲ آغاز شده است با ملاحظات سیاسی و اجتماعی مختلفی همراه بوده است. یکی از پیامدهای اجرای این سیاست، آثار آن بر ثبات نظام سیاسی است که حفظ و تقویت آن از مهم‌ترین دغدغههای راهبردی در کشور محسوب می‌شود. اگرچه در سیاست‌گذاری‌ها و دستورالعملهای پیشین تجدیدنظرهایی صورت گرفته است، اما فضای سیاسی و اجتماعی جامعه حاکی از این واقعیت است که ظاهراً کنشگران و ذی‌نفعان موضوع در هر دو سوی طیف موافقان و مخالفان حجاب، با سیاستهای جدید همراهی چندانی ندارند. در گزارش پیش رو، پیامدهای غفلت از اهمیت ثباتزدای سیاستگذاریهای مرتبط با حجاب بررسی شده و توصیههایی راهبردی برای تقویت ثبات سیاسی در خلال سیاست‌گذاری حجاب ارائه شده است.
◄ چالش‌های قانونی فیلترینگ در جمهوری اسلامی ایران/ زینب عبداله خانی
اینترنت و فناوری‌های مبتنی بر آن در جامعه امروز ایران بسیار گسترده شده‌اند تا جایی که می‌شود گفت جزء جدایی‌ناپذیر زندگی مردم هستند. با وجود این، به دلیل تهدیدات امنیتی یا دلایل دیگر، دسترسی به اینترنت روزبه‌روز محدودتر می‌شود. این محدودیت‌ها که موجب نارضایتی‌های گسترده‌ای شده است همواره با حمایت قانون نبوده است. در این نوشتار موضوع فیلترینگ و تقابل قانون با آن بررسی می‌شود.
◄ بایسته‌های مدیریت امنیتی شهرهای بزرگ در عصر خشم شهری/ گروه مطالعات ایران
در قریب به دو دهه گذشته و در سراسر جهان، شهرهای بزرگ صحنه وقوع اعتراضات گسترده خیابانی بودهاند. این اعتراضات تنها اختصاص به کشورهای فقیر یا در حال توسعه ندارند. کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته و سطح رفاه بالا نیز گرفتار این ناآرامی و خشم شهری شده‌اند. مجموعه پژوهشهای صورت گرفته در حوزه مطالعات شهر که برای مطالعات امنیت عمومی و امنیت ملی نیز قابل استفاده است دلایل موجد این خشم شهری را در چهار متغیر اصلی بیکاری و فقر ناشی از آن، کمبود مسکن و طرد از پهنه شهری و رانده شدن به حاشیهها، خشونت بدون ضابطه، غیرضروری، نامتناسب و بدون پاسخگویی پلیس و در نهایت نبود هیچ امکان سیاسی-دموکراتیک برای تغییر تصمیمات حوزه مدیریت شهری تشخیص دادهاند. با توجه به چهار متغیر مزبور، هر اقدامی در جهت مدیریت امنیتی شهرهای بزرگ و در پیوند با اعتراضات شهری، به خصوص در رابطه با پیشگیری از وقوع چنین اعتراضاتی و نیز ممانعت از تکرار آن یا کاستن از شدت آنها باید این چهار متغیر را در نظر بگیرد. در نوشته حاضر مورد خاص شهر تهران و جلوههای نسبتاً واضح خشم شهری در آن را با توجه به چهار متغیر مزبور بررسی کرده‌ایم.
◄ رأی دیوان بین‌المللی دادگستری دربارۀ دعوی ایران و امریکا: الزامات و بایسته‌ها/ پیمان حسنی
پس از چندین سال پیگیری و تلاش مستمر، سرانجام در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۲۳ دیوان بین‌المللی دادگستری رأی نهایی خود را در پرونده «برخی اموال ایران» که ناظر بر توقیف غیرقانونی اموال بانک مرکزی ایران در آمریکا بود صادر کرد. این رأی هم از جنبه‌های حقوقی و هم از جنبه‌های سیاسی دارای ابعاد مختلفی است که این نوشتار به برخی از آنها می‌پردازد.
◄ تنش‌زدایی منطقه‌ای: دستاوردها، هزینه‌ها و بایسته‌ها/ یاسر نورعلی‌وند
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در یک تحول مهم، در دو ماه اخیر روی به سیاست تنش‌زدایی با کشورهای عربی منطقه و در رأس آنها عربستان سعودی آورده است. در این گزارش ضمن برشمردن دستاوردها و هزینه‌های این سیاست برای جمهوری اسلامی ایران، به الزامات و بایسته‌هایی اشاره شده است که بدون توجه به آنها، هزینه‌های این سیاست از دستاوردهای آن بیشتر خواهد بود.
◄ نظم امنیتی در قفقاز جنوبی و بایسته‌های سیاست خارجی ایران/ امین پرتو
از زمان پیروزی قاطع نظامی جمهوری آذربایجان بر ارمنستان در جریان جنگ دوم قرهباغ، نظم امنیتی جدیدی در قفقاز جنوبی رخ نموده است. عناصر این نظم امنیتی جدید، برتری قاطع و غیرقابل جلوگیری نظامی باکو بر ایروان، کاهش حضور و تأثیرگذاری روسیه، افزایش دخالتهای ترکیه، تشدید ضعف و فترت نظامی و راهبردی ارمنستان، افزایش تحرکات سیاسی و دیپلماتیک رژیم صهیونیستی و در نهایت احساس تنگنای راهبردی برای ایران است. وخامت روابط سیاسی میان تهران و باکو با لفاظیهای پر آب‌وتاب دوجانبه همراه شده است. ایران نظم امنیتی در حال تکوین در قفقاز جنوبی را به زیان خود و موجد خطرات امنیتی و راهبردی میپندارد. مختصات این نظم امنیتی، تهدیدات ناشی از آن و امکانات ایران برای بدل کردن تهدید به فرصت، موضوع نوشتار حاضر است.
◄ حضور چین در خلیج فارس: دلایل و پیامدها/ علیرضا ثمودی
در حالی که چین به یک بازیگر مهم در خاورمیانه تبدیل شده، نقش اقتصادی آمریکا در خلیج فارس کاهش یافته است. در این یادداشت، پس از اشاره به همکاری‌های امنیتی و اقتصادی میان آمریکا و کشورهای خلیج فارس و بررسی تمایل این کشورها برای چرخش به سوی شرق آسیا، مناسبات اقتصادی و امنیتی میان چین و کشورهای منطقه و همچنین تلاش‌های چین برای جهانی‌کردن سیاست خارجی خود بررسی خواهد شد.
◄ تحلیلی بر سند «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه»/ مهدی شاپوری
ششمین نسخۀ سند «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه» در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۴۰۲/۳۱ مارس ۲۰۲۳ منتشر شد. این اولین نسخۀ منتشرشدۀ این سند بعد از حمله روسیه به اوکراین در اوایل اسفند ۱۴۰۰/اواخر فوریه ۲۰۲۲ است و با توجه به وضعیت و تحولات مرتبط با جنگ اوکراین و تشدید بیسابقۀ تنشها میان روسیه و غرب، که محیط راهبردی روسیه و واقعیتهای ژئوپلیتیکی پیرامون این کشور را متحول کرده، هم در شناخت تفکر و نگاه روسها به جهان و هم در فهم سیاست خارجی روسیه و چشمانداز آن، اهمیت بسیار بیشتری نسبت به نسخههای قبلی این سند دارد. رویکرد حاکم بر سند جدید «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه» کاملاً جنگ سردی است و جهتگیری اصلی آن، تقابل با غرب است. در اسناد قبلی سیاست خارجی و امنیت ملی روسیه، انتقاد از غرب کم و بیش وجود داشته، اما در سند جدید شاهد سطح بیسابقهای از نگرش آشکارا تهاجمی و مقابلهگرایانه در برابر غرب هستیم. همزمان، اهمیت و جایگاه غرب در جهتگیریهای منطقه‌ای سیاست خارجی روسیه تنزل بیسابقهای پیدا کرده است. مهم‌ترین محور سند، علاقه و اعتقاد روسیه به شکلگیری نظام بینالملل چندقطبی و تلاش جدی از سوی این کشور برای ایجاد چنین نظامی است.
◄ نگاه دیگران: نگاه اندیشکده‌های غربی به حضور چین در خاورمیانه/ علیرضا ثمودی
توافق تهران و ریاض با میانجی‌گری چین یکی از تحولات مهمی است که توجه صاحب‌نظران و کارشناسان مسائل بین‌المللی را به خود جلب کرده است. اندیشکده‌های غربی با انتشار یادداشت‌ها، گزارش‌ها و انجام مصاحبه‌های مختلف به بررسی این توافق و پیامدهای مختلف آن پرداخته‌اند. در این یادداشت، برخی از مهم‌ترین محورهای مورد توجه اندیشکده‌های غربی بررسی شده است.
◄ نگاه دیگران: نگاهی به برآورد استراتژیک ۲۰۲۳ رژیم صهیونیستی/ منصور براتی
موسسه مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی۱ به صورت سالانه اقدام به بررسی تهدیدها و فرصت‌های اصلی پیش‌روی این رژیم می‌کند. در ماه‌های نخست سال ۲۰۲۳ «برآورد راهبردی ۲۰۲۳» نیز انتشار عمومی یافت. یافته‌های اساسی این برآورد را می‌توان در سه سطح «تهدیدات»، «فرصت‌ها» و نهایتاً «توصیه‌ها و راهبردها» خلاصه کرد. این موسسه تهدیدات اساسی فراروی رژیم اسرائیل را به ترتیب اهمیت و شدت استراتژیک آنها عبارت از «مسئله فلسطین»، «تیره شدن روابط اسرائیل با ایالات متحده» و نهایتاً «ایرانِ هسته‌ای» می‌داند. به نظر می‌رسد به طور کلی توصیه‌های این برآورد استراتژیک بجز پاره‌ای از مسائل نظیر توسعه شهرک‌های صهیونیست‌نشین در کرانه باختری، با دستورکار یک کابینه لیبرال و میانه‌رو همخوانی بیشتری دارد و بعید به نظر می‌رسد، کابینه جدید نتانیاهو با حضور شخصیت‌های راست افراطی، ماهیتاً با بسیاری از توصیه‌های طرح شده همدلی چندانی داشته باشند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.